Dilhan Eryurt
Dilhan Eryurt (29 Kasım 1926, İzmir - 13 Eylül 2012, Ankara), Türk gök fizikçi.
Dilhan Eryurt | |
|---|---|
| Doğum |
29 Kasım 1926 İzmir, Türkiye |
| Ölüm |
13 Eylül 2012 (85 yaşında) Ankara, Türkiye |
| Vatandaşlık | Türkiye |
| Mezun olduğu okul(lar) |
İstanbul Üniversitesi Michigan Üniversitesi Ankara Üniversitesi |
| Ödüller |
Apollo Başarı Ödülü TÜBİTAK Bilim Ödülü |
| Kariyeri | |
| Dalı | Astrofizik (Helioloji |
| Çalıştığı kurumlar |
Indiana Üniversitesi Goethe Link Gözlemevi Goddard Uzay Uçuş Merkezi Orta Doğu Teknik Üniversitesi NASA |
Araştırmaları ile Güneş'in ve yıldızların evrimi çalışmalarına katkıda bulunmuş bir bilim insanıdır.
1961-1973 yıllarında NASA’da görev alarak bu kurumdaki ilk Türk bilim kadını olan Eryurt, ODTÜ'de astrofizik anabilim dalını kurmuş ve 1988-1993 yıllarında ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi dekanlığını yürütmüştür. Çalışmaları, 1969 yılında Ay’a İniş Projesi’ne olan katkılarını temsil eden Apollo Ödülü ile, 1977 yılında ise TÜBİTAK Bilim Ödülü ile onurlandırılmıştır.
Yaşamı
29 Kasım 1926’da İzmir'de doğdu.[1] Babası, 1944'te Denizli milletvekili olarak TBMM'ye giren Abidin Ege’dir.
Babasının Yüksek Ziraat Mektebi kuruluşu nedeniyle bulunduğu İzmir'de dünyaya gelişinden kısa bir süre sonra ailesi önce İstanbul'a, birkaç yıl sonra da Ankara'ya taşınmıştı. İlköğrenimini Ankara'da tamamladıktan sonra Ankara Kız Lisesi'ne devam etti. Lise yıllarında matematiğe özel bir ilgisi vardı. Bu nedenle liseden mezuniyetinin ardından İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü'ne girdi. Astronomi merakı üniversite öğrenimi sırasında ortaya çıktı.[1]
1946 yılında İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü'nden mezun olduktan sonra Ankara Üniversitesi'nde astronomi bölümü açmak üzere görevlendirilen Tevfik Okyay Kabakçıoğlu'nun yanında iki yıl boyunca fahri asistanlık yaptı. Lisansüstü çalışmalarına bir süre Michigan Üniversitesi'nde devam etti ve 1953'te Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı'nda doktorasını ve ardından doçentlik çalışmalarını tamamladı.
1959'da Uluslararası Atom Enerji Ajansı'nın bursuyla iki yıllığına Kanada'ya gitti. Deep River Atom Enerjisi Laboratuvarı'nda Alastari G. W. Cameron ile çalıştı. Hidrojen yıldızları üzerine çalıştı ve yıldızların yapı modelleri üzerine birçok başarılı program yazdı.[2] Ardından ABD’ye giderek önce Amerikan Soroptimist Federasyonu bursuyla ABD'de Indiana Üniversitesi'nde görev aldı. Üniversiteye bağlı Goethe Link Gözlemevi'nde yıldız modelleri yapmakla tanımış Prof. Dr. Marshall Wrubel ile çalıştı. Bu deneyimden sonra Ulusal Bilimler Akademisi bursunu alarak NASA'ya bağlı Goddard Uzay Araştırma Enstitüsü'nde görev aldı. Uzay uçuşlarıyla ilgili kuramsal araştırmalar yapan Goddard Uzay Araştırma Ensitütüsü’ndeki görevi sırasında kurumda çalışan tek kadın astronomdu.[1] Alastair G. W. Cameron ile güneşin yapısı, evrimi ve güneşten gelen nötrinoların hesaplanması üzerine araştırmalar yapan Dilhan Eryurt'un Goddard Enstitüsü'nde yaptığı çalışmalar, Güneş hakkında o zamana kadar yanlış bilinen bazı gerçekleri ortaya çıkardı. Güneş'in parlaklığının oluşumundan bu yana gittikçe artmadığını, geçmişte çok daha parlak ve sıcak olduğunu ortaya koydu. Çalışmaları o dönemde yeni başlayan uzay uçuşlarının gidişatını etkileyecek önemdeydi. Aya ilk iniş için yaptığı başarılı çalışmalar nedeniyle 1969'da Apollo Başarı Ödülü ile ödüllendirildi. Eryurt, Goddard Enstitüsü’nde iki yıllık çalışmasını tamamladıktan sonra kendisine yabancılara sıklıkla tanınmayan bir ayrıcalık gösterildi ve kıdemli araştırmacı olarak enstitüde çalışmaya devam etti.