Hoysala mimarisi

Hoysala mimarisi (Kannada dili: ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ), günümüz Hindistanı'nda Karnataka eyaletinin olduğu bölgede 11. ve 14. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş olan Hoysala İmparatorluğu döneminde gelişen özgün mimari tarzdır. Hoysala nüfuzu Güney Deccan yaylasına egemen olduğu 13. yüzyılda doruk noktasına erişmiştir. Bu dönemde inşa edilen Belur’daki Çennakeşava tapınağı, Halebidu’daki Hoysaleşvara tapınağı ve Somanathapura’daki Keşava tapınağı gibi irili ufaklı birçok tapınak Hoysala mimarisinin örnekleri olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Hoysala mimari ustalığının diğer örnekleri Belavadi, Amrithapura, Hosaholalu ve Nuggehalli’de bulunan tapınaklardır. Hoysala mimari tarzının incelenmesi sonucunda Hint-Aryan etkisinin önemsiz olduğu ve asıl Güney Hint tarzının baskın olduğu anlaşılır.[1]

Somanathapura’da Hoysala tapınağından bir kesit.

Hoysala İmparatorluğu’nda tapınakların çok yaygın olmasının sebebi dönemin sosyal, kültürel ve siyasal olaylarıdır. Karnata tapınak inşa geleneğinin biçimsel dönüşümü Vaişnava ve Viraşaiva düşünürleri ile sembolleşen dinî eğilimler kadar sanatsal açıdan Batı Çalukya derebeylerini geçmeyi arzulayan Hoysala krallarının yükselen askerî başarılarını da yansıtır. Hoysala hükümranlığının öncesinde 12. yüzyıl ortalarında inşa edilen tapınaklarda belirgin Batı Çalukya etkisi görünür. Daha sonraki tapınaklarda Çalukya sanatına ait belirtiler bulunsa da Hoysala ustalarına özgü yeni süslemeler göze çarpar. Karnataka eyaletinde günümüze kadar gelen yaklaşık yüz kadar tapınak bulunmaktadır. Bunların çoğu Hoysala krallarının anayurdu olan Malenadu bölgesindedir.

Karnataka’da çok rağbet gören turistik yerler olan Hoysala tapınakları orta dönem Hint mimarisinin Karnata Dravida geleneğini incelemek isteyen mimarlık öğrencileri ve meraklıları için mükemmel olanaklar sağlar. Bu mimari geleneği Badami’nin Çalukya hanedanı hamiliğinde 7. yüzyılda başlamış, Basavakalyan’ın Batı Çalukyaları yönetimi altında 11. yüzyılda daha da gelişmiş ve sonunda Hoysalalar saltanatında 12. yüzyılda bağımsız bir tarz hâline dönüşmüştür. Tapınaklarda göze çarpan yerlerde bulunan orta dönem Kannada dili yazıtlar tapınakların detaylarını verir ve Hoysala hanedanı tarihi hakkında değerli bilgiler sunar.

Tapınak tanrıları
Halebidu’da Vişnu ile Lakşmi (Lakşminarayana).
Halebidu’da Şiva, Parvati ve Nandi.
Karnataka Hulikere’de Hoysala basamaklı tapınak sarnıcı (Kalyani)

