Gelre

Gelre (Felemenkçe: Hertogdom Gelre, Almanca: Herzogtum Geldern, İngilizce: Duchy of Guelders, Fransızca: Duché de Gueldre) Felemenk Bölgesi'nde yer alan, önceleri kontluk olan, sonraları ise Kutsal Roma İmparatorluğu'nun dükalığı haline gelen tarihi bir bölge.

Hertogdom Gelre (nl)
Gelre Dükalığı
1096-1795
Gelre arması
1350 yılında Gelre Dükalığı ve Zutphen Kontluğu
Başkent Geldern, sonraları Arnhem
Yaygın diller Felemenkçe
Hükûmet Feodal Monarşi
Önceleri Kont, 1399'dan sonra Dük  
Tarihçe  
• Kuruluşu
1096
• I. Gerard, ilk Gelre kontu
1039
• Dükalığa yükseltildi
1339
• Aşağı kısımlar Hollanda Cumhuriyeti'ne katıldı
1581
1793
• Dağılışı
1795
Öncüller		Ardıllar
[[Aşağı Loren]]
[[Burgonya Hollandası]]
[[Hollanda Cumhuriyeti]]

Coğrafya

Dükalık adını bugün Almanya sınırları içinde yer alan Geldern (Gelder) kasabasından almaktadır. Günümüzde toprakların büyük kısmını Hollanda'nın Gelderland vilayeti sınırları içerisinde bulunsa da dükalık topraklarının bir kısmı Limburg vilayetinde bulunmakta, bir kısmı da Prusya tarafından 1713'te alınarak bugünkü Almanya'nın Kuzey Ren-Vestfalya eyaletine katılmıştır.

Dükalığın doğal sınırlarla ayrılmış dört bölgesi bulunmaktaydı:

  • Roermond çeyreği; (Üst Çeyrek veya Yukarı Gelre) Maas, ırmağının yukarısının her iki yakasını oluşturmakta, Geldern, Erkelenz, Goch, Nieuwstadt, Venlo ve Straelen gibi yerleşim alanlarını kapsamaktadır.

Bu kısım Aşağı Çeyrekler'den (Gelderland) mekansal şekilde ayrılmıştır:

  • Zutphen çeyreği; (Achterhoek) IJssel Irmağı'nın doğusunda ve Ren Irmağı'nın kuzeyinde kalan kısımdır. Doesburg, Doetinchem, Groenlo ve Lochem gibi yerleşim alanlarını kapsamaktadır.
  • Veluwe çeyreği; başkenti Arnhem'dir. Ren'in kuzeyinde IJssel'ın batısında yer alır. Diğer önemli yerleşim yerleri Renkum ve Wageningen'dır.
  • Nijmegen çeyreği; Ren'in güneyi ve Maas'ın kuzeyi arasında kalan bölgedir. Önemli yerleri Betuwe, Tiel ve Zaltbommel'dır.

Tarih

Kontluk ilk olarak 1096 yılında, Wassenbergli I. Gerard'ın kayıtlara "Gelre Kontu" adıyla geçmesiyle ortaya çıktı. O zamanlar söz konusu bölge Aşağı Loren'de, merkezi Montfort olmak üzere, Geldern ve Roermond civarlarında yer almaktaydı. II. Gerard 1127 yılında Hamaland'da bulunan Zutphen'in kontrolünü evlilik yoluyla ele geçirdi. 12. ve 13. yüzyıllarda Gelre; Maas, Ren ve IJssel ırmaklarının aşağılarına doğru genişledi ve hatta kısa bir süreliğine Limburg Dükalığı'nda hak iddia etti.

Silahlı bir Gelre askeri. 1516

Gelre Kontluğu, Brabant Dükalığı, Hollanda Kontluğu ve Utrecht Piskoposluğu ile de mücadelelere girişti. Ancak kontun toprakları sadece savaş başarıları sayesinde değil barış zamanı politikalarıyla da gelişti. Veluwe'nin büyük kısmı nakit sıkıntısı çeken toprak sahiplerinden teminat olarak alındı. Utrecht Piskoposu zaman zaman borç karşılığı vergi gelirlerini ipotek etmiştir. Roma-Cermen İmparatoru'na karşı Romanın Kralı seçilen Hollanda ve Zeeland kontu II. Willem de borç karşılığı Nijmegen kontundaki alacaklarını Gelre kontuna devretmiş, ödenemeyen borçlara mahsuben bazı araziler Gelre'ye katılmıştır.

