Hamerkop

Hamerkop (Scopus umbretta) ya da çekiç başlı, çekiç başlı leylek, leyleğe benzeyen orta büyüklükte suda gezerek avlanan bir kuş türüdür. Uzun gagası ve kafasının arkasındaki sorguç şeklindeki tüyleri çekice benzediğinden dolayı bu adla anılır. Afrika'da Madagaskar'dan Arabistan'a kadar olan bölgede haliçler, göl ve akarsu kıyıları, kayalık sahiller gibi çeşitli su havzalarında yaşar. Göçmen olmayan ancak mevsimsel olarak yerel yer değişikliğinde bulunan hamerkop yöresel olarak Afrika ve Madagaskar'da yüksek popülasyona sahiptir ve korunma durumu asgari endişe altında türler arasındadır. Boyu ortalama 56 cm, ağırlığı ise ortalama 470 g'dır.[1] Monotipik Scopidae familyasının monotipik Scopus cinsinde sınıflandırılır.

Hamerkop
Korunma durumu
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Pelecaniformes
(Pelikansılar)
Familya: Scopidae
Bonaparte, 1849
Cins: Scopus
Brisson, 1760
Tür: S. umbretta
İkili adlandırma
Scopus umbretta
Gmelin, 1789

Taksonomi ve sınıflandırma
S. u. minor alt türü daha küçük yapılı ve daha koyu tüylüdür.

Hamerkop geleneksel sınıflandırmada leyleksiler (Ciconiiformes) takımı içinde yer almıştır ancak son yapılan moleküler araştırmalar sonucunda pelikansılar (Pelecaniformes) takımına dahil edilmesi önerilmiştir.[2] Kendine özgü özellikleri nedeniyle monotipik Scopidae familyasında yine monotipik Scopus cinsinde sınıflandırılır.[1]

Alt türler

İki alt türü tanınmaktadır: Scopus umbretta umbretta ve Scopus umbreta minor.[1]

  • S. u. umbretta (Gmelin, 1789), Afrika'nın tropikal bölgelerinin çoğunda, Arabistan'ın güneybatısında ve Madagaskar'da yaşar.
  • S. u. minor, (Bates, 1931), Sierra Leone'den Nijerya'nın doğusuna sahil şeridinde yaşar.

Fiziksel özellikleri
Hamerkopun ayakları kısmen perdelidir.

Tüyleri mat kahverengindedir ve sırtında mor yanardöner tüyler bulunur. S. u. minor alt türünün tüyleri daha koyu renklidir.[1] Gaga uzun, yassı ve belli belirsiz ucu kancalıdır.[1] Boynu ve bacakları diğer leyleksilerden daha kısadır. Hamerkopun ayakları kısmen perdelidir.[3] Orta parmağı balıkçıllarda olduğu gibi tarak dişi şeklinde bir yapıya sahiptir.[1] Kuyruğu kısa, kanatları büyük, geniş ve uçları yuvarlaktır. Havada iyi süzülür. Süzülürek yükselirken boynunu leylek ve aynaklar gibi ileri doğru uzatırken, kanat çırparak uçarken ise boynunu balıkçıllar gibi S yaparak geriye doğru alır.[3]

Çıkardığı sesler gıdaklamaya benzer ve uçarken tiz çığlık atar. Grup hâlinde dolaşmadıkları zamanlarda genellikle sessizdirler.[3]

Dağılımı ve yaşam alanı

Hamerkop Afrika'da Sahra Çölü'nin güneyinde, Madagaskar'da ve Arap Yarımadası'nın güneybatı kıyılarında , ormanlarda, savanlarda, sulu tarlalarda ve tüm su havzalarında yaşar. Kendi bölgelerinde çiftler hâlinde yaşar ve göçmen değildirler. Ancak bir kısmı yağmur mevsiminde daha iyi yaşam alanı bulmak için yöresel olarak yer değiştirir. Baraj ya da kanal gibi yeni su kaynakları ortaya çıktığında hamerkoplar kısa sürede bu bölgelere taşınırlar.[3]

Davranış ve ekoloji

Hamerkopun davranışları diğer kuşlarda görülmeyen bazı özellikler gösterir. Sıradışı bir özellikleri on kadar hamerkopun "törensel" bir biçimde bir araya gelip birbirlerinin etrafında daireler şeklinde koşarak dönmeleri bu sırada da tepeliklerini kaldırarak, kanatlarını çırparak yüksek sesler çıkarmalarıdır. Bir diğer davranış da bir kuşun diğerinin üzerine çıkmasıdır ancak bu kuşlar çift olmadıkları gibi bunu çiftleşmek amacıyla da yapmazlar.[1][3]

Üreme
Hamerkopların yaptığı büyük yuvanın küçük bir kısmı.