Hinduizm, iki bin yıl boyunca gelişmiş, içinde doğal dünya ile felsefeyi birleştiren karmaşık bir sembolizm barındıran; dünyevi ve kutsal inançların, ritüellerin, günlük uygulamaların ve geleneklerin birleşimidir. Hindu tapınakları bir tanrıya adanmış basit tapınakçıklar olarak başlamış ve Hoysalaların zamanına gelindiğinde günlük hayatın ötesine geçilen tapınma yapılarına dönüşmüştür. Hoysala tapınakları Hinduizmin herhangi bir örgütlü geleneği ile sınırlandırılmamış ve değişik Hindu dinî hareketlerinin hacılarına kapılarını açık tutmuştur. Hoysalalar tapınaklarını genellikle en önde gelen iki Hindu tanrısı Şiva ya da Vişnu’ya adasalar da ara sıra farklı tanrıları da seçmişlerdir. Şiva’nın müritlerine Şaivalar ya da Lingayatlar denir. Vişnu’nun müritleri ise Vaişnavalardır. Kral Vişnuvardhana ve soyundan gelenler Vaişnava idiyseler de [2] kayıtlara göre Hoysalalar Şiva’ya adadıkları kadar Vişnu’ya da tapınak adayarak dinî ahengi sağlamışlardır.[3] Bu tapınaklarda bulunan heykellerin çoğunda çok farklı dünyevi konular anlatılmıştır. Bunlar Belur’daki Vişnu’ya adanan ünlü Çennakeşava tapınağında ve Halebidu’daki Şiva’ya adanan Hoysaleşvara tapınağında görülebilir. Somanathapura’daki Keşava tapınağının süslemeleri farklıdır ve tam anlamıyla Vaişnava süslemeleridir.[4] Genel olarak Vaişnava tapınakları Keşava’ya (ya da Güzel Vişnu anlamında Çennakeşava’ya) adanmış, az sayıda tapınak da, ayakları dibinde Vişnu’nun eşi olan Lakşmi’nin oturduğu Lakşminarayana ve Lakşminarasimha’ya (Narayana ve Narasimha Vişnu’nun vücuda geldiği hâlleri ya da avatarlarıdır.) Vişnu’ya adanan tapınaklar her zaman bu tanrının adını taşır. Şaiva tapınaklarında bereketin sembolü olan Şiva’nın evrensel sembolü Şiva linga bulunur. Şiva tapınaklarının adları …nin Efendisi anlamına eşvara son ekiyle bitebilir. Örneğin Hoysaleşvara adı Hoysala’nın efendisi anlamına gelir. Tapınağı sipariş eden dindar kişilerin adının da tapınağa verildiğine rastlanır, örneğin Koravangala’daki Buceşvara tapınağı Buci adlı dindar kişiden gelmektedir.[5] En çarpıcı heykel süslemeleri ince ince işlenmiş, girift oyulmuş tanrıları, tanrıçaları ve refakatçilerini resmeden tapınağın dış duvar panellerindeki dizi dizi heykellerdir. Doddagaddavalli Lakşmi Devi tapınağı (refah tanrıçası) ne Vişnu’ya ne de Şiva’ya adanmıştır ve bir istisnadır. Caynu Batı Ganga hanedanının (günümüzde Karnataka’nın güneyi) Çolalar tarafından 11. yüzyılda yenilmesi ve 12. yüzyılda Vaişnava Hinduizmi ve Viraşaivizm’in müritlerinin sayısının artması sonucunda Caynizm’e olan ilgi azalmıştır.[6] Ancak Hoysala topraklarında dikkate değer iki Caynu ibadet yeri bulunur: Şravanabelagola ve Kambadahalli. Hoysalalar Caynu nüfusunun gereksinimlerini karşılamak için Caynu tapınakları da yaptılar. Bunların birkaçı Halebidu’da günümüze kadar gelmiştir ve içlerinde Caynu tirthankar ikonları barındırır. Puşkarni ya da Kalyani adı verilen basamaklı su sarnıçları inşa etmişlerdir. Hulikere’deki tapınakta bulunan su sarnıcı buna bir örnektir. Süslemeli bu sarnıçta Hindu tanrılarını içeren on iki küçük tapınma yeri bulunur.[7]

Hoysala tapınak heykelleri içinde bulunan başlıca iki tanrı, değişik şekillerde ve avatarlarıyla Şiva ve Vişnu’dur. Şiva genellikle dört kollu olarak, üç dişli bir zıpkın, küçük bir davul ve kendisiyle bağlantılı olarak tapınılan diğer sembolik nesneleri tutarken görülür.[8] Bu şekilde görünen her erkek figür Şiva’dır ancak bazen aynı özelliklerde betimlenen dişi ikonlar Şiva’nın eşi Parvati’dir. Bir iblisi öldürürken ya da bir filin kafasında dansederken olduğu gibi Şiva değişik eylemlerde de betimlenir. Sıklıkla eşi Parvati ya da boğa Nandi ile birlikte görülür. Şiva’nın bir başka görünümü olan Bhairava olarak da betimlenir.

Deniz kabuğu (ebedi ve ilahi uzayın sembolü) ve çark (ebedi zaman ve yıkıcı gücün sembolü) gibi nesneleri tutan erkek ikonu Vişnu’dur. Eğer bu nesneleri tutan ikon dişi ise eşi Lakşmi’dir. Tüm tasvirlerde Vişnu dört nesne tutar; bir deniz kabuğu, bir çark, bir lotus ve bir gürz. Bunlar ikonun ellerinden herhangi birinde bulunabilir, böylece her birinin kendine özgü adı olan yirmi dört farklı Vişnu şekli vardır.[9] Bunların dışında Vişnu on avatarının herhangi birisi olarak da tasvir edilir: Anantha’nın (göksel yılan ve yaşam enerjisinin bekçisi) üzerinde otururken, kucağında Lakşmi otururken (Lakşminarayana), aslan kafasıyla bir iblisin karnını deşerken (Lakşminarasimha), domuz kafasıyla bir iblisin üzerinden yürürken (Varaha), Krişna avatarı olarak (Venugopala ya da sığır çobanı olarak Venu (flüt) çalarken, yılan Kaliya’nın başında dansederken, Govardhana gibi bir tepeyi kaldırırken, ayakları küçük bir figürün kafasında iken (Vamana), Lakşmi ile Garuda’nın üzerinde otururken, ve kartal olarak (paricata ağacını çalarken).

