Edebiyat terimleri

Edebiyat terimleri, edebiyatla ilgili tartışmalarda, sınıflandırmalarda, eleştirilerde, şiir ya da roman gibi yazın yapıtlarının çözümlemelerinde kullanılan terimlerdir.

Edebiyat terimleri

Terim	Açıklaması
Akıcılık	Söz, yazı ve anlatımın akıcı olma özelliği.
Akrostiş	Her dizenin ilk harfi yukarıdan aşağıya doğru okunduğunda ortaya bir söz çıkacak bir biçimde düzenlenmiş manzume.
Aliterasyon	Şiir ve nesirde uyum sağlamak için söz başlarında ve ortalarında aynı ünsüzün veya aynı hecelerin tekrarlanması.
Ana duygu	Bir düşünceden çok duyguyu dile getirmek, okuyucu ya da dinleyiciye duyurmak, onların benliğinde yaşatmak amaçlı yazı ya da konuşmaların öne çıkarmak istediği asıl duygudur.
Ana fikir	Bir yazının temeli olan asıl düşünce, ana düşünce.
Anagram	Bir kelimedeki harflerin yerleri değiştirilerek elde edilen kelime.
Anakronizm	Tarihlendirmede yanılgı içinde bulunma, tarih yanılgısı.
Analiz	Bir metni belirli yöntemlere bağlı kalarak gözden geçirme, çözümleme.
Anekdot	Kısa veya özlü anlatımı olan öykü.
Anjanbman	Şiirde cümlelerin bir dize ya da beyitte bitmeyip diğer dize, beyit veya bendlere kaymasıdır, ulantı.
Anlam	Bir sözcükten, bir sözden, bir davranış veya olgudan anlaşılan şey, bunların hatırlattığı düşünce veya nesne.
Anlatım biçimleri	Yazarın anlatımını yaparken kullandığı üsluba, başvurduğu yönteme denir
Antagonist	Kurguda, ana karakteri (protagonist), engellemekle yükümlü kişidir.
Antikahraman	Günümüzün popüler kültüründe idealleri, amaçları ve kişiliği alışılageldik kahramanların tam karşıtı olan baş karakterleri tanımlamada kullanılır.
Antonim	Ters anlamlı sözcüklere denir.
Ara söz	Doğrudan doğruya konuşulan veya yazılan konuyu ilgilendirmeyen dolaylı söz.
Araçsız üslûp	Edebiyatta bir düşünceyi, duyguyu doğrudan doğruya söyleyenlerin ağzından aktarmak demektir.
Aruz vezni	Hecelerin uzunluk ve kısalık, kapalılık veya açıklık değerlerine göre türlü ses kalıplarından oluşan divan edebiyatı nazım ölçüsü.
Asalet	Yazıda veya sözde bayağı söz ve deyim bulunmaması durumu.
Askı	Saz şairleri arasında yapılan deyiş yarışında üstün gelene verilmek için duvara asılan kumaş, tabanca vb. ödül.
Asonans	Aynı aksanı veren ünlüyü ondan sonra veya önce gelen ünsüzü dikkate almadan her dizenin sonunda tekrarlama biçiminde yapılan uyak.
Atışma	Saz şairleri, belli bir ayak üzerine karşılıklı deyiş söyleme.
Ayak	Halk edebiyatında uyak.
Açık hece	Ünlü ile biten hece.
Açıklık	Bir söz veya yazıda maksadın açık olması özelliği, duruluk.
Berceste	Sanat değeri yüksek olan dize.
Betimleme	Tasarlama, bir şeyi sözle veya yazıyla anlatma, göz önünde canlandırma.
Beyit	Anlam bakımından birbirine bağlı iki dizeden oluşmuş şiir parçası.
Biyografi	Bir kimsenin doğumundan yaşadığı güne kadar geçirdiği belli başlı evreleri içeren yazı.
Cönk	Saz şairlerinin, kendilerinin veya başkalarının şiirlerini derledikleri, uzunlamasına açılan, deri kaplı defter, sığırdili.
Çapraz uyak	Dörtlüklerde birinci ile üçüncü, ikinci ile dördüncü dizelerin birbiriyle kafiyeli olduğu düzen.
