Denizli

Denizli, Türkiye'nin bir ili ve en büyük on beşinci kent merkezidir. Sanayi, ticaret, tarım, turizm, eğitim, kültür ve sanat alanlarında ülkenin en gelişmiş illerinden biridir. (Denizli merkez nüfusu 657.802 kişi) 2019 itibarıyla 1.037.208 kişilik il nüfusuna sahiptir.[3] Tekstil ürünleri ve yöreye has Denizli horozu ile meşhurdur. Anadolu Yarımadası'nın güneybatı, Ege Bölgesi'nin güneydoğusunda yer almaktadır. Ege ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit durumundadır. Denizli ilinin her iki bölge üzerinde de toprakları vardır. Denizli ili 28° 38' - 30° 05' doğu meridyenleri (doğu uç noktası; Çivril ilçesi Gümüşsu - Gökgöl Köyü, Dinar sınırında Efekli Tepe, batı uç Aydın, Manisa; güneyde Muğla; kuzeyde Uşak illeri ile komşudur.) Yüzölçümü 12.134 km²,[4] denizden yüksekliği ise 219 m'dir.

Başlığın diğer anlamları için Denizli (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Denizli
İl & Büyükşehir

Denizli'nin Türkiye'deki konumu
Ülke Türkiye
Bölge Ege Bölgesi
Alt idari birimler
İdare
 • Büyükşehir Belediye Başkanı Osman Zolan (AK Parti)
 • Vali Ali Fuat Atik[1]
Rakım 354 m (1.161 ft)
Nüfus
 (2019[2])
 • Toplam 1,037,208
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu
20XXX
Alan kodu (+90) 258
Plaka kodu 20

Bir sanayi, ihracat ve ticaret merkezi olan Denizli, aynı zamanda altmış beş bine yaklaşan üniversite öğrencisine ev sahipliği yapmaktadır. Bir yılda milyonlarca yerli ve yabancı turisti ağırlayan il, bir turizm kenti olmasının yanı sıra düzenlenen yerel, ulusal ve uluslararası etkinliklerle eğitim, kongre, kültür ve sanat merkezi özelliğindedir. GEKA (Güney Ege Kalkınma Ajansı) merkezi Denizli'dedir.[5]

Akdağ'ın (Babadağ) kuzey yamaçları eteklerinde, Büyük Menderes'in kolu olan Aksu çayına kavuşan derelerle hafifçe yarılmış bir plato üzerinde yer alan Denizli, yeni bir kenttir. Asıl kent buradan 6-7 kilometre kadar kuzeydeki Laodikya (Laodicaea) idi. Selçuklular ve Bizanslılar arasındaki savaşlar sonucu yıkıma uğrayan ve özellikle suyolları bozulan Laodikeia zamanla terk edilmeye başlanmış ve yerleşme 11. yüzyıldan başlayarak bol su kaynaklarının bulunduğu Denizli, Ladik'e doğru yer değiştirmeye başlamıştır. Kent, 1702-1703'teki bir deprem sırasında büyük zarara uğramış ve daha sonra yeniden kurulmuştur. Ege kıyılarından iç kesimlere sokulan doğal bir yol üzerinde bulunan Denizli, özellikle 1950'li yıllarda karayollarının düzelmesinden sonra, bu konumunun ve çevresindeki tarım etkinliklerinin gelişmesi sonucu hızla kalabalıklaşmış ve 1950'de 22.000 olan nüfusu, aradan geçen 60 yıl içinde yaklaşık 25 kat artmıştır. Sanayisi, turizmi, ticareti ve hizmet sektörü çok gelişmiş olan Denizli, Türkiye'nin en kalkınmış kentlerinden biridir. Anadolu Kaplanları'nın başıdır. Dünya'da tekstilin en önemli başkentleri arasındadır. Ayrıca Serinhisar ilçesi de Türkiye'nin leblebi ve leblebi ürünleri ihtiyacının %85 civarını karşılamaktadır. Denizli, Türkiye'nin en büyük 10 ekonomisi arasındadır. Kent, havlu, bornoz ve ev tekstilinde ABD ve AB pazarında iyi bir prestije sahiptir. Havası ve doğası Ege Bölgesi'nin ortalamalarını yansıtır. Şehrin birkaç noktasında horoz heykeli bulunur. Dünyaca bilinen doğa harikası Pamukkale de şehrin simgelerinden biridir. Pamukkale, Unesco'nun dünya kültür mirası listesindedir. Karahayıt da uluslararası termal bir merkezdir. Ayrıca en yüksek dağı Honaz Dağı aynı zamanda Ege Bölgesi'nin en yüksek dağıdır (2532 m). Şehirde UNESCO'ya giren Hierapolis, Laodikeia, Tripolis vb. birçok antik kent bulunmaktadır.[6]

Tarihçe
Laodikeia' ya ait gravür,1847

Denizli şehri ilk defa, bugünkü şehrin 6 km kuzeyinde, Eskihisar Köyü civarında, Milattan önce 261 - 245 yılları arasında, Suriye Kralı ikinci Antiokhos tarafından kurulmuştur. II. Antiokhos kente karısı Laodikeia'nin adını vermiştir. Laodike'nin kenti anlamına gelen "Laodikeia" adını alan kent, M. S. 7. yüzyılda büyük bir depremle yıkılınca, kent bugünkü Kaleiçi mevkiine taşınmıştır. Türkler Denizli havalisini zapt ettikten sonra, kenti "Ladik" adıyla anmışlardır.[7]

Denizli adına, tarihi kaynaklarda başka başka isimler olarak rastlamaktayız. Selçuklu kayıtları ve Denizli mahkemesi şer‘iyye sicilleri Ladik ismini vermektedir. İbni Batuta'nın seyahatnamesinde Tunguzlu denilmektedir. Mesalikullebsar'da da Tunguzlu olarak kaydedilmiştir.

Timurlenk'in zafernamesini yazan, Şerafettin Zemdi Tenguzlug ve Tonguzlug gibi iki isimden bahsetmektedir. Tengiz kelimesi eski Türkçede Deniz demektir. Tunguzlu ise bugünkü imlasıyla Denizli demektir. Netice olarak Denizli adı, Tenguzlu ve Tunguzlu kelimelerinin zamanla ağızdan ağza, Denizli kelimesi haline gelmesinden bugünkü şeklini almıştır.Denizlili araştırmacı Mümtaz Başkaya, konu ile ilgili yazdığı kitabında, Denizli adının kökeninin Tengiz olduğunu ve bir boy adı olarak Orta Asya'dan Anadolu'ya geldiğini ileri sürmektedir. Ayrıca adı geçen bu kitabında Denizli adının kentte bulunan suların çokluğu ile ilgisinin bulunmadığını da çok gerçekçi biçimde açıklamıştır. Bu yer adının başka yerleşimlerin de adı olduğunu, Türkiye'de başka yerlerde de Denizli ve benzer türdeki adların olduğunu göstererek bu konuya gerçekçi bir açıklama getirmiş olmaktadır.

İlk fetihler
Seyir Tepesinden Pamukkale ilçesinin görünümü

Denizli ve havalisinde Türkler ilk defa 1070 yılında görüldüler. Afşin Bey bütün Anadolu'yu kastettikten sonra Laodikya'yı yağma ederek, Honaz'ı zaptetmiştir. 1071 yılından sonra Denizli ve çevresi Kutalmışoğlu Süleyman Şah'in mahiyetindeki beyler tarafından fethedilmiştir.

1097 yılında Bizans İmparatoru I. Aleksios, İoannis Dukas'ı Batı Anadolu'nun fethi için görevlendirdikten sonra bu yöre Bizanslılar'ın eline geçti. Bu sırada Türk kuvvetleri Orta Anadolu'da bulunuyordu. Bizanslıların elinde kısa bir süre kalan bu güzel beldemiz 1102 yılında yeniden Kılıçarslan tarafından zapt edilmiştir. Bu tarihten sonra Türk kuvvetleri Alp Arslan'ın komutasında Bizans topraklarına sürekli akınlar yapıyordu. 1119 yılında Bizanslılar, büyük bir ordu ile Denizli ve havalisine saldırdılar. Bu bölgede az sayıda Türk kuvveti bulunduran 'Alparslan' önderliğindeki Türkler, bu yöreyi terk etmek zorunda kalmıştır. Ertesi yıl tekrar gelen Bizanslılar Uluborlu taraflarına kadar istila ettiler. 1147 yılında İkinci Haçlı Seferi Fransız Kralı VII. Louis'in komutasında, Ege Bölgesi'nden güneye doğru hareket ederek, Denizli civarını işgal etmiştir. Buradan Antalya istikametine hareket eden Haçlı Ordusu'nun öncü birlikleri, Acıpayam Ovası'nı geçtikten sonra, ordunun ağırlıkları ve artçı birlikleri aynı yolu takip ederek, Kazıkbeli'nden geçmek için hareket etmişlerdi. Fakat orada yapılan çetin gerilla savaşlarında Haçlı Ordusu çok büyük kayıp vermiştir.