Tapınak bloğu
Tapınak kesiti – Balligavi’de kademeli kare planlı mantapa.
Somanathapura’da jagati üzerinde simetrik mimari.

Hindu tapınağı tanrılar ve insan arasında temasın sağlandığı yerdir. Tapınağın odak noktası tanrının tasvirinin bulunduğu merkezidir (garbhagriha) ve tapınak mimarisi dışarıdan garbhagrihaya doğru inananların hareketini sağlayacak ve tavaf olanağı veren kemerli yollarla, tanrıya yaklaşıldıkça kutsallığı artan salon ya da odalarla (mantapa) tasarlanmıştır. Hoysala tapınakları, birbirinden farklı bölümleri kendi başlarına duran Tamil Nadu tapınaklarının aksine farklı ama tek bir organik bütün oluşturan bölümlerden oluşur.[10] Yüzeysel olarak benzersiz olsalar da Hoysala tapınakları yapısal olarak birbirine benzer. Girift yontmaya izin veren yumuşak sabuntaşından (kloritik şist) çoğunluğu yöresel ustalar tarafından yontulmuş ve tapınağın tüm bölümlerini süsleyen karmaşık bir heykel bolluğuna sahip olan bu tapınaklar diğer Güney Hindistan tapınaklarından ayrılan mimari özellikler sergiler.[11]

Hoysala tapınaklarının çoğunda sade ve sütunlarla desteklenen üstü kapalı bir sundurma bulunur. Tapınakların bazıları ‘‘jagati’’ denen yaklaşık bir metre yüksekliğindeki platformlar üzerine inşa edilmiştir. Jagati, tapınağın hâkim bir görünüşe sahip olmasını sağlamasının ötesinde tapınağın çevresinde tavaf edilmesine olanak sağlayarak Pradakshinapatha görevini üstlenir. Tapınağın merkezinde bulunan garbagriha ‘da böyle bir imkân yoktur.[12] Bu tarz tapınaklarda bulunan ek birkaç basamak ile ulaşılan tırabzanlarla çevrili açık bir mantapa (açık salon) bulunur. Bu tarza iyi bir örnek Somanathapura’daki Keşava tapınağıdır. Tapınağın kalan kısmıyla uyum içinde olan jagati [13] yıldız şekilli bir tasarıma sahiptir ve tapınağın duvarları Hoysalalar tarafından getirilen yeni bir zikzak şekli izler.[14] Jagatinin basamaklarının iki tarafında girişin hemen karşısında bir tanrıya adanan bir çift ibadet yeri ve minyatür bir kule bulunur. Bu tarz, jagatinin tüm girişlerinde uygulanır. İnananlar mantapaya girmeden önce ana girişten başlayıp, jagati etrafında saat istikâmetinde (sola doğru), aynı doğrultuda sıralanmış ve tapınağın dış duvarlarında Hindu epiklerini tasvir eden rölyefleri izleyerek törensel dönüşlerini tamamlayabilir. Jagati üzerine inşa edilmemiş tapınaklarda yer seviyesinden mantapaya çıkan ve fil tırabzanlarla çevrelenmiş basamaklar bulunur. Yüksek platform üzerine inşa edilmemiş tapınaklara örnek, Hassan ilindeki Korvangla’da bulunan Bucesvara tapınağıdır. İki tapınma yeri (dvikuta) olan tapınaklarda vimanalar yan yana ya da karşılıklı konabilir.[15] Doddagaddavalli’deki Lakşmidevi tapınağında bulunan beş ana tapınma yerinin yanı sıra tapınak bloğunun dört köşesinde daha küçük tapınma yerleri bulunur.

Mimari öğeler

Mantapa
Mantapa girişi üzerinde süslü lento.

