Akşehir Muharebesi

Akşehir Muharebesi veya Philomenion Muharebesi, Anadolu Selçuklu devleti sultanı Şahinşah (veya Melikşah) ile Bizans İmparatoru I. Aleksios arasında 1116 yılında arka arkaya birkaç günde yapılan bir seri askeri çatışmadan oluşan ve Bizans İmparatorluğu galibiyeti ile sona eren muharebe.

Akşehir Muharebesi veya Philomelion Muharebesi
Bizans-Selçuk Savaşı
Tarih 1116 sonbaharı Bölge Philomelium (modern Akşehir) Sonuç Bizans İmparatorluğu'nun zaferi.
Taraflar
Bizans İmparatorluğu	Anadolu Selçuklu Devleti
Komutanlar ve liderler
Bizans İmparatoru I. Aleksios	Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı Şahinşah
Kayıplar
Bilinmiyor	Bilinmiyor

Anadolu Selçuklu ordusu arka arkaya Bizans ordusuna saldırıda bulundu ve bu saldırılar Anadolu Selçuklu ordusunun epeyce zayiat vermesi ile geri püskürtüldü. Son saldırının geri püskürtülmesi ile ordusuna verilen zayiat dayanılmaz olduğu için Selçuklu Sultanı Şahinşah Bizanslılardan barış talep etti. Yapılan müzakereler barış antlaşması Anadolu Selçuklular'ın gayet aleyhinde olacağını göstermekte idi. Ama bu antlaşma imzalanmadan Sultan Şahinşah kardeşi I. Mesud tarafından tahttan indirildi ve müzakereler boşa gitti.

Arka plan

Birinci Haçlı Seferi'nin Antakya Kuşatması ile Antakya'yı ve Kudüs Kuşatması ile Kudüs'ü eline geçirmesi ile gayet başarılı olması üzerine Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflığını fırsat bilen Bizans İmparatorluğu ordusu Megas doux rütbeli İoannis Dukas 'in komutası altında Anadolu'nun Ege Denizi kıyılarını ve batı Anadolu Ege Bölgesi içlerini tekrar Bizanslılar yönetimine geçirmek üzere fethetti. Fakat birbiri arkasından 1011'de yapılan üç ek Haçlılar Seferi bu seferlere iştirak edenlerin tümüyle yenilip elemine edilmelerine neden oldu. Bu zaferlerden moral kazanan Anadolu Selçuklu devleti ordusu ve müttefiki Danişmendliler Beyliği tekrar Anadolu'da yönetimi ellerine aldılar. Bu sefer Anadolu Selçuklu Devleti Konya başkentli olarak Anadolu'yu yönetime devam etti.

Anadolu Selçuklular Devleti Sultanı I. Kılıç Arslan Musul'u ele geçirmeyi başardı ancak Büyük Selçuklu kumandanı Emir Emir Çavlı Sakavu, Artukoğlu İlgazi Bey ve Suriye Halep Meliki Rıdvan'ın güçlerine karşı Habur Nehri kenarında yaptığı muharebede yenik düştü ve nehirde boğularak öldü. Bu savaşta I. Kılıç Arslan'ın büyük oğlu Şahinşah da Emir Çavlı tarafından esir alınıp İsfahan'a götürüldü. Orada 1110 yılına kadar esir kaldı ve bu yıllarda Anadolu'da büyük kargaşalıklar yaşandı. 1110 yılında serbest kalınca Şahinşah Konya'ya gidip Anadolu Devleti Sultanı olarak tahta geçti. Ama kardeşi Mesud onu Sultan olarak tanımadı.

Bizans İmparatoru I. Aleksios yaşlanmıştı ve sonunda ölümüne sebep olacak hastalıklardan muzdarip olarak yaşamaktaydı. Bunun için Sultan Şehinşah idaresi altında yeniden canlanan Selçukluların, Bizanslıların fethettikleri geri almak için yaptıkları akın ve saldırılara kararlı bir savaşla karşılık verememekteydi. Buna rağmen Bizans ordusu Selçukluların 1113 İznik Kuşatması'nı kırıp bu kentin tekrar Selçuklu başkenti olmasını önlemişlerdi.