1177 yılında Bizans İmparatoru I. Manuil, Selçuklu topraklarına yeni bir sefer düzenleyerek Laodikya ve civarını yağma edip İstanbul'a dönmüştür. Ertesi yıl Türkler Laodikya'ya gelerek şehri zapt etmişlerdir. Manuil Komnenos 1176 yılında büyük bir ordu ile Laodikya ve Honaz civarını geri almışsa da Selçuklular'la yaptığı savaşta yenilmiştir. Bu savaşa Miryokefalon Savaşı adı verilmektedir ve Çivril- Gümüşsu (Homa) yakınlarında Düzbel geçidi ve çevresinde gerçekleşmiştir. II. Kılıçarslan bu savaştan sonra sınırlarını genişleterek Bizans topraklarına akınlar düzenlemiştir. Selçuklular, Atabey komutasında yapılan bu akınlardan büyük ganimetler elde ediyordu. Bizanslılar Atabey komutasındaki bu orduyu Sarayköy yakınlarında pusu kurarak mağlup ettiler. Bu savaşta Atabey hayatını kaybetti.

Bu tarihlerden sonra Denizli ilinin doğu kısımlarına Türkler yerleşmeye başladı. Böylece Türk akıncıları, Küçük Menderes Vadisi'ne kadar ilerleme fırsatını bulmuşlardır. 1190 yılında İkinci Haçlı Ordusu Laodikya'ya gelmiştir. Haçlı Ordusu Komutanı I. Friedrich, Bizanslılar tarafından sevinçle karşılanmıştır. Buraya yerleşmiş olan Türk boyları, çadırlarını bırakarak dağlara çekilmişler ve Haçlı ordusuna karşı ani baskınlar düzenlemişlerdir. Denizli ve havalisi, takriben 13. asrın ilk yıllarında Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından 4 defa fethedilmiştir. Diğer bir rivayete göre, Laodikyalılar tarafından bir Türk kervanının soyulması üzerine, Selçuklu beylerinden Mehmet ve Servet beylerin komutasında bir Selçuklu ordusu, Laodikya ordusunu yenmiş ve haraç olarak bu bölgeyi antlaşma ile almıştır.

Diğer bir rivayet ise şudur: 12. yüzyıl sonlarında Bizanslıların Burdur'a kadar ilerlemeleri üzerine Konya Sultanı Osman ve Hüsamettin beyleri bu bölgeye göndermiştir. Osman Bey, Acıpayam Ovası'nı, Hüsamettin Bey de, Çal taraflarını zaptetmişlerdir. Denizli ve havalisinin Selçuklulara bağlı bir beylik halinde teşekkülü, Selçuklu hükümdarı Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında, 1207 yılında olmuştur. 1209 yılında İznik'i başkent yapan I. Theodoros ile Selçuklular'ın arası açılmıştır. Gıyaseddin Keyhüsrev, Laskaris'ten, Aleksios'un tahtına iadesini isteyince, İznik Devleti ile Selçuklular, Denizli'nin batısında Alaşehir ile Antiokya arasında savaşa tutuştular. İlk seferde savaşı kazanan Türkler yağmaya dalınca hücuma gecen Rum askerleri, Gıyasettin Keyhüsrev'i öldürdü. Böylece savaşın sonunda galip gelen Bizanslılar, Batı Anadolu'ya bir süre hakim oldular. Selçuklular ile Bizanslılar arasında Denizli ve yöresi sınır olarak kaldı. Bugünkü Denizli şehri bu sıralarda kurulmaya başlamıştır.

İlk olarak Denizli Kalesi Abdullah oğlu Karasungur tarafından yaptırılmıştır. Ayrıca bu devrede birçok cami, han ve çeşme de inşa edilmiştir. 13. yüzyıl başlarında Denizli ve havalisi yeni göçlerle ,"Uç Bölgesi" olarak önceden gelenlerle birlikte yoğun bir Türk topluluğu meydana getirdiler.

1257 yılında Denizli'ye gelen Bizans garnizonu, şehirdeki Türklerin çoğunluğu karsısında uzun sure kalamadı. Böylece 1259 yılında Denizli tekrar Türkmenlerin eline geçmiş oldu. Bu tarihlerde Denizli etrafında kümelenen Türkmenler, Hülagü Han'a müracaat ederek bu bölge için kumandan istediler. Bu konuda İlhanlı Hükümdarı Hülagü de bir ferman çıkararak Kulsak isimli bir zâtı bu bölgeye göndermiştir. Bölgenin merkezi "Asi Karaağaç" diye bilinen Acıpayam yöresidir.

Söylentiye göre, bu bölgede yaşayan Türkmenlerin manevi Türk Lideri "Yatağanbaba " olması muhtemeldir. 1261 yılında bu yöredeki Türkmenler, Selçuklular'a baş kaldırınca, Selçuklu Sultanı Ruknettin ile Moğollar anlaşarak Türkmenleri mağlup ettiler. Bu sırada birçok Türkmen Bizans sınırını geçerek yerleşmişlerdir. Konya'daki "Cimri İsyanı'nın" bastırılmasından sonra, II.Gıyaseddin Keyhüsrev kendisine yardım etmeyen, Karaağaç Bölgesi Komutanı Ali Bey'i öldürtmüştür. Bundan sonra Denizli, Germiyanoğulları'nın eline geçer. Bir süre sonra, Konya'ya karşı hareket yapılınca, Denizli havalisindeki Türkmenler, Karaman, Eşref ve Menteşe Türkmenleriyle birlikte isyan çıkardılar. Bunun üzerine, İlhanlı Sultanı Keyhakü, 31 Ağustos 1291 de Türklerin üzerine yürüdü. Böylece, İlhanlı hakimiyeti bu bölgede başlamış oldu.

Bu tarihlerde Germiyanlılar, Alsıroğlu'nun kumandasında, bugünkü Buldan olan Tripolis'i zaptettiler (1306). Böylece, Denizli'nin Türkleştirilmesi tamamlanmış oldu. 14. yüzyılın ilk yıllarında Denizli arazisinin düzlük kısımlarına İnançoğulları yerleşmişti. Kuzey doğusunda Germiyan Beyliği bulunuyordu. Sucaeddin Bey, bir ara bağımsızlık için hareket edince, öteden beri, Anadolu'da kuvvetli bir birliğin kurulmasını istemeyen İlhanlı Hükümdarı Timur Tas, 1327 yılında Denizli'ye geldi. Sucaettin Bey ona itaat etti. Denizli 1366'da bir deprem ile harap olduğu sırada şehir, Germiyan hakimiyetine geçmiştir.

1391 yılında Yıldırım Bayezit, Denizli'yi Osmanlı topraklarına katmıştır. 1402 yılında Timur, Ankara Savaşı'nı kazandıktan sonra, Denizli'ye gelmiş, burada bir süre kaldıktan sonra, İzmir yöresini fethe gitmiştir. 1403 yılının ilk aylarında tekrar Denizli'ye dönerek çadır kurmuştur. Timur, bu bölgeyi Germiyanlılar'a bırakarak ayrılmıştır. 1411 yılında bir ara bu bölge Karamanoğulları'nın eline geçmişse de, 1429 yılında tekrar Osmanlılar'a bağlanmıştır.

Türkmen beylikleri

14. yüzyılın ilk yarısında Türkmenler parçalanmış bir halde bulunuyorlardı.

Pek çok yerde bunların izleri kalmıştır.