Mantapa dua etmek için insanların toplandığı salondur. Mantapa ‘nın girişinde makaratorana (makara hayalî bir yaratık ve torana üstteki süslemesidir) adı verilen çok süslü ve bezeli bir üst eşik, lento bulunur.[16] İçeride bulunan küçük ve kapalı mantapa ve ibadet yerlerine açılan dışarıda bulunan açık mantapalar büyük Hoysala tapınaklarının değişmez birer öğesidir. Açık mantapalarda oturma yerleri taştan yapılmıştır ve tırabzan duvarları, dayanmak için kullanılır. Oturma yerleri tırabzan duvarlarının kademeli kare şeklini izler. Açık mantapa tapınağın en büyük bölümüdür ve çok sayıda insanın toplanmasına olanak sağlar. Tavan sayısız sütun tarafından desteklenir ve bu sütunlar kare ya da dikdörtgen birçok bölme oluşturur.[17] Açık mantapanın şekli kademeli kare şeklinde olarak tanımlanabilir ve Hoysala tapınaklarında en çok kullanılan tarzdır.[18] En küçük açık mantapada bile 13 bölüm vardır. Duvarlarda tavanın dış uçlarını destekleyen yarım sütunlar bulunduran tırabzanlar bulunur. Bu şekilde içeri giren ışık sayesinde heykellerin tüm detayları görünebilir. Mantapa tavanında hem mitolojik hem de çiçek desenli heykeller bulunur. Tavandaki kubbemsi yüzeylerde muz tomurcuğu motifleriyle birlikte buna benzer diğer süslemeler yer alır.[19] Çikmagalur ilindeki Amritheşvara tapınağının mahamantapasında (büyük açık salon) kırk sekiz kubbe vardır.

Parlak sütunlarıyla Amrithapura’da bir açık mantapa.

Eğer tapınak küçük ise yalnızca kapalı bir mantapa ve bir ibadet yerinden oluşur. İçi ve dışı oldukça fazla süslü olan kapalı mantapa, kendisini ibadet yerine bağlayan antreden daha geniştir ve oldukça derin bir kubbesi olan tavanı destekleyen dört sütun bulunur. Bu dört sütun, salonu dokuz bölüme ayırır. Dokuz bölümün tavanı da ayrı ayrı süslerle kaplıdır.[20] Sütunlar arasına konan ve ışığı filtreleyen taş kafesler Hoysala tapınaklarının karakteristik bir biçimsel öğesidir.

Kapalı mantapaya girişte iki yarım sütun ile desteklenmiş saçak ve oldukça çok süslenmiş iki tırabzandan oluşan bir sundurma bulunur. Kapalı mantapa ibadet yerine kare bir antre ile bağlanır. Dış duvarları oldukça ince işlenmiş olsa da çok geniş olmadığından bu antre tapınağın çok göze çarpan bir bölümü değildir. Antrenin sukanasi ya da "burun" adı verilen [21] üzerinde Hoysala amblemi olan küçük bir kulesi vardır. Belur ve Halebidu’da bu heykeller oldukça büyüktür ve tüm kapılarda bulunur.

İç ve dış mantapalarda üzerinde dört dirsek bulunan yuvarlak sütunlar yer alır.[22]. Her desteğin üzerinde salabhanjika ya da madanika adı verilen heykelimsi figürler bulunur. Sütun yüzeylerinde oldukça ince süsleme ve bezemeler de bulunur ve tüm sütunlar eşsizdir.[23] Hoysala sanatı, sütun bezemelerinde önceki efendileri Batı Çalukyalardan bu noktada ayrılır. Batı Çalukyalar heykel süslemeleri yuvarlak sütunların alt kısmına yapar ve üstü boş bırakırlardı. Sütunlar 16, 32 ya da 64 köşelidir ve bazıları çan şeklindedir. Işığı yansıtma özellikleri vardır. Halebidu’daki Parsvanatha Basadi buna iyi bir örnektir.[24] Sütunun gövdesi yekparedir, tabanı kare şeklinde bırakılmıştır ve tepesinde heykel figürleri süs olarak bulunur.

Somanathapura’da yıldız şeklinde Vimana

Vimana

Vimana, ya da cella, tapınağın adandığı tanrının tasvirini bulunduran, tapınağın en kutsal yeridir. Vimana üzerinde genellikle bir kule bulunur. İçi sade ve kare olmasına karşın dışarıdaki kule aşırı şekilde süslenmiş, yıldız şeklinde, kademeli kare şeklinde ya da bunların bir birleşimi şeklinde düzenlenmiştir. Üzerine ışık düştükçe sayısı artar gibi gözüken birçok girinti ve çıkıntı bulunur.[25] Her girinti ve çıkıntıda ritmik ve kendini tekrar eden, blok ve pervazlardan oluşan, kulenin profilini belirsizleştiren dekoratif eklentiler vardır. İçindeki ibadet yerlerinin, dolayısıyla da kulelerin sayısına göre tapınaklar ekakuta (bir), dvikuta (iki), trikuta (üç), çatuşkuta (dört) ve pançakuta (beş) olarak sınıflandırılır. Hoysala tapınaklarının çoğu ekakuta, dvikuta ya da trikuta olarak sınıflandırılır.[26] Birden fazla ibadet yeri olan tapınaklarda simetri ve denge için tüm gerekli bölümler çoğaltılmıştır. Bir tapınağın ikincil ibadet yeri genellikle kendi kulesine sahiptir. Bir trikuta tapınağında yalnızca ortada tek bir kule olduğu durumlar vardır. Dış duvarlara eklenmiş ve daha büyük bir vimanadan dışarıya doğru bakan ibadet yerleri bulunması da sık rastlanan bir durumdur.