Darayak	Aşık edebiyatında kafiye olma olasılığı düşük sözcükleri belirtmek için kullanılan terimdir.
Didaktik şiir	Belli bir düşünceyi aşılamak veya belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, bir ahlak dersi çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan, duygu yönü az olan şiir türüdür.
Dörtleme	Bir gazelin her beytinin başına iki dize eklenerek yapılan nazım biçimi.
Döşeme	Halk edebiyatında ve türkülerden önce söylenen, bazen tekerleme biçiminde olan uyaklı giriş bölümü.
Eglog	Kısa kır manzumesi, çoban türküsü.
Gönderme	Araştırma, yazışma vb.nde kaynak kişiye veya esere işaret etmek.
Hezliyat	Hezel türünde yazılmış şiirler.
İntak	Kişileştirilen varlıklara, hayalî yaratıklara söz söyletme sanatı, dillendirme.
İştikak	Aynı kökten gelen kelimeleri bir arada kullanma sanatı.
Kıta	Dört dizelik bölümlerden oluşmuş şiir veya şiir parçası.
Kompozisyon	Ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir bütün oluşturma biçimi ve işi.
Lebdeğmez	Saz şiirinde b, f, m, p, v dudaksıl sesleri kullanılmadan söylenen koşma türü, dudakdeğmez.
Mahlas	Kendi adından başka eğreti alınan ad.
Mevlit	Muhammed'in doğumunu, hayatını anlatan mesnevi.
Monografi	Bilimsel alanlarda özel bir konu veya sorun üzerine yazılan inceleme.
Mutlakçılık	Herhangi bir edebi eserde ya da edebi ilkede bir edebînin varlığına ve değişmezliğine inanmak; eseri ya da ilkeyi bu değişmezliğe göre incelemektir.
Münşeat	Sanatlı düzyazı veya mektupların toplandığı dergi.
Nazım birimi	Şiirde en küçük anlam bütünlüğünü sağlayan ve kendi içinde bağımsız dize topluluğu.
Nesir	Şiir olmayan söz ve yazı.
Nida	Seslenme söz sanatı.
Sagu	Ölen bir kimsenin gençliğini, güzelliğini, iyiliklerini, değerlerini, arkada bıraktıklarının acılarını, büyük felaketlerin acılı etkilerini dile getiren söz veya okunan ezgi, yazılan yazı.
Nesir	Şiir olmayan söz ve yazı.
Ön deyiş	Bir eserde asıl konu olarak ele alınan olaylardan önce, geçmiş birtakım başka olguları anlatan ilk bölüm.
Ön söz	Kitapların giriş kısmına konulan, o eserin konusunu, amacını, işleniş biçimini anlatan yazı, sunuş, söz başı.
Seci	Nesirde yapılan uyak.
Terdit	Yazıda beklenmedik bir sonuçla karşılaşma.
Tezat	Anlatımda birbirine karşıt iki sözü yan yana kullanma.
Teşbih	Bir şeyin niteliğini anlatmak için o niteliği eksiksiz taşıyan bir şeyi örnek olarak gösterme işi, benzetme.
Teşhis	Cansız varlıkları veya hayvanları insanmış gibi gösterme, canlandırma, kiişileştirme.
Uyarlama	Bir eseri çevrildiği dilin, konuşulduğu toplumun yaşayışına, inançlarına uydurma
Üslup	Sanatçının görüş, duyuş, anlayış ve anlatıştaki özelliği veya bir türün, bir çağın kendine özgü anlatış biçimi, biçem.
Yansıma	Doğa seslerine benzer seslerle yapılan sözcük.

Kaynakça

Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük18 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız

• Söz sanatı

Dış bağlantılar

• Adnan Menderes Üniversitesi Edebiyat Terimleri Sözlüğü
• Kazım Yetiş, Yeni Türk Edebiyatında Terim/Kavram Problemi, Türk Dili dergisi