Germiyanoğulları Beyliği

Germiyanoğulları Beyliği, Uşak ve Denizli'yi içine almaktadır.[8]

Tavas Beyliği

Babadağ'ın güneyindeki araziyi, şimdiki Tavas ve Kale ilçelerinin sahalarını kaplamaktadır. Tavas çevresine Türklerin yerleşmesi MS 12. yüzyıllara rastlamaktadır. Kesin olmamakla birlikte 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra 1280-1290 yılları civarında Türklerin bölgeye geldikleri sanılmaktadır.Genellikle gelenlerin Türkmenler olduğu, Selçukluların zayıflayıp yıkılması ile 1300'lü yıllarda Tavas Beyliğinin kurulduğu ve o zamanki Tavas Beyliği'ni İlyas Bey'in yönettiği ve Mevlevi Tarikatı'na girdikleri belirtilmektedir.Tavas Beyliği Germiyan, Aydın, Hamit ve Menteşeoğulları Beyliği arasında tampon bir bölge olarak kurulmuştur. Denizli’nin Germiyan oğullarına geçişi ile Tavas Beyliği 1365 tarihinde Menteşe Beyliğine bağlanmıştır. Beylik önceleri Horasanlı köyünden sonra da Hırka köyünden yönetilmiştir.

Denizli şehri, Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra, yaşantısına sakin bir şekilde devam etmiştir. 1702 - 1703 yıllarında vuku bulunan depremlerde, 12.000 kişi ölmüş, o zamanki Kale civarında bulunan şehir oturulamayacak hale gelmiştir. Bundan sonra şehir daha yukarıya, şimdiki merkezine doğru çekilmiştir.

Ladik Beyliği (İnançoğulları) 1261-1368

Laodikya şehrinin sürekli harpler depremlerle yıkılması üzerine halk Laodikya'nın bağ ve bahçelerinin bulunduğu, bugünkü Denizli'ye gelip yerleşmişlerdir. Türkler Laodikya adını kısaltarak Ladik olarak kullanmıştır. Denizli'nin ilk yöneticilerinden biri Seyfettin Karasungur'dur. 30 yıllık valilik ve komutanlığı sırasında, Denizli Kalesi'ni, Akhan Kervansaray'ını, birçok çeşme, camii, han ve hamamlar yaptırmıştır. Karasungur'un, San Kuvvetlerine esir düşmesi üzerine, yerine Ladik ve Honaz emimi olarak Sahip Ataoğulları'ndan Tabettin Hasan Nasreddin Ali gönderilmiş. Bunların da Cimri İsyanı'nda öldürülmeleri üzerine, Ladik emirliğine Ali Bey gönderilmiştir. Böylece Sahip Ataoğulları'nın 1277 tarihine kadar Ladik ve Honaz emirliğinde kaldıkları anlaşılmaktadır. Bölge, Sahip Ataoğulları’ndan Ladik Germiyanogulları'na geçmiştir. Fakat halkın Germiyanogulları'ndan Ali Bey'i, Giyaseddin II. Keyhusrev'e şikayeti üzerine Ladik tekrar sahip Ataogulları'na geçmiştir.

Sahip Ata'nın vezirlikten azledilmesi üzerine (1288) Germiyanogulları Ladik'i tekrar ele geçirmiştir. Ali Sirkin kızının oğlu Bedrettin Murad'ı Ladik emirliğine tayin etmiştir. Mollaya sinirlenen Selçuklu Sultani Ladik'e kuvvetli bir ordu göndermiş ve burası tekrar geri alınmıştır. Bu tarihten sonra Sucaettin İnanç Ladik'te 50 yıla yakın beylik yapmış ve adaletli ve iyi idaresi sayesinde halk tarafından sevilmiştir.

Ölümünden sonra yerine gecen oğlu Murat Aslan Bey de memleketi iyi idare etmiş, zamanında Türkçe fatiha tefsiri yazılmış, 3 çeşit para basılmıştır. Bu paraların biri üzerinde Murat Bey'in adı geçmektedir. Murat Bey'in iktidara geçiş ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmiyor. Hatta Murat Bey'in mezarına bile rastlanmamıştır. Fakat Hastane yakınındaki Murat dede mezarı, halk tarafından Murat Bey'e addedilmekte ve ziyaret edilmektedir. Bugün Denizli'de Murat Dede adıyla bir mahalle bulunduğundan, bazı kaynaklara göre bu mezar Ladik Beyliği ile ilgi derecesi tespit edilemeyen ve Hisar Savası'nda ölen Murat Bey'e aittir.

Murat Aslan Bey'den sonra oğlu Issak Bey yerine geçmiş kendi adına para bastırmış fakat 1402'de Timur Anadolu'yu istila edince Denizli'nin idaresi Germiyanoglu Yakup Bey'e geri verilmiştir. Ankara Savası'ndan sonra bütün Anadolu'yu ele geçiren Timur, bir müddet sonra Kütahya ve Altıntaş'tan geçip, Ladik'e gelmiş mevsimin sonbahar olması sebebiyle karargahını Denizli'de kurarak askerlerini kışlaklara göndermiştir.

O vakitler Tonguzlu denen Denizli'de askerlerin hastalanması sebebiyle, Timur karargahını havası ve suyu daha iyi olan Karcı ve Hisar köyü sırtlarına çekmiş, Menteşeoglu Mehmet Bey ile İsfendiyer Bey Timur'u burada ziyaret ederek ona 1000 at hediye etmişlerdir. Timur bir süre Denizli'de kaldıktan sonra, Serinhisar yoluyla Denizli'den ayrılmıştır. Timur'un Denizli'deki kalış günlerinde Germiyanoğlu Yakup Bey kendisini ziyaret etmiş, Kütahya ve Denizli'nin idaresini üzerine almak için onu ikna etmiştir.

Konya Ladik Germiyanoğlu Süleyman Şah idaresinde iken, Osmanlı Devleti günden güne kuvvetlenip sınırlarını genişletiyorlardı. Süleyman Sah ergen Osmanlılar tarafından gelecek tehlikeyi sezerek, kendini emniyete almak için kızı Devlet hatunu, I. Murat'ın oğlu Şehzade Beyazıt'a vererek akrabalık kurmuştu (1381).

Kızına çeyiz olarak verdiği yerler arasında Ladik de vardı. Beyazıt Han Denizli'de hamam ve bahçe satın almıştır. Ladik Ankara Savası'na kadar (1402) Osmanlılar'da kalmış, savaştan sonra Germiyanoğullarının yeniden hakimiyetine giren Ladik, nihayet yerine geçecek kimsesi bulunmayan Germiyan Hükümdarı Yakup tarafından, II. Murat'a bir vasiyetname ve bütün Germeyen ülkesiyle birlikte verilmiştir (1428). Böylece Ladik kesin olarak Osmanlı Devleti'ne bağlanmıştır.

Ünlü gezgin Evliya Çelebi Denizli'ye uğramış ve 300 yıl öncesinin Denizli'sini şöyle dile getirmiştir. "Şehrin çevresinde pek çok akarsular ve göller bulunduğu için bu isim verilmiştir. Yoksa denizden 4 merhale uzaktadır. Kalesi düz yerde dörtgen seklindedir. Hendeği yoktur. Çevresi 470 adımdır, 4 kapısı vardır. Kuzeyinde boyacılar, doğusunda semerciler, güneyinde Yeni Camii, batısında bağlar kapısı bulunur. Kalede 50 kadar silahlı bekçi vardır ki dükkanları bekler. Asıl şehir kalenin dışında 44 mahalle ve 3600 evlidir. Büyüklü küçüklü 57 camii ve mahalle mescidi, 7 çocuk mektebi, 6 hamamı, 17 tekkesi vardır.

Herkes bağlarda oturduğundan ehil ve ayalleri birbirinden kaçmaz. Birbirleriyle akraba gibi olmuştur. Halkı beyaz ve mavi feraceler giyer. Pamuğu, pamuk ipliği, beyaz ince sade bezli olup, Anadolu'ya sevk edilir. Halkın kazancı "Beyaz Denizli Bezi" dir.