Hamerkop davranışının en garip kısmı bazen 1,5 m'den büyük olan, muhtemelen 10.000 kadar çırpıdan oluşan ve bir insanın ağırlığını çekebilecek olan devasa yuvalardır. Kuşlar yuvanın dışını bulabildikleri parlak renkli her türlü nesne ile süslerler. Mümkün olduğu sürece yuvalarını bir ağacın dallarının oluşturduğu çatala yaparlar ancak gerekli olduğu durumlarda su kıyısına, kayalıklara, insan yapısı duvar veya barajlara, ve hatta doğrudan yere de yuvalarını yapabilirler. Erkek ve dişi kuş yuvayı yapmaya öncelikle çamurla birbirine tutturulmuş çırpılardan oluşan bir platform yaparak başlarlar daha sonra yuvanın duvarlarını ve kubbe şeklinde tavanını yaparlar. Yuvanın tabanında çamurla sıvanmış 13 ila 18 cm genişliğinde giriş 60 cm uzunluğunda bir tünel ile hem ebeveynleri hem de yavruları içine alabilecek kadar büyük olan yuva odasına açılır.[3]

Bu kuşlar yuva yapma konusunda kompulsiftirler, üreme dönemi olsun olmasın yılda iç ya da beş yuva yaparlar. Peçeli baykuşlar ve puhular hamerkopları yuvalarından zorla çıkarabilir ve yuvalarına el koyabilirler. Ancak baykuşlar yuvayı terk ettikten sonra hamerkoplar tekrar yerleşebilir.[1] Yılanlar ve Genetta cinsi gibi küçük memeliler ve çeşitli kuşlar terk edilmiş yuvalarda yaşayabilirler. Dokumacı kuşlar, sığırcıklar ve güvercin gibi kuşlar yuvaların dış kısmına kendi yuvalarını yapabilirler.[3]

Hamerkop su üstünde uçarken.

Yuva bittikten sonra erkek ve dişi kuş grup törenlerine benzer nümayişlerde bulunurlar. Dişi kuş üç ila yedi arasında yumurta yumurtlar. Önce beyaz olan yumurtalarda daha sonra lekeler görülür. Hem erkek hem de dişi kuş kuluçkaya yatar ve kuluçka süresi 28 ila 30 gün arasındadır. Ebeveynlerin ikisi de yavrularını bezler. Suda yürüyerek avlanan kuşlarda görülenin aksine yavrularını uzun süre yalnız bırakabilirler. Bu farklı davranışın nedeni muhtemelen yuvalarının kalın duvarlarıdır. Yeni doğan kuşlar gri hav tüyleri ile kaplıdır. Yumurtadan çıktıktan 17 gün sonra baş ve tepelik tüyleri çıkar, bir ay içinde de gövde tüyleri gelişir. 44 ile 5o günlük iken yuvayı terkederler ancak iki aylık olana kadar geceleri yuvada tünemeye devam ederler.[3]

Beslenme

Hemerkoplar gündüz beslenir ve sıklıkla öğlen vakti dinlenmek için yuvalarına tünerler. Genellikle tek olarak ya da çift halinde beslenirler. Besin maddeleri uzun bacaklı suda yürüyerek avlanan kuşlarla aynıdır ama en önemli kısmı amfibiler oluşturur. Ayrıca balık, karides, böcek ve kemirgenlerle de beslenirler. Sığ suda av arayarak yürürler, ayakları ile suyu karıştırarak ya da kanatlarını çırparak avların saklandıkları yerden çıkmalarını sağlarlar.[3]

İnsanlarla ilişkileri

Hamerkoplar hakkında birçok söylence vardır. Bazı bölgelerde diğer kuşların hamerkopların yuvalarını yapmalarına yardım ettiği söylenir.[3] Wilhelm Bleek'e ǀXamlar kamplarının üstünde hamerkopu uçarak ses çıkarttığında bir yakınlarında birinin öldüğünü bildiklerini söylemişlerdir.[4]

Bazı kültürlerde yıldırım kuşu olarak bilinirler ve Buşmanlar bir insana yıldırım çarpmasının nedeninin hamerkop yuvasından yumurta çalmak olduğuna inanırlardı. Aynı zamanda kötülük tanrısı Khauna'nın hamerkop öldürülmesinden hoşlanmadığına da inanırlardı.[5] Eski bir Malgaş inanışına göre hamerkop yuvasını yıkanın cüzzam hastalığına yakalanacağına inanılırdı ve bir Malagaş şiirinde hamerkoptan "kötülük kuşu" olarak söz edilir.[6] Bu tarz inanışlar kuşlara biraz koruma sağlamıştır.[7]

Notlar
  1. del Hoyo, J. Elliott, A. & Sargatal, J. (editors). (1992) Handbook of the Birds of the World. Volume 1: Ostrich to Ducks. Lynx Edicions. ISBN 84-87334-10-5
  2. Van Tuinen, Marcel (2001). "Convergence and divergence in the evolution of aquatic birds" (PDF). Proceedings of the Royal Society of London. 26 (8). ss. 1345-1350. 29 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2014.
  3. Shukla, Arvind N.; Tyagi, Rajiv (2004). Encyclopaedia of Birds. Anmol Publications PVT. LTD. s. 234. ISBN 81-261-0967-X. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014.
  4. Schapera, Isaac (1965). The Khoisan Peoples of South Africa. G. Routledge and Paul. s. 167. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014.
  5. Schapera op. cit., p. 189
  6. Fox, Leonard (1990). Hainteny: The Traditional Poetry of Madagascar. Bucknell University Press. ss. 261, 422. ISBN 0-8387-5175-X. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014.
  7. Child, Graham; Chitsike, Langford (31 Ağustos 2000). "'Ownership' of Wildlife". Prins, Herbert H. T.; Grootenhuis, Jan Geu; Dolan, Thomas T., editors (Ed.). Wildlife Conservation by Sustainable Use. Hollanda: Springer Press. s. 253. ISBN 0-412-79730-5. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.