Tapınağın en yüksek noktası (kalasa) güzel bir su çömleği şeklindedir ve kulenin tepesinde durur. Vimana ‘nın bu bölümü genelde zamanla kaybolmuş ve metalik bir tepelikle değiştirilmiştir. Kalasa büyük taşlardan yapılmış, miğfere benzeyen kubbemsi, üzerinde birçok heykel bulunan bir yapıdır.[27] İbadet yerinin yapısına göre şekillenir ve 2 m X 2 m boyutlarında olabilir. Bu yapının altında kare planlı kubbeli çatılar bulunur. Bunların hepsi daha küçüktür ve tepelerinde küçük kalasalar bulunabilir. Çevrelerindeki değişik şekilli çatılarla iç içe girmişlerdir ve oldukça fazla oranda süslüdürler. İbadet yerinin kulesi genellikle üç-dört katlı süslemeli çatıdan oluşur, sukanasinin kulesi ise ana kuleden bir kat daha azdır, bu nedenle de ana kulenin bir uzantısı ("burun") gibi görünür. Kapalı mantapanın duvarı üzerinde, açık mantapanın ağır saçakları ve sundurmaların üzerinde bir kat süslemeli çatı yer alır.

Somanathapura’da altı yatay pervazlı dış duvar paneli.

Vimananın üst yapısı altında duvardan yarım metre kadar dışarı çıkan tapınak saçakları bulunur.[17] Saçakların altında tapınağın imparatorluğun erken ya da geç dönemde inşa edilmesine bağlı olarak iki farklı süsleme tipine rastlanır. 13. yüzyıldan önce inşa edilen erken dönem tapınaklarda tek saçak ve bunun altında minyatür süs kuleler bulunur. Bu kulelerin altında Hindu tanrılarının ve refakâtçilerinin bulunduğu bir panel ve beş değişik pervaz duvarın tabanını oluşturur. Geç dönem tapınaklarda ilk saçağın bir metre kadar altında ikinci bir saçak bulunur, ve iki saçağın arasında da minyatür kuleler yer alır. Tanrıların tasvirleri ikinci saçağın altındadır ve bunları eşit boyutlarda altı farklı pervaz takip eder.[28] Tabandaki altı pervaz iki bölüme ayrılmıştır. Duvarın tabanından yukarıya doğru ilk yatay katta filler, bunların üzerinde süvariler ve sonra da yapraklardan oluşan bir dizi süsleme vardır. İkinci yatay bölümde ise Hindu epikleri ve purana sahneleri büyük detayla işlenmiştir. Bunların üzerinde yalli [29] (ya da makara, hayalî bir yaratık) ve hamsadan (kuğu) oluşan iki friz vardır. Vimana kulesi üç yatay bölüme ayrılmıştır ve duvarlardan da daha fazla süslenmiştir.

Heykel
Sthamba buttalika, Hoysala sanatındaki Çola etkisi. Belur.
Madanika sütun dirseği. Belur

Hoysala sanatçıları Hindu epiklerin, Yallilerin (mitik yaratıklar), tanrıların, Kirthimukhaların tasvirinde, erotik sahnelerin ve günlük hayatın resmedilmesinde çok detaylı heykelleriyle tanınmıştır. Kullandıkları yumuşak sabuntaşı virtüözlüğe varan bir oyma stilinin gelişmesini sağlamıştır. Çalışmalarında kusursuz detaya verilen dikkat ve önem gözükür. Heykellerde tırnaklara varana kadar tüm detaylar kusursuz şekilde işlenmiştir.

Hoysala heykel sanatının ortak bir biçimi olan Salabhanjika, Budist heykel sanatına kadar uzanan eski bir Hint geleneğidir. Sala sal ağacı ve bhanjika ise bâkiredir. Hoysala lehçesinde madanika figürler, tapınağın dış duvarlarında çatının hemen altında bulunan ve tapınağı tavaf edenlerin görebilmesi için belirli bir açıyla yerleştirilmiş dekoratif nesnelerdir.[30] Mantapanın içinde sütun dirseği olarak kullanılmışlardır. Bu madanikalar müzik ve dans gibi sanatsal eylemlerde bulunurken heykel olarak işlenmişlerdir. Kirthimukhas (iblis yüzleri) bazı tapınakların Vimana kulelerinde bulunur. Bazen sanatçıların imzalarına bu heykellerde rastlanır.

