Berendiler

Berendiler (Eski Rusça береньдѣи, береньдичи ; Yeni Rusça беренде́и, берендичи, берендии ; Ukraynaca берендеї, берендичі ; Lehçe Berendejowie ; Macarca berendek ; Rumence Berindei), İlk Rus yıllıklarında adlarına rastlanan, 11-13. yüzyıllarda, Karadenizin kuzeyinde Kiev Knezliğinin güneyindeki bozkırlarda yaşamış olan Karakalpaklılar (Kara-kalpaklar Чёрные клобуки; Kazaklara yakın Özbekistan'daki Karakalpaklar değil) boy birliğinden (konfederasyonundan) yarı-göçebe bir Türk halkıdır.[1][2][3][4][5] Oğuzlardan olduğu düşünülüyor.[6]

Berendiler
11. yüzyıldaki (1015-1113) Kiev Knezliğini gösteren harita: Eski Rus kaynaklarında «Türkler = Турки» anlamındaki Torklar (Торки), kuzeydeki Kiev (Киев) ve Pereyaslav'a (Переяслав) yönelmişken, onların güneyinde Karadaniz'in batısına Avrupa'ya yönelen Peçenekler (печенеги) ile peşlerinden Kuzey Kafkasya ve Karadeniz bozkırlarına yerleşen Kıpçaklar (половцы)
Diller
bir Türk dili (? Peçenekçe)

Peçenekler ile 1097 yılında ittifak kurmuşlardır. 1105 yılında Kıpçak-Kumanlar tarafından bozguna uğratıldıktan sonra 1146 yılında Rus prenslerinin vasalları olmuşlardır. Doğu Slavları arasında asimile olan Berendilerin adına 13. yüzyıla ait Rus yıllıklarında rastlanmaz olur. Karakalpaklılar konfederasyonunda Berendiler dışındaki diğer Türk halklarının adları Rus yıllıklarında Torklar (торки = Uzlar), Peçenekler (печенеги) ve Kovular (ковуи) olarak geçer.

Adlandırma

Rus Dilinin Etimoloji Sözlüğü yazarı Max Vasmer'e göre Берендеи kelimesinin etimolojisi açık değildir.[7]

Wilhelm Barthold'a göre Berendi adı Oğuzlardaki Bayındır boy adıyla aynıdır. Olcobay Karatayev'e göre bu iki etnik isim birbirlerinden uzak olan iki başka boyu da belirtebilir ve ona göre Kırgızlardaki Cediger soyunun içindeki boylardan biri olan Bayandı etnoniminin eski adı Bayandır olup -r çoğul eki ile kuruludur ve Türkmenlerdeki Bayındır ile aynıdır.[8]

Omeljan Pritsak'a göre Berendi kelimesi Berenli («kartallı») kelimesinden gelir ve köken olarak beren (Kırgızca beren «altın kartalın en iyi türlerinden biri») kelimesi ile -li ekine dayanır.[9]

Tarih

Kıpçaklardan önce Doğu Avrupa sahasına çok erken çağlarda gelip yerleşen bazı Türk uruklarına dair bilgiye Bizans ve Rus kaynaklarında rastlanmaktadır. Bunlara göre, vaktiyle buralara Torki ve Berendey adlı iki Türk uruğu da gelip yerleşmiştir.[10]

1174'te Kıpçaklar Kobyak (Кобяк) ve Kıpçak hanı Atrak'ın oğlu Konçak (Кончак) adlı başbuğların idaresinde Pereyaslav (Переяслав ya da Preyeslav)’a hücum etmiş ve 1177’de Berendilerin altı şehrini almışlardır.[11]

1241 yılındaki Moğol istilaları sonrasında Berendilerden bazıları Bulgaristan'a ve Macaristan'a sığınmış ve orada kalmışlar, kalanlar ise Altın Orda Devleti içinde erimişlerdir.

İzleri

Ukrayna

Ukrayna'daki Kiev Oblastı ile Çerkası Oblastına bağlı Tahança (Таганча), Koşmak (Кошмак), Karapışi (Карапиші) ve Taldıkı (Талдики) yer adlarının Berendilerle ilgili olduğu sanılıyor.

Romanya

Romanya'da Olt iline bağlı Berindei köyünün adının Berendilerle ilgili olduğu düşünülüyor. Ayrıca, soyadı Berindei (Anton Berindei, Emil Berindei, Mihai Berindei, Ștefan Berindei, Dan Berindei, Mihnea Berindei) ya da Berindey (Ion D. Berindey) olan Rumenler bulunmaktadır.

Bulgaristan

Bulgaristan'da Pernik ili ile Sofya iline bağlı Berende (Беренде) adını taşıyan iki köy (Berende, Pernik ile Berende, Sofya) dilci Anna Choleva–Dimitrova'ya göre Berendilerin adını taşır.[12]

Macaristan

Macar erkek adı Berény Türkçe kökenli olup eski bir Kabar kabile adından gelir ve eski Macarcadaki Berend şahıs adıyla ilgilidir.[13]

Türkiye

Antalya ilinin Serik ilçesine bağlı Berendi köyünün adının Berendilerle ilgili olduğu düşünülüyor.