[3] Enstitü, kendisini yıldızların oluşumu ve gelişimi üzerine araştırmaları için yeni bilgiler edinmek üzere California Üniversitesi'ne gönderdi. Yıldızların evriminde kütlelerinin etkisi konusuyla ilgili olarak A.G.W. Cameron ile birlikte 1967’de yazdıkları bir makale astrofizikte çok atıf aldı.[4]
1968'de Türkiye'ye geldi. Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalında asistanlık yaptı. Egbert Adriaan Kreiken ile önce doktora, sonrasında doçentlik çalışmalarını tamamladı.[2] 1956’te yayımlanan doktora tezinin başlığı, “Some results of a spectroscopic study of the atmosphere of 31 Cygni” dir. 1961’de yayımlanan doçentlik tezinin başlığı ise “The density gradient in the atmosphere of the K-type component of the Cygni 31” dir. Bunlar ülkemizde astrofizik alanında yapılan ilk yayınlar arasındadır.[4] ODTÜ’de bir yıl misafir profesör olarak görev yapan Eryurt, üniversitede astrofizik derslerini başlattı. Türkiye'deki astronomların fikir alışverişinin yetersizliğini görerek, Ulusal Astronomi Kongresi'ni kurmak adına çalışmalara başlattı ve TÜBİTAK’ın desteğiyle ilk Ulusal Astronomi Toplantısı'nı düzenledi.
1969-1973 arasında ODTÜ'deki görevine ara vererek NASA'da bilimsel araştırmalarını sürdürdü. 1973 yılında ODTÜ Fizik Bölümü'ne döndü ve astrofizik ana bilim dalını kurdu. 1977 yılında Tübitak Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü ile ödüllendirildi.[3][5] 1988’de altı ay kadar fizik bölümünün başkanlığını yürüttükten sonra beş yıl süreyle Fen Edebiyat Fakültesi dekanlığı yaptı. 1991 yılında ODTÜ'de bir yıldız gözlemevi kurulmasında rol oynadı. 1956 ile 2009 yılları arasında yayımlanmış 46’sı İngilizce, 13’ü Türkçe 59 yayını bulunan Eryurt,[4] 1993 yılında emekliye ayrıldı. 1997 yılında Türkiye Bilimler Akademisi'ne şeref üyesi seçildi.[6]
13 Eylül 2012’de geçirdiği bir kalp krizi sonucu Ankara’da hayatını kaybetmiştir.[7]
Eski Erzurum milletvekillerinden Sabahattin Eryurt'un eşidir.
Kaynakça
- "Alp Akoğlu, Astorfizikte Öncü Bir Türk Kadını Dilhan Eryurt, Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı 360, Kasım 1997" (PDF). 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- Güner, Halime. "NASA'daki İlk Türk Kadını Dilhan Eryurt". Ya Da Eğitim Dergisi. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
- "İrfan Unutmaz, Güneşin Evriminde Bir Tür Kadını: Prof. Dr. Dilhan Eryurt, Focus Dergisi". 1 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- Bahadır, Osman. "Astrofizikte Öncü Dilhan Eryurt". Sarkac.org sitesi, 15 Ekim 2018. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
- "Prof. Dr. İlhan Eryurt, Türkiye Bilimler Akademisi Web sitesi, erişim tarihi: 28.12.2012". 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- "TÜBA'ya yeni üye". Milliyet gazetesi, 15 Ocak 1997. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
- Krieklo, Gül. "NASA'daki ilk Türk bilim kadını sessizce veda etti". Sabah gazetesi, 19 Kasım 2012. 27 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.