En sonunda 1116'da Bizans İmparatoru kendi sağlığını Anadolu'da bir sefere çıkmak için yeterli olarak hisseti. Bizans ordusu önüne geçen I. Aleksios kuzeybatı Anadolu'ya yapılan Selçuklu saldırılarını karşılamaya başladı. I. Aleksios Bizans ordusu üssü olarak önce "Lopadion (modern Ulubat)" ve sonra "Nikomedia (modern İzmit" mevkilerini seçerek buralardan Selçuklular akınlarını önledi. Bu arada akıncı Türkleri "Poemanenon'" yaptığı nispeten küçük bir muharebe de yendi. Bundan moral kazanan İmparator I. Aleksios Bizanslı ordusuna yeni askerler alıp orduyu takviye etti ve Selçuklulara karşı atak tavırlarla saldırılara başladı.[1]

Muharebe

Fakat Anadolu içine doğru bu saldırısı sırasında büyük bir Selçuklu ordusunun kuzeyde Bizans ordusu üzerine yürümeye başladığı haberi geldi. İmparator bu ordu ile karşılaşmayı epeydir Bizans'a bağlı olan bir arazide yapmayı tercih edip Bizanslılar elinde bulunan Philomelion (modern Akşehir) bölgesine çekilip bu bölgede bir savunma düzeni aldı. Bu savunma düzeni göre Bizans ordusunun ağırlıklarından mesul olan sivil idareciler ordu ağırlıkları ile birlikte savunan sağlamak üzere Bizans ordusunun ortasında yer aldılar. Bizans ordusu önüne gelen "Manaluğ" adli bir Selçuklu ordusu komutanı Bizans ordusunu bu geleneksel olmayan düzeni önünde şaşırmış göründü. Hemen saldırıya geçmekten kaçındı ve saldırıya bir aralıktan sonra başlayınca bunu bir gayretle uygulayamadı. Bizanslılar tarafından bu saldırı geri püskürtüldü.[2]

Fakat ertesi gün Selçuklu Sultanı Şehinşah kendi ordusuyla Philomelion (modern Akşehir)'deki Bizanslılar önüne geldi. Selçuklular büyük bir gayretle Bizans ordusunun en önündeki birliklere ve en arkasındaki birliklere eşzamanlı iki saldırıya geçtiler. Bizans ordusunun süvari gücü iki karşı taarruza geçti. Bunlara önce başarısız görüldü ve imparator I. Alekios'un oğlu Andronikos bu muharebede öldürüldü. Fakat bunları takiben Bizans ordusunun sağ kanadının komutanı, İmparator'un tarihçi büyük kızı Anna Komnini'nin kocası olan Nikiforos Bryenios komutasında üçüncü bir süvari karşı taarruzu başlayınca bu karşı taarruz başarılı oldu. Bu karşı taarruz Selçuklular Sultanı Şehinşah'ın şahsen komuta ettiği Selçuklu ordusu koluna karşı idi ve başarılı olması ile Sultan Şehinşah esir olarak Bizanslılarca yakalanmaktan zorlukla kurtarıldı. Selçuklu ordusu gece olduktan sonra birkaç baskın mahiyetli taarruzlar yaptı ise Bizans ordusunun temkinli tutumu bunları geriye püskürtmeye muvaffak oldu.[2]

Ertesi gün Sultan Şahinşah komutasındaki Selçuklu ordusu Bizans ordusunu çepçevre sarıp çembere almayı başardı. Fakat Bizans askerleri direnişi nedeni ile bu çemberin içine girip çemberi parçalamayamadılar. Çemberde bulunan Bizans ordusu Selçuklu taarruzlarının hepsini teker teker püskürtmeyi başardı.[2]

Birkaç gündür yapılan saldırılara ve geri püskürtme sırasında Şahinşah'ın Selçuklular ordusu büyük zayiatlar vermişti. ve saldırılardan Selçuklular hiçbir fayda edinememişlerdi. Bu büyük zarar verici taarruz savaşına devam etmenin imkânsız olduğu aşikar olarak ortaya çıkmıştı. Bu nedenle çembere aldığı Bizans ordusunu kıramayan Selçuklu Sultanı ertesi gün Bizans İmparatoru'na teklifler göndererek bir barış anlaşması imzalayarak iki ordunun birbirinden barışçıl olarak ayrılmasını teklif etti.[2]