Sthamba buttalikalar, Çalukya üzerinde Çola sanatının etkisini gösteren sütun üzerindeki tasvirlerdir. Hoysalalar için çalışan sanatçıların bazıları imparatorluğun Güney Hindistan’ın Tamil konuşan bölgelerine olan yayılmasının sonucunda Çola ülkesinden olabilir. Çennakeşava tapınağının kapalı mantapasının sütunlarından biri üzerindeki mohini tasviri Çola sanatının güzel örneklerinden biridir.[30]

Gündelik hayata ilişkin sahneler, örneğin atların nasıl dizginlendiği, kullanılan üzenginin tipi, dansçıların, müzisyenlerin tasviri, aslanlar ve filler gibi hayvanların tasviri (hiçbir hayvan heykeli bir diğerine benzemez) duvar panellerinde resmedilmiştir. Belki de ülkedeki bir başka tapınakta Ramayana ve Mahabharata epikleri Halebidu’daki Hoysaleşvara tapınağında olduğu kadar etkili tasvir edilmemiştir.[30][31]

Erotika, Hoysala sanatçısının ihtiyatla ele aldığı bir konudur. Bu tasvirlerde teşhirciliğe rastlanmaz ve erotik konular genelde girintilere minyatür olarak işlenmişlerdir ve göze çarpmazlar. Bu erotik gösterimler Şakta uygulamasıyla bağdaştırılırlar. Tapınak girişi Makaratorana (makara ya da hayalî yaratık) denen süslemelerle aşırı olarak bezenmiştir ve her iki yanında da Salabanjika (bâkire) bulunur.

Bütün bu heykellerin dışında, ana girişten itibaren Hindu epiklerinden bölümler (genellikle Ramayana ve Mahabharata) saat istikâmetinde heykellerle resmedilmiştir.[32] Sağdan sola olan bu yerleştirme, tapınağı dışarıdan içeriye doğru tavaf ederek dolaşan inananların izlediği yöndür. Mitolojiden gelen balık avlayan epik kahramanı Arjuna, fil başlı tanrı Ganeşa, Güneş tanrısı Surya, hava ve savaş tanrısı Indra, ve Sarasvati ile Brahma çok sık rastlanan figürlerdir. Bu tapınaklarda sıkça görülen diğer figürler ise diğer tanrılar tarafından verilen çeşitli silahları birkaç eliyle tutan Durga’nın buffalo biçimindeki bir iblisi öldürmesi ve Harihara’nın (Şiva ve Vişnu’nun bir karışımı) deniz kabuğu, çark ve üç başlı zıpkın tutmasıdır. Bu frizlerin birçoğu sanatçısı tarafından imzalanmışır. Hindistan’da imzalı ilk sanat eserleri bunlardır.[33]

Araştırma
Amrithapura’da kule üzerinde Kirthi Mukha (iblis yüzleri) süslemesi.

Günümüzde yapılan araştırmalar sonucunda Hoysalalar tarafından yaklaşık bin beş yüz kadar yapının inşa edildiği, bunlardan yüz kadar tapınağın günümüze kadar ayakta kaldığı bulunmuştur.[34] Hoysala mimari tarzı, 10. ve 11. yüzyıllar arasında yaygınlaşmış olan Batı Çalukya mimari tarzının bir uzantısıdır.[35][36] Belirgin olarak Dravidian özelliklerine sahip olan Hoysala mimarisi kendine özgü özellikleriyle bağımsız bir mimari tarz olarak kabul edilir.[37] Mimari tarza yenilik getiren Hoysalalar aynı zamanda Karnata da bulunan önceki büyük mimarlar olan Kadambalar ve Batı Çalukyalardan bazı özellikleri almışlardır. Bu özellikler ana yapı malzemesi olarak sabuntaşının kullanılması,[38][39] Hoysala tapınaklarında çok kullanılan kafesli taş perdeler,[40] ve yıldız şeklinde vimana.[41] Tüm bu özellikler daha önceleri efendileri olan Batı Çalukyalar zamanında yaygındı. Diğer özellikler arasında Kadamba Şikhara denen ve Kadambalardan gelen basamaklı vimana kulesi sayılabilir.[42] Hoysala heykeltıraşlarının ustalıklarının altında yatan oyulmuş duvarlarda ışık ve gölge etkisi üzerine olan bilgileridir. Sayısız girinti ve çıkıntıdan oluşan heykellerinde bu bilgiyi en iyi etkiyi vermek için kullanmışlardır. Hoysala heykelinin tüm ihtişamıyla fotoğrafçılık için bir meydan okuma olduğu söylenir.[30] Hoysalaların taş işçiliği bir fildişi oymacısının ya da kuyumcunun altın işçiliği ile kıyaslanır. Heykellerdeki figürlerde bulunan mücevheratın bolluğu, saç şekillerinin çeşitliliği, Hoysala zamanında sosyal yaşam tarzı hakkında önemli bilgiler verir.[43]

Tanınmış sanatçılar
Korvangla’da jagatisiz Bucesvara tapınağında fil tırabzanlar.