Cumhuriyet dönemi

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Denizli'de sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[9]

Kronoloji
  • MÖ 4000'ler Kalkolitik Dönem
  • MÖ 3000-2000 İlk Tunç Çağı
  • MÖ 2000-1200/1100 Orta Tunç Çağı ve Son Tunç Çağları
  • MÖ 1800 Denizli’nin Arzava Siyasal Birliği içinde yer alması
  • MÖ 1200'ler Deniz kavimleri göçü
  • MÖ 1100'ler Deniz kavimleri göçüyle Hitit Devleti’nin yıkılması
  • MÖ 546 Ahameniş Kralı II. Kiros’un Lidya Krallığı'nı ortadan kaldırılması
  • MÖ 360 Hellespontos, Misya, Lidya ve Karya satraplarının Pers Merkezi Yetkesi’ne baş kaldırışı
  • MÖ 334 Büyük ıskender’in Anadolu seferi ile Denizli yöresindeki Pers etkinliğine son verilmesi.
  • MÖ 246 II. Antiokos’un karısı Laodikeia’yı ziyareti sırasında Laodikeia kentinin kurulması.
  • MÖ 188 Roma, Bergama, Selevkoslar arasında barış antlaşmasının yapılması.
  • 649 Muaviye’nin Kıbrıs seferi
  • 1070 Türkler’in Denizli’de ilk kez görülmeleri.
  • 1077 Denizli’nin Türkler tarafından fethi
  • 1097 Denizli’nin Bizans’ın eline geçmesi
  • 1102 I. Kılıçarslan’ın Denizli’yi fethi
  • 1119 Denizli’nin yeniden Bizans’ın eline geçmesi
  • 1148 Haçlıların Denizli’den geçmeleri
  • 1176 Çivril yakınlarında, Kufi Çayı Vadisinde 17 eylül 1176 tarihinde cereyan eden (Miryakefalon) Miryokefalon Muharebesi. II. Kılıçarslan komutasındaki Türkmen ordusu, bu savaşta Bizans'ı tekrar yenmiştir. Ve ilk kez bu savaşın ardından Avrupalı tarihçiler Anadolu topraklarına Romania yerine Turkia demeye başlamışladır (Dağdaş, S., Dağdaş, F. B., 2001, Denizli-Acıpayam-Dodurgalar Kasabasının Tarihçesi ve Bugünkü Durumu, Türk Yurdu Dergisi, 7. Devre, Cilt 21, (53), Sayı: 171 (533), Aralık 2001, Evren Yayıncılık, Ankara, s. 42-49, 64 s.).
  • 1190 Frederik Barbaros komutasındaki bir Haçlı ordusunun Denizli’den geçmesi
  • 1207 Denizli’nin yeniden Türklerin eline geçmesi
  • 1259 Türkmenlerin, Denizli’nin yönetimini ele geçirmeleri
  • 1288 Denizli’nin Germiyanoğulları egemenliğine girmesi
  • 1300-1368 Denizli’de İnançoğulları egemenliği
  • 1368 Denizli’nin yeniden Germiyanoğulları egemenliğine girmesi
  • 1391 Denizli’nin Osmanlıların eline geçmesi
  • 1403 Timur’un Denizli’yi Germiyanoğulları’na geri vermesi
  • 1429 Denizli’nin kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmesi
  • 1874 Denizli’de ilk rüştiye mektebinin (ortaokul) açılması
  • 1876 Denizli’de ilk belediyenin kurulması
  • 1879 İzmir-Aydın Demiryolu’nun Sarayköy’e dek uzatılmasına ilişkin bir antlaşmanın yapılması
  • 1883 Yapılan yönetim değişikliği ile Denizli’nin Sarayköy, Buldan ve Tavas kazalarının bağlandığı bir sancak haline getirilmesi
  • 1884 Çal kazasının Denizli sancağına bağlanması
  • 1888 Acıpayam Kazası’nın, Denizli sancağına bağlanması, Sarayköy demiryolu hattının Dinar’a dek uzatılmasının kararlaştırılması
  • 1910 Denizli’nin ‘Bağımsız Mutasarrıflık’ haline getirilmesi
  • 22 Mart 1919 İzmir’de toplanan Redd-i ılhak Kongresi’ne Denizli’den bir kurulun katılması
  • 25 Nisan 1919 İstanbul Hükümeti’nin şehzade Abdürrahim Efendi başkanlığındaki bir öğüt kurulunu Denizli’ye göndermesi
  • 15 Mayıs 1919 İzmir’in Yunanlarca işgali üzerine, Denizli’de bir protesto mitingi düzenlenmesi
  • 16 Mayıs 1919 Yunan işgalinin protesto edilmesi amacıyla Tavas’ta da bir miting düzenlenmesi
  • 17 Mayıs 1919 İşgale karşı Çal’da bir miting düzenlenmesi
  • 29 Mayıs 1919 Denizli Redd-i ılhak Cemiyeti’nin kurulması
  • 8 Haziran 1919 Sarayköy’de bir Kuvâ-yi Milliye Cephesi’nin oluşturulması
  • 10 Haziran 1919 Denizli’de Heyet-i Milliye’nin ve Sarayköy cephesinin Oluşturulması
  • 3 Ağustos 1919 İstanbul Hükümetinin Denizli’de incelemelerde bulunmak üzere Jandarma Genel Komutanı Ali Kemal Paşa’yı göndermesi
  • 7 Ağustos 1919 Denizli Mutasarrıfı Faik Bey’in Dahiliye Nezareti’ne bir telgraf çekerek, Kuvâ-yi Milliye’nin dağıtılması buyruğunu geri çevirmesi
  • 18 Ağustos 1919 Denizli delegelerinin Sivas Kongresi’ne katılmak üzere kentten ayrılması * 12 Ocak 1920 Emin Efendi ve Faik Bey’in ıstanbul’da toplanan Meclisi Mebusan’a Denizli milletvekili olarak katılması.
  • 21 Haziran 1920 Çopur Musa çetesinin Çivril’i basması
  • 5 Temmuz 1920 Yunanların Buldan’a ve Çal’ın bazı köylerine girmesi
  • 8 Temmuz 1920 Demirci Mehmet Efe’nin adamlarından Sökeli Ali Efe’nin Denizli’de öldürülmesi
  • 9 Temmuz 1920 Denizli’ye giren Demirci Mehmet Efe’nin, Sökeli Ali Efe nin ölümünden sorumlu tuttuğu 60 kişiyi öldürtmesi
  • 29 Temmuz 1920 Yarbay Nazmi Bey’in 57. Tümen Komutanı ve Mutasarrıf vekili olarak Denizli’ye gelmesi
  • 18 Ocak 1921 Çivril’in Yunan işgaline uğraması
  • 1 Nisan 1921 Çivril’in ikinci kez bir işgale uğraması
  • 30 Ağustos 1922 Çivril’in Büyük Taarruz neticesinde Yunan işgalinden kurtarılması
  • 3 Eylül 1922 Güney'in düşman işgalinden kurtarılması
  • 4 Eylül 1922 Buldan'ın işgalden kurtarılması

Coğrafya

İklim

İlin kuzey kısmı Ege, güney kısmı Akdeniz bölgesine dahildir. Kıyı kesimlerinden iç bölgelere geçit yerinde olduğundan, kuzey kısımda az da olsa iç bölgelerin iklimi hissedilir. Ege Bölgesi ikliminden sıcaklık olarak biraz düşük farklılıklar görülebilir. Denizli'de dağlar genel olarak denize doğru dik olduğundan, denizden gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır. Kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. İlde yıllık sıcaklık ortalaması 15,8 °C'dir.

 Denizli iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 22,6 25,9 30,8 35,8 37,0 42,4 43,9 44,4 41,6 34,4 29,9 26,6 44,4
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 10,5 12,1 15,8 20,7 26,3 31,2 34,4 34,4 29,9 23,7 17,3 12,2 22,3
Ortalama sıcaklık (°C) 5,9 7,0 10,1 14,6 19,8 24,6 27,5 27,0 22,4 16,8 11,4 7,6 16,2
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 2,3 2,8 5,2 9,0 13,2 17,3 20,0 19,7 15,7 11,3 7,0 4,0 10,6
En düşük sıcaklık (°C) −10,5 −11,4 −7 −2 2,7 7,9 12,6 11,6 6,6 −0,8 −4,5 −10,4 −11,4
Ortalama yağış (mm) 90,3 74,5 63,7 54,2 42,3 25,4 13,4 8,1 13,6 35,0 55,7 89,9 566,1
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[10]

Bitki örtüsü

Denizli'nin bitki örtüsü makidir. Maki küçük çalılara denir. Denizli'nin %59'u ormanlarla kaplıdır. Çayır ve meralar %10, ekili ve dikili arazi %43'tir. Ekime müsait olmayan kısmı sadece %1'dir.

İlin bitki örtüsünü çoğunlukla orman ağaçları ile Akdeniz iklimine has makiler meydana getirir. Ormanlarda karaçam, kızılçam, sedir, ardıç, meşe,kestane, çınar, dişbudak, kızılağaç (Boya ağacı), günlük gibi ağaç türleri bulunur. Ormanların başladığı sınırların altında kalan dağ eteklerindeki geniş alanlar çalılık ve fundalıklarla kaplıdır.