Yapılan ilk müzakerelerde bu anlaşmanın gayet Selçuklular aleyhinde olacağı anlaşıldı. İmparator Aleksios ile Sultan Şehinsah arasında ilk görüşmede kendisine ait olan özel olarak dokunup biçilip dikilmiş olan gayet şatafatlı ve yüksek maliyetli İmparatorluk pelerinini bir arkadaşlık nişanesi olarak Sultan'in omuzlarına sardı. Ama bu antlaşmanın Selçuklular aleyhinde olmasını değiştirmedi. Antlaşmada Şahinşah, Bizanslılara ait olan arazilere yapılan askeri Selçuklu akınlarına son vermeyi garanti etti. Selçuklu sultanı Bizans'a bir yıllık nominal tazminat vererek Bizans imparatorunun tabisi devlet olduğunu gösterecekti. I. Aleksios büyük kızı olan Anna Komnini, Aleksiad adlı ünlü eserinde Şahinşah'ın Anadolu Selçuklu Türklerinin hepsinin Anadolu'dan ayrılıp göç ederek Anadolu'yu yine Bizanslılara ve Hristiyan Ortodoks dinine bırakacağına söz vermiş olduğunu bildirmektedir. Fakat bunun gayet abartılı olduğu bu dönemle ilgili olan her tarihçi tarafından kabul edilmektedir.[3]

Sonuç

Sultan Şahinşah'ın bu barış müzakereleri sırasında ordusu içinde prestiji gayet düştü ve ordusu Sultanı koruyamayacak kadar moral kırıklığına uğradı. Şahinşah esirlikten dönüp Anadolu Selçuklu Devleti tahtına çıkması zaten kardeşi Mesud tarafından kabul edilmemişti. Bu barış müzakereleri yapılmakta iken, kardeşi olan Mesud devlet ricali ve ordusu tarafından hiçbir itiraz olmadan, bir devlet darbesi yaptı. Bu devlet darbesi ile kardeşi Şahinşah'ı tahttan indirdi ve Sultan I. Mesud olarak tahta kendi geçti. En son defa müzakereler için İmparator'a gitmekte iken Şehinşah I. Mesud'un adamları tarafından yakalandı. Bunlar onu iki gözünü kör ettiler. Fakat I. Mesud'un Şahinşah'a kini o kadar fazlaydı ki 1118 yılında kör edilmiş olan Şahınşah'ı rivayete göre daha 21 yaşında iken onu eski Türk adeti gereğince kanı akıtılmaksızın yayının kirişiyle boğdurdu.[4]

Böylece İmparator I. Aleksios ile Selçuklu Sultanı Şahinşah arasında yapılan müzakereler tümüyle sonuçsuz kaldılar. İmparator I. Aleksios Selçuklulara saldırılarını kaldırmak istemekteydi. Ama hiçbir tedbir alamadan sıhhati bozuldu. Yeni Sultan Mesud yeniden Menderes Nehri vadisinden saldırılara geçmişlerdi. I. Aleksios yeni bir sefere hazırlanmakta iken Ağustos 1118'de vefat etti.

Kaynakça

1. Birkenmeier, John W. (2002) The Development of the Komnenian Army: 1081–1180. Brill. ISBN 90-04-11710-5.
2. • Anna Komnini, (Tür. çev. Bilge Umar), (1996), Aleksiad, Malazgirt Sonrası İmparator Alexios Komnenos Döneminin Tarihi, İstanbul:İnkılap Kitabevi, ISBN 978-975-10-1135-0 15
3. Örneğin bakınız Norwich, John Julius, (1991) Byzantium: The Decline and Fall, Londra:Penguin ISBN 0-14-011447-5, say.156-182 (İngilizce)
4. Merçil, Erdoğan (2013), Müslüman Türk Devletleri Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat, ISBN 978-6055261856 s. 112-113

Diğer kaynaklar

• Anna Komnini, (Tür. çev. Bilge Umar), (1996), Aleksiad, Malazgirt Sonrası İmparator Alexios Komnenos Döneminin Tarihi, İstanbul:İnkılap Kitabevi, ISBN 978-975-10-1135-0 15
• Birkenmeier, John W. (2002). The Development of the Komnenian Army: 1081–1180. Brill. İSBN 90-04-11710-5. (İngilizce)
• Norwich, John Julius, (1991) Byzantium: The Decline and Fall, Londra:Penguin ISBN 0-14-011447-5, say.156-182 (İngilizce)