Burcî Memlûkler
Burcî Hanedanı (Arapça: المماليك الشركس, Al Malik Al Sharkas; Çerkesçe: Буржи Лъэпкъ, Burji Tlepq) Mısır'da Memlûk Devleti'nde 1382-1517 döneminde hüküm süren yani en uzun süre hükmeden Memlûk hanedanı. Çerkes kökenlidir. Bu isim "burç" sözcüğünden yani "kale surlarının üstü" anlamına gelmekte ve bu hanedana mensup olan çoğu Çerkes asıllı olan Memluklu kölelerden oluşan askerlerin Kahire kalesi içinde bulunan kışlalarından mülhem olmaktadır.
| Burcî Memlûkler Буржи Лъэпкъ | |
|---|---|
 | |
| Ülke | Memlûk Devleti |
| Milliyet | Çerkes |
| Kuruluş | 1382 |
| Kurucu | Berkuk |
| Yıkılış | 1517 |
| Son hükümdar | Tomanbay |
| Unvan(lar) | Memlûk Sultanı |
Bu askerler arasında yükselip emir rütbesi alan ve sonra da Sultanlığa yükselenler Kafkasya'da Çerkeslerin bulunduğu bölgelerden getirilen kölelerden oluşmaktaydı. Bu hanedan daha önceki genellikle Kıpçak asıllı ve hatta Rumî Türklerden oluşan Memluklu askerlerin ikamet ettiği Nil Nehri üzerindeki bir adada kışlaları olan askerlerden ortaya çıkan "Bahri Hanedanı"'ndan sonra gelmiştir.
Bu hanedan çok istikrarsız olmuş ve hanedana mensup Memluklu Sultanlarının hükümdarlıkları genellikle kısa sürmüştür. Sultanlığa atanma ve bunun için rekabet, Memluklu emirler arasındaki iktidar çatışmalarına çok bağlı olmuştur. Bu hanedan mensuplarının tahta geçme çatışmaları Memlukluların ellerinde bulunan Kıbrıs adasının Timur'a bağlı güçler tarafından işgal edilmesine ve sonra da bu adanın Hristiyanlar'ın idaresine geçmesine neden olmuştur. Sultanlığa geçme için devam eden çekişmeler en sonunda Memlukluların Osmanlılar tarafından yenilip Mısır'ın Osmanlılar eline geçip Memluk Sultanlığı'nın ortadan kaldırılmasına da neden olduğu iddia edilmektedir.
Tarihçe
Hanedanın doğuşu
1250'den itibaren Mısır Kıpçak Türkü asıllı kölemenlere Bahri Hanedanı'na mensup Memluklu Sultanları tarafından idare edilmekteydi. 1377'de Suriye'de çıkan bir isyanla bu devletin idaresi Çerkes kölemenler tarafından ele geçirilmişti ve 1382'de Çerkes asıllı Zahir Sayfeddin Berkuk'un Memluklu Sultanı olarak tahta geçmiştir. 1389'da Bahri Hanedanı'ndan olan Kıpçak kölemenlerinden olan son Memluk Sultanı Salih Zeyneddin Hacı tekrar iktidarı ele aldıysa da 1390'da Çerkes kökenli Berkuk tekrar tahtını ele geçirdi ve yeni Memluk Sultanlığı kurdu: Çerkes kökenli Sultan Berkuk tarafından Kıpçak Hanedanlığı kaldırılıp onun yerine hanedanlık olmayan yeni sistemli Memluk Sultanlığı kuruldu; kendi Memluk Sultanı'ndan sonra gelen en yetkili komutan, yani ehil olan komutan yeni Memluk Sultanı oluyordu, bu şekilde en yetkili komutana iktidarı devretme sistem-değişikliği 'Çerkesler Dönemi Memluk Sultanlığı'nın sonuna kadar sürdü.
Hanedanının ve Sultanlığın sona erişi
Burcî Hanedanı sultanları
| No. | Saltanatın başı | Saltanat sonu | İsim | Tam isim | Hanedana ilişkisi | Saltanat sonu nedeni |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 1382 | 1389 | Berkuk | Malik Zahir Seyfeddin Osmani Yulbugavi Berkuk | Emir Yelboğa kölesi | Emir Yelboğa tarafından isyan |
| 1389 | 1398 | Berkuk | Malik Zahir Seyfeddin Osmani Yulbugavi Berkuk | İkinci defa | Ölüm | |
| 2 | 1399 | 1405 | Farac | Malık Nasır Zeynedin Ebu-Saadat Farac bin Berkuk | Sultan Berkuk'un oğlu | |
| 3 | 1405 | 1405 | Mansur Abdülaziz | Sultan Berkuk'ün oğlu, Sultan Farac'ın kardeşi | ||
| 1405 | 1412 | Farac | Melik Nasır Zeynedin Ebu-Saadat Farac bin Berkuk | Emir Yaşbak ile Muavyed Şeyh'in komplosu ile öldürülmesi | ||
| 4 | 1412 | 1412 | Mustain | Müsta'in Billah Ebu Fadil Abbasi | Emir Muavyed Şeyh komplosu ile tahttan uzaklaştırıldı. | |
| 5 | 1412 | 1421 | Muavyed Şeyh | Malik Muavyed Ebunaşır Şeyh Mahmudí Zahir | Sultan Berkuk'ün kölemeni | Ölüm |
| 6 | 1421 | 1421 | Muzaffer Ahmed | Malik Muzaffer Ahmed bin Muavyed Şeyh | Sultan Muavyed Şeyh'in ikinci oğlu | Atabegi olan Seyfeddin Tatar tarafından tahttan indirildi |