Nüfus

İl Nüfusu: 1.005.687 (2016)[3]. İlin yüzölçümü 12.134 m²'dir[11]. İlde km²'ye 83 kişi düşmektedir. Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 857 kişi ile Merkezefendi’dir. İlde yıllık nüfus artış oranı % 1,23 olmuştur.[3]

2016 yılında TÜİK verilerine göre 19 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 624 mahalle bulunmaktadır.[3]

Denizli il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra Fark Şehir - Kır
1965[12]463.36926
  %25     117.739
345.630     %75  
1970[13]511.16028%10
  %28     141.309
369.851     %72  
1975[14]560.91628%10
  %31     171.586
389.330     %69  
1980[15]603.33826%8
  %34     205.938
397.400     %66  
1985[16]667.47827%11
  %37     248.673
418.805     %63  
1990[17]750.88225%12
  %45     337.793
413.089     %55  
2000[18]850.02925%13
  %49     413.914
436.115     %51  
2007[19]907.32521%7
  %51     460.747
446.578     %49  
2008[20]917.83621%1
  %68     620.193
297.643     %32  
2009[21]926.36221%1
  %68     630.997
295.365     %32  
2010[22]931.82321%1
  %69     641.093
290.730     %31  
2011[23]942.27821%1
  %70     655.322
286.956     %30  
2012[24]950.55721%1
  %71     670.812
279.745     %29  
2013[25]963.46421%1
  %100     
     %0  
2014[26]978.70021%2
  %100     
     %0  
2015[27]993.44221%2
  %100     
     %0  
2016[28]1.005.68721%1
  %100     
     %0  
2017[29]1.018.73521%1
  %100     
     %0  

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2020 verileri[30])

Denizli İl Nüfusu: 1.037.208'dir (2019 sonu). İlin yüzölçümü 12.133 km2'dir. İlde  km2'ye 85 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 926 kişi ile Merkezefendi’dir)

İlde yıllık nüfus artış oranı % 0,92 olmuştur. Nüfus en çok artan ilçe: Honaz (%3,49) Nüfusu en çok azalan ilçe: Beyağaç (-%7,33)

4 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre 19 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 617 mahalle bulunmaktadır.

2019 yılı sonunda Denizli ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe Nüfus 2018 Nüfus 2019 Fark Nüfus Artışı % Mah.Say. Alanı  km2[31] Yoğunluk
Acıpayam 55.648 55.351 -297 -0,53 56 1.772 31
Babadağ 6.522 6.445 -77 -1,18 12 124 52
Baklan 5.654 5.524 -130 -2,30 14 283 20
Bekilli 7.065 6.826 -239 -3,38 15 304 22
Beyağaç 6.903 6.397 -506 -7,33 15 333 19
Bozkurt 12.788 12.671 -117 -0,91 20 462 27
Buldan 27.241 27.179 -62 -0,23 45 523 52
Çal 19.259 18.869 -390 -2,03 34 860 22
Çameli 18.256 18.039 -217 -1,19 31 758 24
Çardak 9.144 8.736 -408 -4,46 15 423 21
Çivril 60.429 60.333 -96 -0,16 77 1.570 38
Güney 9.975 9.802 -173 -1,73 24 362 27
Honaz 33.184 34.343 1.159 3,49 23 449 76
Kale 20.393 20.310 -83 -0,41 32 684 30
Merkezefendi 302.213 311.177 8.964 2,97 50 336 926
Pamukkale 344.065 346.625 2.560 0,74 61 823 421
Sarayköy 30.768 30.810 42 0,14 32 379 81
Serinhisar 14.430 14.451 21 0,15 11 256 56
Tavas 43.845 43.320 -525 -1,20 50 1.432 30
DENİZLİ 1.027.782 1.037.208 9.426 0,92 617 12.133 85

Ekonomi

Denizli ilinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayalıdır. Denizli, bir ihracat ve sanayi kentidir. Hizmet sektörü de oldukça gelişmiştir. Son 15 yıl da sanayisi müthiş bir gelişme göstermiştir. ABD'ye bakır tel ihraç etmiştir. Faal nüfusun %45'i tarım, balıkçılık, Arıcılık, ormancılık ve hayvancılık'la uğraşır. Bütün gelirin %30'u sanayiden sağlanır. Türkiye'de Anadolu Kaplanları olarak bilinen ihracatçı şehirlerin başında gelir. Her yıl milyarlarca dolarlık ihracatıyla Türkiye'nin lokomotif sanayi şehirlerinden biridir. Denizli Türkiye'de ve dünyada tekstilin başkenti olarak anılıyor olsa da son yıllarda tekstilde yaşanan ekonomik kayıplar nedeniyle ekonomik dengeler mermer ve doğal taş sektörü üzerine kaymıştır. Denizli'den tüm dünya ülkelerine traverten ve türevi olan mermer ve doğal taş ihracatı gerçekleştirilmektedir. Serinhisar ilçesi de Türkiye'nin leblebi ve leblebi ürünleri ihtiyacının %85 civarını karşılamaktadır ve ihraç etmektedir.

Tarım

Denizli tarıma çok elverişlidir. Başlıca tarım ürünleri; buğday, arpa, Ceviz, mısır, nohut, tütün,kekik,haşhaş, ay çekirdeği, üzüm, İncir ve pancardır. Sebze üretimi ise 250 bin tondur. Üzümden sonra, kavun, karpuz, elma, armut, vişne, kiraz, şeftali, badem, erik ve nar bol miktarda yetişir.

Antepfıstığı üretimi gün geçtikçe artmaktadır. 120.000 zeytin ağacından ortalama 1000 ton zeytin elde edilir. Mevcut su potansiyeli bütün ekili araziyi sulamaya elverişlidir. Ekili arazinin önemli kısmı sulanmaktadır. 95.000 incir ağacı bulunmaktadır.

Sanayi

Sanayi oldukça gelişmiştir. Dokuma , enerji, otomotiv yan sanayi , maden ve metal sanayi ön sıradadır.

Kültür

Denizli'de kültür ve sanat faaliyetleri genellikle Denizli Devlet Tiyatroları, Pamukkale Üniversitesi, Denizli Büyükşehir Belediyesi, Merkezefendi Belediyesi, Pamukkale Belediyesi ve diğer kurumlar tarafından organize edilmektedir. Ayrıca özel organizasyon şirketleri de çeşitli etkinlikler düzenlemektedir. Denizli Devlet Tiyatrosu haftada iki-üç gün oyunlarını sergilemektedir. Diğer etkinlikler (Konser,söyleşi vb.) ise muhtelif mekanlarda ve zamanlarda sıklıkla organize edilmektedir. Kentte çok sayıda kongre ve kültür merkezi, tiyatro ve sinema salonu mevcuttur.

Mutfak
  • Denizli Kebabı
  • Tandır kebabı
  • Patlıcan Kebabı
  • Çöp şiş
  • Siron
  • Keşkek
  • Çaput Aşı
  • Sıyırma
  • Arabaşı
  • Kiide
  • Yoğurtlu Patlıcan Gömmesi
  • Sura
  • Kaçamak
  • Gındıra Çorbası
  • Tavuklu keşkek
  • Dirit
  • Patlıcan dolması
  • Biber Tatarı
  • Top Tarhana
  • Leyen böreği
  • Börülce böreği
  • Cızlama
  • Pide
  • Meneviş yoğurtlaması
  • Zafer Gazozu

[32]

Turizm

Pamukkale; kaynak sularının kirecinden oluşmuş travertenleri ile ünlü bir turizm cennetidir. Dünyada eşi benzeri bulunmayan Unesco Dünya Kültürel Miras Listesinde yer alan hem Doğal ve hem de Arkeolojik sit olan Türkiye'nin en tanınmış doğa harikasıdır. Yılda iki milyon yerli ve yabancı turist Pamukkale'yi ziyaret etmektedir. Pamukkale 2700 metre uzunluğunda ve yüksekliği 160 metredir. Parlak beyaz rengiyle Pamukkale'yi 50 km uzaklıktan görmek mümkündür. Ayrıca Pamukkale'de Hierapolis antik kenti,antik havuz, antik tiyatro, arkeoloji müzesi gezilmesi gereken yerlerdendir. Tepesinde antik Roma'dan kalma Hierapolis adlı kutsal antik şehir bulunur. 5–10 km yakınında Laodikeia (Laodikya) antik kenti bulunur.

