François Tombalbaye
François Tombalbaye, diğer adıyla Ngarta Tombalbaye (d. 15 Haziran, 1918 - ö. 13 Nisan 1975), Çad'ın ilk devlet başkanı olarak görev yapmış olan bir öğretmen ve sendika aktivisti. Ülkenin güney bölgesinde, Koumara şehri yakınında Moyen-Chari Valiliği'nde doğdu. Güneydeki beş bölgede etkin konumda olan Sara etnik grubundandı. Tombalbaye Çad İlerici Partisi lideri olarak Gabriel Lisette'nin ardılı oldu ve 1959'da Çad koloni hükûmetinin başına geçti. Ülkeyi 11 Ağustos 1960'taki bağımsızlığı sırasında yönetti ve ilk devlet ve hükûmet başkanı oldu.
Tombalbaye ülkenin hem güneyi hem de kuzeyinden gelen ve ilerici olarak tanımlanan güçlerin bir koalisyonunu yönetti ve koloni yasama organı olarak merkezdeki daha muhafazakâr islami grupları izole etti. Bağımsızlığın ardından daha otokratik bir idare kurdu, hem kendi partisi içindeki hem de diğer partilerdeki muhalif öğeleri durdurmak için kendi partisi dışındaki tüm siyasi partileri yasakladı. 1963'te ayaklanmalara tepki olarak milli meclisi kapattı. Kamu hizmetlerini ulusallaştırmaya başlayarak, Fransız idarecileri daha az becerikli bölge sakinleriyle değiştirdi. Ulusallaştırmayı finanse etmek için "Ulusal Borç" adı altında vergileri arttırdı.
Ekim 1968'de Tombalbaye Washington'da Başkan Lyndon B. Johnson'ın misafiri oldu. Johnson ile yaptığı konuşmanın ardından, Texas'a gitti, Texas Teknik Üniversitesi'nin bir parçası olan ICASALS (Verimsiz ve Yarıverimsiz Toprak Çalışmaları için Uluslararası Merkez)'de araştırmacılar ve bilim adamlarıyla birlikte oldu.
Tombalbaye'nin ülkeyi Afrikalılaştırma programı, ülkenin kuzeyi ve merkezindeki müslüman çoğunluğun hıristiyan ve animist güneydeki otoriteyi tanımaması yüzünden başarısız oldu. Müslüman Gorane halkı ülkenin bağımsızlığını, kontrolün Fransız kolonicilerden güneylilere kayması olarak görüyorlardı. 1 Kasım 1965'te Guéra Valiliği'nde başlayan ayaklanma 500 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Bu olay, Çad'ın komşuları kuzeydeki Libya ve doğudaki Sudan'ın da ilgili olduğu, ülkenin merkezinde ve kuzeyindeki bir dizi karışıklığın başlangıcı oldu. Bu dönemdeki en etkin hareket, Sudan'da konumlanmış olan FROLINAT ya da Çad Ulusal Kurtuluş Cephesi'ydi. FROLINAT örgüt içi bölünmeler ve fraksiyonlar arasındaki rekabet yüzünden sıkıntılı günler geçirmesine rağmen Tombalbaye'nin otoritesine direnebilmeyi başardı. Tombalbaye yardım için ülkenin eski koloni gücü Fransa'yı ziyaret etti ve iki ülke arasındaki bağımsızlık antlaşmasının hükümlerini hatırlattı.
Fransa ülkeye asker göndermeyi kabul etti, ama Tombalbaye'nin ordu, hükûmet ve kamu hizmetlerinde reform yapmasını şart koşuyordu. Tombalbaye tarafından keyfi olarak koyulan vergiler ve yasalar feshedildi ve ülkenin geleneksel sultanlarının vergi tahsildarlığındaki rolü iade edildi (vergi gelirinin %10'unu onlar alıyorlardı). 1969'da Fransa'nın koşullarını kabul etti ve Çad, aşamalı bir liberalleşme sürecine girdi. 1969'daki seçimlerde, yüzlerce siyasi mahkûm hapishanelerden çıkarıldı ama Tombalbaye hala oy pusulasındaki tek adaydı.