Hoysalalar büyük mimarların ve heykeltıraşların hizmetlerinden yararlanmış ve bunlardan bazılarının ismi tarihte öne çıkmıştır. Orta Çağ Hint sanatçısı anonim kalmayı tercih etse de Hoysala sanatçıları eserlerini imzalamış ve araştırmacılara yaşamları, aileleri, loncaları hakkında etkileyici detayda bilgiler bırakmışlardır. Mimar ve heykeltıraşlardan başka diğer loncalardan altın işlemeciler, fildişi oymacıları, marangozlar, gümüş işlemeciler de tapınakların yapımına katılmıştır. Sanatçılar farklı coğrafi bölgelerden gelmekteydi ve ünlü yerel ustalar da aralarında yer almıştır. Üretken mimarlar arasında Tumkur ilinde Kaidala’lı olan ve aynı zamanda Batı Çalukyalılar içinde tapınaklar yapan Amaraşilpi Cakanaçari,[44]Somanathapura’daki Keşava tapınağını inşa eden ve Amritapura’daki Amriteşwara tapınağının da aralarında bulunduğu kırk kadar daha tapınak inşaatında çalışan Ruvari Malithamma sayılabilir. Malithamma süsleme üzerine uzmanlaşmıştı ve eserleri altmış yıllık bir döneme yayılır. Heykellerini kısaca Malli ya da Ma olarak imzalamıştır.[45][46] Balligavi’den Dasoja ve oğlu Çavana Belur’daki Çennakeşava tapınağının mimarlarıdır. Kedaroja Halebidu’daki Hoysaleşvara tapınağının baş mimarıdır.[12] Bu mimarların nüfuzları Hoysalalar tarafından inşa edilen diğer tapınaklarda görülmüştür. Yazıtlarda ismi bulunan diğer yerli sanatçılar ise Maridamma, Baicoja, Caudaya, Nanjaya ve Bama,[12][47] Malloja, Nadoja, Siddoja,[48] Masanithamma, Çameya ve Rameya'dır. Tamil ülkesinden gelen sanatçılar arasında Pallavaçari ve Çolavaçari sayılabilir.[49]

Tanınmış tapınaklar

Hoysalalar tarafından yapılmış bazı tanınmış tapınaklar aşağıdaki listede bulunmaktadır.[50]

Karnataka'da tanınmış tapınaklar
(1113–1268)
Tanrı Yer Yıl Kral
Amriteşwara Amritapura 1196 II. Veera Ballala
Çennakeşawa Aralaguppe 1250 Vira Someşwara
İşvara Arsikere 1220 II. Veera Ballala
Mallikarjuna Basaralu 1234 II. Vira Narasimha
Çennakeşawa Belur 1117 Vişnuvardhana
Viranarayana Belavadi 1200 II. Veera Ballala
Lakşmidevi Doddagaddavalli 1113 Vişnuvardhana
Hoysaleşwara Halebidu 1120 Vişnuvardhana
Someşwara Haranhalli 1235 Vira Someşwara
Lakşminarasimha Haranhalli 1235 Vira Someşwara
Lakşminarayana Hosaholalu 1250 Vira Someşwara
Lakşminarasimha Javagallu 1250 Vira Someşwara
Buçeşvara Koravangala 1173 II. Veera Ballala
Nageşvara Mosale 1200 II. Veera Ballala
Çennakeşawa Mosale 1200 II. Veera Ballala
Lakşminarasimha Nuggehalli 1246 Vira Someşwara
Keşawa Somanathapura 1268 III. Narasimha
Doddagaddavalli’de Kadamba şikara (kule) ve tepesinde Kalasa
Somanathapura kafesli taş perdeler.