5 km ilerisinde ise uluslararası bir termal merkez olan Karahayıt vardır. Yılın her mevsiminde ana kaynağından "58" santigrat çıkan Karahayıt' ın kendine has kırmızı renkli şifalı termal suyu ve termal çamuru, Ege Üniversitesi Hidroklimatoloji Enstitüsünün vermiş olduğu rapora göre içerdiği zengin mineralleri ile eşsiz bir sağlık kaynağıdır. Karahayıt' ta bulunan turistik tesislerde (Otel, Apart Otel ve Pansiyonlarda) Kırmızı Su ve Termal Çamur sayesinde pek çok hastalık ve sağlık probleminize şifa bulursunuz.

Denizli' de bunların dışında çok sayıda antik kent bulunmaktadır. Keloğlan Mağarası ve Kaklık Mağarası ise mutlaka görülmesi gereken diğer turistik yerlerdendir. Pamukkale ve Karahayıt bölgesinde beş ve dört yıldızlı oteller, pansiyonlar termal turizm ve kaplıca hizmeti vermektedir.

Bunların yanı sıra Denizli'nin Buldan ilçesi ürettiği birbirinden güzel el dokumaları ile dünyaca ünlüdür. Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist ilçeyi ziyaret etmektedir.

Antik kentler
  • Hierapolis Antik Kenti
  • Laodikeia Antik Kenti
  • Anaua Antik Kenti / Çardak
  • Tripolis Antik Kenti[33]: Denizli merkezine 40 kilometre uzaklığında bulunan Buldan İlçesinin Yenicekent Kasabası ile Menderes Nehri arasında kurulmuştur. Tripolis Antik Kenti’nin batıya ve kuzeye açılan vadilerle Ege’ye güneydoğusundaki Çürüksu Ovası ve vadileri ile İç Anadolu ve Akdeniz’e ulaşımı bulunmaktadır. Kentin güneyinde Çürüksu Vadisi’nde kurulmuş olan aynı dönemlere ait Laodikeia Antik Kentine 30 kilometre, Hierapolis Antik Kentine ise 20 kilometre uzaklıktadır. Tripolis Antik Kenti’nin ilk kuruluşu hakkında kesin bilgilere henüz ulaşılamamıştır. Geç Helenistik Dönem de Tripolis olarak adlandırılan ve ilk kuruluşunun Lidyalılar tarafından olduğunu belirten bazı belgelere rastlanılmıştır. Fakat Bazı kaynaklarda ilk isminin Apollonia olduğu belirtilmektedir. Tripolis Antik Kenti, Lidya Şehirleri arasında yer almasına rağmen Frigya ve Karya bölgelerine ulaşımı sağlayan önemli sınır, tarım ve ticaret merkezlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Menderes Nehri ile Çürüksu Çayı’nın sularının taşıdığı alüvyonlu topraklarla bereketlenen, Çürüksu Ovası’nın büyük bir bölümüne kapsayan kentlerden biri olan, kuruluş biçimiyle ve şehircilik anlayışı ile bölgenin en zengin kentleri arasında yer almaktadır. Tripolis’in ilk kuruluşunun Lidyalılar zamanında olmasına karşın, yüzeydeki kalıntılar tarz olarak Roma ve Bizans Dönemi mimari özelliklerini ve yapı örneklerini taşımaktadır. Tripolis Antik Kenti MÖ II. yüz yıl sonları ile MS I. yüz yıl ortalarında ve IV. Yüz yıl ortalarında birçok deprem ve savaşlar geçirdiğinden dolayı çok tahrip olmuştur. Kent en ihtişamlı dönemini Roma zamanında yaşamıştır. İlk kazı çalışmaları 1993 yılında Müze Müdürlüğü’nce Tripolis Antik Kenti’nin ana caddesinde yapılmış ve bir süre ara verildikten sonra 2007 yılında tekrar kazı çalışmaları başlatılmıştır. Tripolis Antik Kenti’nin Başlıca Yapıları Tripolis Antik Tiyatrosu : Kentin mevcut yerleşiminin merkezinde inşa edilmiştir. Araziye uygun olarak Roma Mimari tarzında, Grek tiyatrosu tipinde, üç bolüm olarak yapılmıştır.
      • 1. Bölüm (Cavea) : Üç diazoma ile bölünmüş ve yarım daire şeklinde inşa edilmiştir. Orkestra bölümüne doğru olan oturma bölümleri tamamen tahribat görmüştür. Cavea’nın üst ve yan kısımlarında Tonozla örtülü çıkışlar yer almaktadır. Yaklaşık 8.000 kişi kapasiteye sahip olan, kademeli oturma taşları büyük mermer parçalardan yapılmıştır.
      • 2. Bölüm (Orkestra) : Bu bölüm tamamen toprak altında kalmış ve pek fazla bir bilgi bulunamamıştır.
      • 3. Bölüm ( Sahne ve Sahne Binası ): Sahne binasının üst yapısı iç ve dış kısımlara doğru yıkılmış harap durumdadır. Sahne binasına ait sağ ve sol istinat duvarlarının az bir kısmı yüzeyde görülmektedir. === Tripolis Hamamı === Geç dönemde şehrin etrafını çeviren şehir surlarının dışında Tripolis Tiyatrosu’nun 200 metre batısında düzlük bir alanda yer almaktadır. Yapıda bölümler arasında tonozlarla ve büyük nişlerle geçişler sağlanan 5 bölüm tespit edilmiştir. Tipik Roma Hamamları geleneğini korumuş, alt yapısı ve duvarları kesme traverten blok malzemeden yapımıştır. === Şehir Binası === 40X65 metre ölçülerinde büyük bir yapı olan Şehir Binası, hamamın yaklaşık 200 metre güneyinde yer alır ve üst kısmı tamamen yıkılmıştır. Roma Mimarisi özelliği görülen yapının batı duvarınıa bitişik şehir surları devam etmektedir. ==== Apsisli Yapı ==== Üst bölümü tamamen yıkılmış dikdörtgen planlı yapının iç kısmına inşa edilen apsis kuzey duvarının içinde bulunmaktadır. Bu yüzden bu yapıya Apsisli yapı denilmiştir. ==== Kale ve Surlar ==== Kent Geç Roma ve Bizans döneminde, Burçlar, gözetleme kuleleri ve kalın duvarlarla desteklenen şehir surları ile çevrelenmiştir. Kentin kuzeyindeki en yüksek tepedeki kule ile birleşen şehir surları kentin güvenliği için önem arz etmektedir ve buradaki yüksek kule dışarıdan gelen tehlikeleri gözlemlemek amacı ile kullanılmıştır. ==== Su Yolları ==== Kent Menders Nehrinin kenarında bulunmasına rağmen, kentin su ihtiyacını 25 kilometre uzakta olan Güney ilçesinin yakınında olan kaynak suyundan tedarik etmişlerdir. Suyun kente getirilmesini dağlık ve engebeli araziler üzerinde inşa edilen tüneller, künkler ve kemerlerle sağlamışlardır. ==== Nekropol ==== Kentin doğu ve güney yamaçlarında yer almaktadır. Burada bulunan dik ve sarp kayalıklara oyulmuş çok sayıda kaya mezarları vardır. Buranın alt bölümünde podyumlu, üst kısmında ise lahit şeklinde mezarlar bulunmaktadır.
  • Tabea Antik Kenti - Kale
  • Colossae Antik Kenti - Honaz
  • Eumenea Antik Kenti - Çivril / Işıklı
  • Heraklia Salbace Antik Kenti - Tavas / Vakıf
  • Dionysopolis Antik Kenti - Çal / Ortaköy
  • Sebastopolis Antik Kenti - Tavas / Kızılca
  • Trapezopolis Antik Kenti - Babadağ / Bekirler
  • Attuda Antik Kenti - Babadağ / Hisarköy
  • Apollonia Salbace Antik Kenti - Tavas / Medetköy

Bunların dışında;