| 7 | 1421 | 1421 | Seyfeddin Tatar | Malik Zahir Sayfeddin Tatar | Ölüm | |
| 8 | 1421 | 1421 | Salih Muhammed | Malik Salih Nasireddîn Muhammed bin Tatar | Sultan Seyfeddin Tatar'ın oğlu | Barsbay tarafından tahttan indirildi |
| 9 | 1422 | 1438 | Barsbay | Malik Eşref Ebu-Nasır Seyfeddin Barsbay | Emir Zahir Çakmak ve Sultan Berkuk'ün kölemeni | Ölüm |
| 10 | 1438 | 1438 | Aziz Yusuf | Malik Aziz Cemaleddin Yusuf bin Barsbay | Sultan Barsbay'ın oğlu | Emir Çakmak isyanı ile tahttan indirildi. |
| 11 | 1439 | 1453 | Zahir Çakmak | Malik Zahir Sayfeddin Çakmak | Sultan Berkuk'ün kölemeni | Ölüm |
| 12 | 1453 | 1453 | Fahreddin Osman | Malik Mansur Fahreddin Osman bin Çakmak | Sultan Zahir Çakmak oğlu | İnal ve emirler tarafından tahttan indirildi. |
| 13 | 1453 | 1461 | İnal | Malik Eşref Şeydeddin Ebu Nasr-el-Alai el-Zahiri el-Nasır İnal el-Acrud | Sultan Berkuk ve Sultan Farac'ın kölemeni | Ölüm |
| 14 | 1461 | 1451 | Muavyed Ahmed | Malik Muavyed Sihabeddin Ahmed bin İnal | Sultan İnal'ın oğlu | Reformlarına karşı emirlerin komplosu ile tahttan indirildi. |
| 15 | 1461 | 1467 | Hoşkadem | Malik Zahir Seyfeddin Hoşkadem Nasırî el-Muayyadî | Sultan Muavyed Ahmed'in kölemeni | Dizanteriden oldu. |
| 16 | 1467 | 1468 | Zahir Bilbay | Malik Zàhır Sayfeddin Bilbay İnalí el-Muayyadí | Emir Zahir Timur Buğa Rumi tarafından tahttan indirildi. | |
| 17 | 1468 | 1468 | Zahir Timur Buğa | Malik Zàhır Timur Buğa Rumí | Yüksek saray memsubu Hayır Bey komplosu ile tahttan indirildi. | |
| 18 | 1468 | 1496 | Sultan Kayıtbay | Malik Eşref Seyfeddin Kayıtbay | Sultan Barsbay'ın kölemeni | Ölüm |
| 19 | 1496 | 1498 | Nasır Muhammed | Malik Nasır Muhammad bin Kayıtbay | Sultan Kayıtbay'ın oğlu | Emir Adil Tumanbay darbesiyle tahttan indirildi. Hapiste öldürüldü. |
| 20 | 1498 | 1500 | Zahir Kansu | Malik Zshır Kansu | Sultan Nasır Muhammed'in dayısı | Emir Adil Tumanbay darbesiyle tahttan indirildi. |
| 21 | 1500 | 1500 | Eşref Canbulat | Malik Eşref Canbulat | Emir Adil Tumanbay darbesiyle tahttan indirildi. | |
| 22 | 1501 | 1501 | Adil Tumanbay | Malik Adil Sayfeddin Tumanbay | Emirler darbesiyle tahttan indirldi. | |
| 23 | 1501 | 1516 | Kansu Gavri | Malik Eşref Kansu Gavrı | Sultan Kayıtbay'ın kölemeni | Mercidabık Muharebesi'nde öldü. |
| 24 | 1516 | 1517 | Tomanbay | Malik Eşref Tumanbay | Sultan Kansu Gavri'nın yeğeni | Osmanlı Kahire fethine karşı koymakta iken yakalanıp Kahire kalesi kapısında asıldı. |
Dipnotlar
- Fransızca Wikipedia Burjites maddesi25 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)(Erişme:17.7.2010)
- İngilizce Wikipedia Burji_dynasty maddesi8 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)(Erişme:17.7.2010)
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Clot, Andre (2009), L'Égypte des Mameloüks 1250-1517. L'empire des esclaves Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2. (Fransızca)
- Tür. çev.: Clot, Andre (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 9753317727.
- Bosworth, Clifford Edmund (1967) The new İslamic dynasties: a chronological and genealogical manual Edinburgh:Edinburgh University Press İSBN 978-0-7486-2137-8 Google Books1 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:2.7.2010)
- Muir, William (2007) The Mameluke or slave dynasty of Egypt, 1260-1517 Piscataway, NJ: Görgias Press. İSBN 978-1-59333-697-4. (Birinci basım: Smith, Elder 1896) (İngilizce)
- El-Makrizi (1997), Al Selouk Leme'refatt Dewall al-Melouk, Kahire: Dar al-kotob, (Arapça).
- İng. çev.: Bohn, Henry G. (çev.), (16969) The Road to Knowledge of the Return of Kings, Chronicles of the Crusades, AMS Press.
- El-Makrizi, (1996) al-Mawaiz wa al-'i'tibar bi dhikr al-khitat wa al-'athar, Kahire:Matabat aladab, ISBN 977-241-175X (Arapça).