Notlar
  1. Percy Brown in Kamath (2001), s.134
  2. Kamath (2001), p132
  3. Foekema (1996), p19
  4. Settar S. "Hoysala Heritage". Frontline, From the publishers of the Hindu. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  5. Foekema (1996), p19–20
  6. Kamath (2001), pp 112, 132
  7. Foekema (1996), plate 27
  8. Foekema (1996), p31
  9. Foekema (1996), p32
  10. Foekema (1996), p21
  11. Kamath (2001), s136
  12. Kamath (2001), s135
  13. Foekema (1996), p25
  14. Arthikaje. "History of Karnataka-Religion, Literature, Art and Architecture in Hoysala Empire". 1998-2000 OurKarnataka.Com, Inc. 31 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  15. Bunlara Halebidu’daki Hoysaleşvara tapınağındaki Hoysaleşvara tapınma yeri ve Şantaleşvara tapınma yeri örnek verilebilir. (Foekema 1996, p59)
  16. Kamath (2001), p135
  17. Foekema 1996, s93
  18. Foekema, 1996, s22
  19. Githa U.B. "Here, the past unfolds itself in all its glory & might -Hoyasala architecture in Somanathapura". Chitralakshana. 5 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  20. Kapalı mantapanın 4 sütunu ve 9 bölümü Hoysala tapınaklarında bir standarttır. (Foekema 1996, s22)
  21. "Burun" adı verilir çünkü ana kulenin bir uzantısı gibidir. (Foekema 1996, s22)
  22. Bunlar Batı Çalukya-Hoysala tapınaklarının ortak özelliğidir. (Kamath 2001, s117)
  23. Hoysalaların, değişik sanatçıları bu sütunlar için görevlendirmesi ve bu sanatçıların aralarındaki rekabet nedeniyle birbirine benzemeyen sütunlar üretmiş olması olasıdır. (Sastri 1955, s429)
  24. Arthikaje. "Architecture in Hoysala Empire". 1998-2000 OurKarnataka.Com, Inc. 31 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2006.
  25. Foekema (1996), s21
  26. Bazen trikuta üç kuleli anlamına gelmez, bu durumda yalnızca merkez ibadet yerinde kule bulunur. (Foekema 1996, s25)
  27. Foekema (1996), s27
  28. Kamath (2001), p134
  29. Sanat eleştirmeni Percy Brown bunu Hoysala sanatının ayırtedici özelliklerinden biri olarak gösterir. (Kamath 2001, s134)
  30. Settar S. "Hoysala Heritage". Frontline, From the publishers of the Hindu. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  31. Epik friz heykellerin en gözalıcı karakteristiğidir. (Foekema 1996, p29)
  32. Foekema (1996), s29
  33. Thapar, Binda (2004). Introduction to Indian Architecture. Singapur: Periplus Editions. s. s 69. ISBN 0-7946-0011-5.
  34. Tarihi kayıtlara kadar 1000–1346 yılları arasında 958 merkezde 1.500 tapınak inşa edilmiştir. Settar S. "Hoysala Heritage". Frontline, From the publishers of the Hindu. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  35. Kamath (2001), s134
  36. Arthikaje. "History of Karnataka-Religion, Literature, Art and Architecture in Hoysala Empire". 1998-2000 OurKarnataka.Com, Inc. 31 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.-James Fergusson ve Henry Cousens Hoysala tarzının Batı Çalukya tarzı ile ortak yönleri olduğunu savunur.
  37. Hoysala mimarisi ve heykeli insan konsantrasyonunun, el becerisinin ve dinsel bilincinin olağanüstü bir çabasıdır. (Percy Brown, Kamath 2001, s134)
  38. Kamath (2001) s136
  39. Kamiya Takeo. "Architecture of the Indian Subcontinent, 1996". Gerard da Cunha. 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.- Batı Çalukya oymaları yeşil sabuntaşından yapılmıştır, bu da Hoysalalar tarafından daha sonra kullanılan bir tekniktir.
  40. Buna erken dönem Batı Çalukya tapınaklarında sıkça rastlanır (Kamath 2001, s116)
  41. Kamiya Takeyo. "Architecture of the Indian Subcontinent, 1996". Gerard da Cunha. 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.-- Batı Çalukya mimarisinde vimana yıldız şeklindedir.
  42. Kadamba mimarisinin en göze çarpan özelliği Kadamba Şikhara denen Şikhara’dır. Şikhara piramit şeklindedir, herhangi bir süsleme olmadan basamak basamak yükselir ve tepesinde bir stupika ya da kalaşa vardır. (Kamath 2001, s38)
  43. Sastri (1955), s429
  44. Raghavendra, Srinidhi. "In need of support". Deccan Herald. 10 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  45. Githa U.B. "Here, the past unfolds itself in all its glory & might-Hoyasala architecture in Somanathapura". Deccan Herald, Tuesday, May 11, 2004. Chitralakshana. 5 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  46. Premkumar P.B. "Architectural marvel". Spectrum, Deccan Herald, Tuesday, January 20, 2004. Deccan Herald. 17 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  47. Sastri (1955), s299
  48. Chandragutti, Raghavendra. "A glimpse of the lost grandeur". Deccan Herald. 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  49. Githa U.B. "Here, the past unfolds itself in all its glory & might-Hoyasala architecture in Somanathapura". Chitralakshana. 5 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006.
  50. Foekema (1996), sayfa 5-6

Kaynakça
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.