1339'da Gelre Kontu Wassenbergli II. Reinoud, İmparator  IV. Ludwig tarafından dükalığa yükseltilmiştir. 1371 yılında Wassenberg hanesinin soyu tükenmesi üzerine çıkan veraset savaşından Jülich Dükası I. Willem galip çıkmıştır. 1423 yılına kadar Jülich ve Gelre dükalıkları şahsi birlik olarak sürdürülmüş, İmparator Sigismund tarafından şaibeli şekilde bu tarihte Egmond hanedanına verilmiştir. Kanlı çekişmelerin ardından iddia sahiplerinden biri olan Valois hanedanından son Burgonya dükü Cesur Şarl'ın tek varisi olan kızı Marie'nin kocası ve İmparator I. Maximilian kendisini Gelre dükü ilan etmiş ve topraklara el koymuştur.

Gelre'nin son bağımsız dükü, Burgonya sarayında Cesur Şarl tarafından yetiştirilen ve Fransa Kralı VIII. Şarl'a karşı Habsburg hanesinin tarafında savaşmış olan Egmond hanesinden Karel, 1487 yılında, Çılgın Savaş sırasındaki bir çarpışmada esir düşmüştü. İmparator Maximilian'dan umudunu kesen Gelreliler 1492 yılında kendi imkanlarıyla Karel Egmond'un fidyesini ödeyerek Gelre Dükü ilan ettiler. Karel, müttefik haline geldiği Fransa'nın da desteğiyle, Maximilian'ın torunu olan Şarl ile savaşarak sınırlarını bugünkü Overijssel'ı da kapsayacak şekilde genişletti. Fransız tahtına çıkan I. Fransuva'nın yeğeniyle evlenerek Fransa ile bağlarını da güçlendirdi.[1][2][3] Ancak Şarlken'in Fransa'ya uyguladığı ambargolar ve İtalya Savaşları'nda alınan yıkıcı sonuçlar nedeniyle dük, topraklarını yeniden İmparator'a devretti. Şarlken ise Onyedi Vilayetleri tek sancak altında toplayarak Habsburg Hollandası'nı oluşturdu ve Gelre'nin bağımsızlığına da bir son vermiş oldu.

Şarlken 1556 yılında tahttan feragat ettiğinde eski Burgonya topraklarını İspanya tacına devretti. Felemenkler İspanya Kralı II. Felipe'ye karşı ayaklandıklarında Gelre'nin kuzeyde kalan üç çeyreği Felemenk Ayaklanması'na Utrecht Birliği saflarında katıldı ve 1581 yılında açıklanan Ayrılık Yasası gereği Birleşik Vilayetler'in bir parçası haline geldi. Yukarı Gelre ise İspanya tacına bağlılığını sürdürdü.

Utrecht Antlaşması'na göre 1713 yılında sona eren İspanya Veraset Savaşı'nı takiben Yukarı Gelre; Prusya (Geldern, Viersen, Horst ve Venray), Hollanda Cumhuriyeti (Venlo, Montfort ve Echt), Avusturya (Roermond, Niederkrüchten, Weert) ve Jülich Dükalığı (Erkelenz) arasında paylaşıldı. 1795 yılında Gelre son olarak Birinci Fransız Cumhuriyeti tarafından ilhak edilerek Roer ve Meuse-Inférieure adında iki yönetim bölgesine ayrıldı.

Bölgeye ait armalar.

  • 1692'den önce
  • 1236'dan sonra
  • 1276'dan sonra
  • Jülich-Gelre arması

Popüler Kültürde Gelre

2001 yapımı Bir Şövalye Masalı filminde Heath Ledger tarafından canlandırılan William Thatcher karakteri asilzade olduğunu kanıtlamaya çalışırken, kimliğini Gelre Lordu Sör Ulrich von Liechtenstein olarak açıklamıştır.

Arnhem kentinin futbol takımı Vitesse maçlarını GelreDome adlı stadyumda oynamaktadır.

Ayrıca Bkz.

Notlar
  1. Diana Robin, Anne R. Larsen, and Carole Levin, eds. (2007). Encyclopedia of Women in the Renaissance : Italy, France, and England. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 459. ISBN 978-1-85109-772-2.
  2. Strage, Mark (1976). Women of Power: the Life and Times of Catherine dé Medici (1st ed.). New York: Harcourt Brace Jovanovich. pp. xiv, 368 p., ill: 16 leaves of plates. ISBN 0-15-198370-4.
  3. Hackett, Francis (1935). Francis the First:First Gentleman of France (1968 revised ed.). London: Greenwood Press. p. 448. ISBN 9780837100937.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.