  • Apollon Lermenos Tapınağı: Bir Anadolu Tanrısı olan Apollon Lermenos’ a adanmış olan bu kutsal alan, Menderes Nehri’ nin güney kıyısında, Hierapolis’e 35 Kilometre mesafede bugün Çal Ovası olarak adlandırılan Bahadınlar bölgesinde 1887 yılının Mayıs ayında araştırmacılar W.M.Ramsay, D.G. Ho garth ve H.A. Brown tarafından tespit edilmiştir. Bölgedeki diğer kült alanları göz önüne alınırsa Apollon Lermenos Kutsal Alanı erken dönemlerde olasılıkla Tanrıça Kybele’ ye adanmış kült merkezinin üzerine, MS II yüzyılda İmparator Hadrianus Dönemi ( MS 117-138 ) ve hemen sonrasında inşa edilmiş olmalıdır. Kutsal alanın en batısında Menderes Vadisi’ ne hakim bir noktaya tanrının tapınağı yerleştirilmiştir. Kuzeybatı-güneydoğu yönünde konumlandırılan tapınak, anakaya yı kullanan yüksek bir podyum üzerinde, tetrastylos ( ön cephesinde dört sütun bulunan ) plan tipinde ve korinth düzenindedir.
  • Beycesultan Höyüğü : Çivril ilçesindedir. Tarih öncesindeki Kalkolitik Çağdan Bronz Çağı'na, Bizans İmparatorluğuna uzanan çok uzun bir sekans içinde yerleşime konu olmuş olması Beycesultan'ın en önemli özelliğidir. Kazılarda keşfedilen ve çok ince bir sanatın ve işciliğin eseri olan buluntulardan bazıları Anadolu Medeniyetleri Müzesi' nde ve Pamukkale'deki Hierapolis müzesinde sergilenmektedir.

Beycesultan'da keşfedilen ve MÖ 2. binyılın başlarına tarihlenen Luvi dilinde bir hiyeroglif mühür mevcuttur.

Müzeler
  • Atatürk ve Etnografya Müzesi
  • Pamukkale Arkeoloji Müzesi
  • Folklorik Bez Bebek Müzesi
  • Halıcı Ahmet Urkay Arkeoloji ve Etnografya Müzesi

Festivaller
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Halk Dansları Festivali
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Türkçe Sözlü Müzik Festivali (Türkçevizyon)
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Çocuk Şenliği
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Sivil Toplum Fuarı
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Amatör Tiyatrolar Festivali
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Yaren Şairler Şöleni Festivali
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Bozdağ Kar Şenliği
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Ege Aşıklar Bayramı
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Cam Festivali
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Koruyucu Aile Şenliği
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Bahar Spor Şenlikleri
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Liselerarası Tiyatro Festivali
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Geleneksel Türk Spor Oyunları
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Genç Denizli Rock Müzik Festivali
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Genç Denizli Film Festivali
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Japon Filmleri Festivali
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi - Merkez Efendi Tıp Festivali
  • Buldan Belediyesi - Uluslararası Dokuma, Kültür ve El Sanatları Festivali
  • Çal Belediyesi - Sudan koyun Geçirme ve Bağbozomu Şenlikleri
  • Honaz Belediyesi - Kiraz Bayramı Şenlikleri
  • Kale Belediyesi - Geleneksel Kale Biberi ve Pehlivan Güreşleri Festivali
  • Bekilli Belediyesi - Kültür-Sanat-Üzüm ve Şarap Festivali
  • Uluslararası Şiir Günleri
  • Efes Pilsen Blues Festival
  • Pamukkale Üniversitesi - Syot Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Bahar Şenlikleri
  • Pamukkale Üniversitesi - Teknoloji ve Arge Günleri
  • Pamukkale Üniversitesi - Uçurtma Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Tiyatro Festivali
  • Pamukkale Üniversitesi - Uluslararası Sanat Kolonisi
  • Pamukkale Üniversitesi - Bilim Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Dans Festivali
  • Pamukkale Üniversitesi - Yörük Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Aşıklar Şöleni
  • Pamukkale Üniversitesi - Best Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Satranç Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Gülümse Çocuk Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Zeybek Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Edebiyat Buluşmaları
  • Pamukkale Üniversitesi - Genç Tema Çevre Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Rock Festivali
  • Pamukkale Üniversitesi - Sinema Günleri
  • Pamukkale Üniversitesi - Maliye Topluluğu Şenliği
  • Pamukkale Üniversitesi - Uluslararası Aphrodisias-Laodikeia Gençlik,Spor,Kültür ve Sanat Festivali
  • Ayrıca ilçelerde ve beldelerde de çeşitli festivaller düzenlenmektedir.

Tiyatrolar
  • Denizli Devlet Tiyatrosu
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatrosu
  • Denizli Büyükşehir Belediyesi Genç Denizli Tiyatro Kulübü
  • Tiyatro Umay
  • DKM Tiyatro (Demsad)
  • Tiyatro Zamazingo
  • Batı Edebiyatları ve Sanat Topluluğu (Pamukkale Üniversitesi)
  • Edebiyat Dostları Tiyatro Topluluğu
  • Hayal Perdesi Oyuncuları (Pamukkale Üniversitesi Tiyatro Kulübü)
  • Tabib'ül Curcuna (Pamukkale Üniversitesi Tiyatro Kulübü)
  • Tiyatro Cezve

Kongre ve kültür merkezleri
  • Pamukkale Üniversitesi Hasan Kasapoğlu Kültür Merkezi (Denizli Devlet Tiyatrosu)
  • Pamukkale Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi
  • Denizli Kongre ve Kültür Merkezi (Egs)
  • Ziya Tıkıroğlu Sanat Merkezi
  • Çatalçeşme Oda Tiyatrosu
  • Pamukkale Antik Tiyatro
  • Halk Eğitim Merkezi
  • Nihat Zeybekçi Kongre ve Kültür Merkezi
  • Merkezefendi Kültür Merkezi

Park ve bahçeler
  • Ornaz Vadisi
  • Seyir Tepesi Şehir Ormanı
  • Masal Park
  • Kazım Arslan Parkı
  • İncilipınar Parkı
  • Adalet Parkı
  • Sevindik Vadi Parkı
  • Eskihisar Parkı
  • Servergazi Parkı
  • Akvadi Parkı
  • Çamlık Parkı
  • Tekin Akmansoy Parkı
  • Teleferik ve Bağbaşı Yaylası
  • Sümer Parkı
  • Yunus Emre Parkı
  • İncilipınar Vali Recep Yazıcıoğlu Kültür Parkı, 174 bin metre kare alana kurulmuş olan Türk büyüklerinin anıtlarının ve büyük bir göletin olduğu, piknik Alanları, çay bahçeleri , açık olimpik yüzme havuzunun bulunduğu parktır.
  • Çamlık Parkı, Çamlık Dağı'nın eteklerine Kurulu Saklıgölü, küçük Şelaleleri, mini hayvanat bahçesi, Çay Bahçesi, Kafeteryası, Köpek Eğitim Merkezi, Hayal Kahvesi ve Belediye Konukevi ve seyir kalesi'nden de Denizli'nin seyredilebileceği park.
  • Sümer Parkı, şehrin içinde, Sümer Mahallesi'nde sanayi bölgesinde yer alan parkta kafeler, Barlar, Küçük Hayvanat Bahçesi, Gölet ile Sümerpark AVM burada bulunmaktadır.
  • Yenişehir Yunus Emre Koruluğu, Yenişehir Mahallesi'nde, Teras Park AVM'nin hemen altında yer alan parkta spor ve fitness imkânları, oyun grupları, büfeler ve piknik alanları bulunmaktadır.
  • Adalet Parkı, 2010 yılının ilk yarısında hizmete girmiş olan Adalet Parkı, 29 Ekim Bulvarı üzerinde, Adalet Sarayı karşısında yer almaktadır.
  • Eskihisar Parkı 50 bin m² alana sahip bir parktır. İçinde çocuklar için 1 park, 850 metre uzunluğunda yürüyüş ve koşu yolu, 1 wc, 1 fitness grubu, süs havuzları, şelale, sentetik kızak pisti, cafeterya, büfeler ile masal kahramanları figürleri (şirinler, pamuk prenses ve yedi cüceler, dinozor ve köpekli kaydırak), ateşli piknik alanları, masal parkında 1 suni dere, çeşmeler, seyvanlar ve kameriye mevcuttur. Parktaki Sentetik Kızak ise Türkiye'de bir ilktir.
  • Ak Vadi Parkı Toplam 700 bin m² alanı ile Ege Bölgesinin en büyük, Avrupa'nın da sayılı parkıdır.
  • Sevindik Vadi Parkı Toplam 92200 m² alanı kapsıyor. İçinde, giriş meydanı, yaprak bitki gösteri alanı, su oyunları alnı, kafeterya, seyir terasları, tarih bahçesi, mini golf alanı, spor alanı, sosyal tesis, paintball alanı, oyun treni, ağaç altı oturma meydanı, yeşil amfi, bob kart istasyonu alanı, paten pisti, yeşil labirentler, çocuk oyun macera alanları, tırmanma oyun alanları, jimnastik platformu, koşu ve yürüyüş parkurları, bisiklet parkuru, dinlenme alanları, şelale ve su öğeleri, kelebek vadisi ve otopark mevcut.