1931 ve 1933 yıllarında 3 cilt olarak yayımlanan Ali Rıza Yazgın (Yalman)ın Cenup’ta Türkmen Oymakları adlı çalışmasını 1935 yılında Abdülkadir İnan bir tahlil ve tenkit yazısında şöyle eleştiriyor:

Sayfa 46 da müellif Berendi köyü adlı bir köyden bahsediyor. Halk rivayetine göre güya bu köyün eski adı Yerelli imiş de bozuntusu Berendi olmuş imiş. Ali Rıza bu kelimenin Bayındır bozuntusu olacağını tahmin ediyor. Burada gerek halk iştikakına dayanan Yerelli ve gerek müellifin Bayındır diye izaha kalkışması süphesiz yanlıştır. Berendi bir kabile adı olarak eski Osmanlı vesikalarında arap harflerile برندى biçiminde geçer. (Ahmet Refik. Anadoluda Türk aşiretleri). ... Berendiler Oğuz heyetine dahil bir Türk kolu olmuştur. Fakat bunlar Oğuzlardan ziyade Kıpçaklara yakın olmuş olsalar gerektir ki li yerine di (Berendi — Berenli) kullanmışlardır. (Karakırkızlarca Beşberen oymağı vardır. Aristov Berendilerle bu oymak arasına bir yakınlık görüyor ki bize göre haklıdır).[14]

Kaynakça
  1. Muallâ Uydu Yücel (2007). İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler 14 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. TTK, 2007, ISBN 978-975-16-1998-3 Osman Karatay: KARAM : kitap değerlendirme 26 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. Muallâ Uydu Yücel (2012), “Karadeniz’in Kuzeyinde Bilinmeyen Bir Türk Boyu: Berendiler”, Türk Kültürünün Gelişme Çağları: X-XIII Yüzyıllarda Merkezi Avrasya’dan Ön Asya’ya Yeni Açılımlar Uluslararası Sempozyum, 20-21 Nisan 2012, Türkistan-Kazakistan.
  3. Расовский, Д. А., Печенеги, торки и берендеи на Руси и в Угрии, в сб. Seminarium Kondakovianum, t. 6, Praha, 1933 (Rusça)
  4. Голубовский, Р. (В.), Печенеги, торки и половцы до нашествия татар, К., 1884 (Rusça)
  5. Кудряшов, К. В., Половецкая степь, M., 1948, с 134-38 (Rusça)
  6. Hacıyeva, Qalibə (2008). Dilimiz, Tariximiz Yaddaşımız 5 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bakı 2008 (sayfa: 15 = Peçeneq dili oğuz qrupunun oğuz-bulqar yarımqrupuna daxildir. Bu yarımqrupun qədim dilləri peçeneq və uz dili, müasir varisləri isə qaqauz va Balkan türklərinin dilidir. Bu yarımqrupun oğuz hissəsini məhz peçeneq, uz, tork və berendeylər təşkil edir. Türk dillərini xarakterizə edərken M. Kagqarlı öz lüğətində göstərmişdir ki, peçeneqlər türklərin ən son qərb qolunu teşkil edirlər.) (Azerice)
  7. М. Фасмер Этимологический словарь русского языка 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. Karataev, Oljobay. Eski Türk Devrindeki Kırgız Etnik İsimleri
  9. Pritsak, Omeljan. Türk-Slav Ortak Yaşamı: Güneydoğu Avrupa'nın Türk Göçebeleri
  10. Caferoğlu, Ahmet. Altın-Orda (Altın-Ordu) Türk İlleri ve Çağatay Türkçesi, Gelişmesi, Kaynakları ve Karakteri
  11. Ayan, Ergin (2009). Selçuklu-Kıpçak İlişkileri 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2009-II)
  12. Чолева-Димитрова, Анна М. (2002). Селищни имена от Югозападна България: Изследване. Речник [Settlement names from Southwestern Bulgaria: A Study. A Dictionary] (Bulgarca). София: Пенсофт. s. 98. ISBN 954-642-168-5. OCLC 57603720.
  13. Ladó János, Bíró Ágnes. Magyar utónévkönyv. Budapest: Vince Kiadó, 2005. ISBN 963 9069 72 8
  14. İnan, Abdülkadir (1935). Tahlil ve Tenkitler 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Ali Rıza (Yılman Yalgın), Cenupta Türkmen oymakları. — I istanbul 1932. sayfası 95, tablosu 10; II Ankara 1933. s 96, tablosu 6; III Ankara 1933. s 102, tablosu 6; IV Adana 1934. s 67, tablo 8. Türkiyat Mecmuası, cilt: 3 (1935), sayfa: 305-307

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.