Liberalleşmenin bir sonraki işareti 1971'de geldi, Tombalbaye PPT kongresinde birtakım hatalar yapmış olduğunu itiraf etti. Hükûmeti düzeltmek için yeni adımlar attı ve daha çok Goraneye yeni hükûmetinde yer verdi. Görev tamamlanmış gibi göründüğü için Fransa ülkeden askerlerini çekti.
İlerleme Ağustos 1971'de, Libyalı lider Muammer el-Kaddafi ile bağlantılı bir hükûmet darbesi açığa çıkarıldığı zaman sona erdi. Tombalbaye hemen kuzey komşusuyla ilişkilerini kesti ve Kaddafi karşıtı güçlerin kendi bölgesinde operasyon yapmasına izin verdi. Karşılık olarak, Kaddafi Tombalbaye karşıtı FROLINAT muhalefetini tanıdı ve onlara yardım gönderdi. Bu sırada, Tombalbaye'nin en çok destek aldığı yer olan ülkenin güneyinde, popüler Genelkurmay Başkanı Jacques Doumro ile Albay (sonra Çad devlet başkanı olacak) Félix Malloum'un görevden alınmasına öğrenciler grev ile karşılık verdiler. Çad bir kuraklığın etkisine girmişti ve Tombalbaye siyasi mahkûmlar için çıkarılan genel af kararını feshetmişti. 1972'nin sonunda, 1000'in üzerinde kişi siyasi nedenlerle tutuklanmıştı. Aynı zamanda, Arap dünyası'nın Libya'ya desteğini azaltmaya çalıştı ve FROLINAT içindeki çatışmaları kışkırttı.
Her şeye rağmen, Tombalbaye kendi hükûmetini de emniyetsiz hissediyordu. Malloum'un da içinde bulunduğu birtakım önemli PPT liderlerini, kendisini cadılık ve kara büyüyle devirmeyi planladıkları gerekçesiyle tutuklattı. Bu olay kurban edildiği iddia edilen hayvan nedeniyle "Kara Koyun Komplosu" adıyla anıldı. Ağustos ayında Tombalbaye PPT'yi dağıttı ve onun yerine Kültürel ve Sosyal Devrim için Ulusal Hareket (MNRCS) adında yeni bir siyasi parti kurdu. Authenticité adı altında başlatılan yeni hareket Afrikalılaştırmayı arttırdı: Başkent Fort-Lamy'nin adı N'Djamena yapıldı ve Tombalbaye kendi adını François'den Ngarta'ya değiştirdi. Hristiyanlık kötülendi, Misyonerler ülkeden çıkarıldı ve güneydeki on altı ve elli yaş arası tüm Müslüman olmayan erkekler kamu hizmeti ve askeriyede terfi kazanmak için yondo adı verilen geleneksel başlama ayinini yapmak zorunda burakıldılar. Bu ayinler Çad'ın tek bir etnik grubuna (Tombalbaye'nin kendi etnik grubu olan Sara halkı) aitti ve bu grubun sadece bir alt grubunda uygulanıyordu. Diğer herkes için, bu ayinler nahoş ve yabancıydı.
Bu sırada Afrika'da kuraklık giderek kötüleşmişti. Bozulan ekonomiyi düzeltmek için, "gönüllü" insanlar pamuk üretimini arttırmaya zorlandılar. Güneyde desteğinin azalmasıyla, Tombalbaye orduya müdahale etmeye başlayarak keyfi terfiler ve rütbe indirmelerine başvurdu. Sonunda 13 Nisan 1975'te, ülkenin önemli görevlilerinin başarılı bir hükûmet darbesiyle tutuklanmasının ardından, bir grup asker Tombalbaye'yi öldürdü ve Félix Malloum general olarak onun yerine yeni devlet başkanı oldu.
Ayrıca bakınız
- Çad tarihi
- Tombalbaye Rejimi
Kaynakça
- Chad: A Country Study15 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Önce gelen yoktur. |
Çad Devlet Başkanı 1960–1975 |
Sonra gelen: Noël Milarew Odingar |