Yönetim
Ana madde: Denizli'nin ilçeleri

2009 TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre, Denizli ilinin 2 Merkez ilçe ile birlikte 19 ilçe, 68 belde ve 359 köyü varken 6360 sayılı yasanın çıkmasından sonra Denizli Büyükşehir statüsü almış ve 2 merkez ilçeye ayrılmıştır. Akköy ilçesinin sınırları genişletilerek Pamukkale ilçesine dönüşmüştür. Denizli merkezinin diğer yarısı da Merkezefendi ilçesine dönüşmüştür. Belde ile köyler ise mahalleye dönüşmüştür.

Merkezi Yönetim

Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur.

Denizli, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Denizli Valisi 1975-Trabzon doğumlu Ali Fuat ATİK, 9.06.2020/274 sayılı kararla Siirt Valisi iken atanmıştır.[34]

Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Denizli'nin ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Yerel yönetim

Büyükşehir Belediyelerinde Yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.[35][36] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur.(5216 saylı kanun 16.madde)

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Denizli Büyükşehir Belediye Başkanı, 1964-Tavas doğumlu Osman Zolan (AK PARTİ), 31 Mart 2019 seçimlerinde %50,59 oy oranıyla seçilmiştir.[37]

İlçe belediyeleri, 2019 Türkiye yerel seçimleri'ne göre, üç değişik parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden 12'si AK PARTİ, 5'i CHP ve 2'si MHP'li belediye başkanıdır.[38]

Denizli Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 72’dir (Büyükşehir Belediye Başkanı, 19 ilçe belediye başkanı ve 52 üye) Bunların 40’ı AK PARTİ, 14'ü CHP, 7’s, MHP, 11'i İYİ PARTİ'dir.[39]

Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Denizli'nin ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Eğitim

Denizli ili, okur yazar oranı %99 civarındadır. İldeki eğitime verilen yüksek önem neticesinde, Özellikle ÖSS, LGS, SBS gibi ortaöğretim ve üniversiteye giriş sınavlarındaki iller arası başarı sıralamasında her yıl ilk 3 sırada olmak üzere (çoğunlukla 1. sıra) kalıcı bir yere sahiptir. Bu nedenle Denizli ili ülke çapında yüksek eğitim düzeyi ve kalitesi, başarılı öğrencileriyle tanınan bir imaja sahiptir. Ayrıca 3 Temmuz 1992 tarihinde kurulan Pamukkale Üniversitesi, Denizli'ye sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan ayrı bir dinamizm ve canlılık getirmiştir.

Konum
Konum Bilgileri
İlçe Kuruluş Yılı[40] Alanı km²[3] Rakım mt. Merkeze km[41]* Ulaşan Yollar[41]
Acıpayam Cumh.önce 1.772 937 55 / -10
Babadağ 1987 124 758 37 -03=>20-75
Baklan 1990 283 964 59 -13=>20-55
Bekilli 1987 304 830 82 -13=>20-03=>20-02, 20-07
Beyağaç 1990 333 699 106 -04=>20-50
Bozkurt 1990 462 860 49 -04
Buldan Cumh.önce 523 619 47 -06
Çal Cumh.önce 860 838 63 -13=>20-02, 20-07, 20-07
Çameli 1953 758 1.309 106 -10=>20-26
Çardak 1958 423 857 56 -04, 20-28
Çivril Cumh.önce 1.570 831 93 -12, -01
Güney 1948 362 822 74 -06=>20-77, 20-08
Honaz 1987 449 502 21 -04=>20-06
Kale 1959 684 1.050 68 -04, 20-50
Merkezefendi 2012 336 392 0 / -09, / -03
Pamukkale 1990 823 392 0 -03=>20-09
Sarayköy Cumh.önce 379 165 23 / -03, 20-75, -06
Serinhisar 1987 256 972 36 / -09
Tavas Cumh.önce 1.432 933 43 -04, -08
DENİZLİ Cumh.önce 12.134 392

*Metropol ilçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.

Medya

Denizli'de üç tane yerel televizyon kanalı bulunur. Bunlardan bazıları:

18 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Deha TV

5 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. DRT Denizli

22 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pamukkale TV

Ayrıca çok sayıda süreli ve günlük olarak yayınlanan dergi, gazete bulunmaktadır.

Altyapı

Ulaşım

İlde Denizli Çardak Havaalanı vardır. Hava yolu ile karşılıklı olarak Denizli-İstanbul uçak seferleri gerçekleştirilmektedir. Havaalanı ve şehir merkezi arasındaki ulaşım ise özel şirketler tarafından sağlanmaktadır ve havaalanından şehir merkezi arası yaklaşık 45 dakikadır. Demiryolu ile İzmir(Basmane)-Aydın-Nazilli-Denizli arası 8-10 defa, Söke-Aydın-Nazilli-Denizli istasyonları arası 4 defa karsılıklı tren seferleri mevcuttur.Ayrıca Denizli-Afyon-Kütahya-Eskişehir arası tren seferleri yapılmaktadır. Kara ulaşımında İzmir ve Antalya gibi önemli kentlerin kavşak noktasında bulunan Denizli'den tüm otobüs firmaları sefer yapmaktadır.Kent içi toplu ulaşım otobüs ve minibüslerle sağlanmaktadır.

Spor
Ana madde: Denizli'de spor

2018-2019 Sezonu sonunda, Denizlispor, Süper Lig'e tekrar çıkmıştır.

Merkezefendi Belediyesi Denizli Basket, Basketbol Erkekler 2. Ligde şampiyon olarak, 1. Lige yükselmiştir.

Denizli, voleybol bölgesel ligde 18 takım ile yer almıştır.

Ziraat Türkiye Kupası 'da Denizli Kalespor ve Kızılcabölük 2.turda, Denizlispor 4.turda elenmişlerdir.

Önemli spor tesisleri: Denizli Atatürk Stadyumu (18.745), Vali Recep Yazıcıoğlu Spor Salonu (2.500), PAÜ Spor Salonu (5.000), Hasan Güngör Spor Salonu (2.500), PAÜ Olimpik Yüzme Havuzu (1.200) ve Denizli Kayak Merkezi.

Kardeş şehirler
Denizli'nin Kardeş Şehirleri

Galeri

Kaynakça
  1. "Valiler Kararnamesi yayınlandı: 41 ilin valisi değişti". NTV. 10 Haziran 2020. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
  2. "Denizli ve ilçelerinin nüfusu belli oldu". 4 Şubat 2020. Erişim tarihi: 31 Ekim 2020.
  5. "Arşivlenmiş kopya". 29 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2014.
  6. "Arşivlenmiş kopya". 12 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2014.
  7. "Laodikeia Kısa Krolonolojik Tarihi". Pamukkale Üniversitesi. |arşiv-url= kullanmak için |arşiv-tarihi= gerekiyor (yardım) tarihinde |arşiv-url= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım) arşivlendi.
  8. "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2017.
  9. "Kanun No. 6360". 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2014.
  10. "Resmî İstatistikler - Denizli". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2016.
  11. Millî Savunma Bakanlığı-Harita Genel Komutanlığı
  12. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  13. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  14. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  15. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  16. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  17. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  18. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  19. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  20. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  21. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  22. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  23. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  24. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  25. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
  26. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  27. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
  28. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 8 Mart 2017.
  29. "2017 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2018.
  30. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 25 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
  31. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020.
  32. http://www.samanyoluhaber.com/haber-86324.html-Hangi 20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İlin Yemeği Meşhur?-23.11.2008 tarihinde erişilmiştir.
  33. "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2016.
  34. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020.
  35. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
  36. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
  37. "Arşivlenmiş kopya". 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
  38. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
  39. "Arşivlenmiş kopya". 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
  40. İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
  41. Karayolları Genel Müdürlüğü
  42. Denizli`ye Güney Kore`den Kardeş Şehir Geldi, denizli.bel.tr 29 Haziran 2012 tarihinde erişildi.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.