Kıbrıs'taki medreseler listesi

Kıbrıs'ta Osmanlı İmparatorluğu döneminde yapılmış on beş medrese bulunmaktaydı. Vakfıye defterlerine göre ise kayıtlı on bir tane medrese vardı.[1] Bu medreseler, lise düzeyinde eğitim vermekteydi.[2] Adadaki ilk medrese, 1573'te, Lefkoşa'da inşa edilen Büyük Medrese'dir.[3] Yine Lefkoşa'da bulunan Küçük Medrese ise, ondan beş yıl sonra inşa edilmiştir.[4] On iki medresenin sadece sekizi İngiliz dönemine kadar eğitimine devam edebilmiştir.[3]

Küçük Medrese'nin çeşmesi

On beş medreseden dokuzu, sadece Türkiye tarafından tanınmakta olan Kuzey Kıbrıs'ta, beşi ise adanın güney kesiminde bulunmaktadır. Birinin ise nerede bulunduğuna dair bilgiye ulaşılamamıştır. En fazla medrese olan yerleşim yeri yedi medreseyle Lefkoşa iken, onu iki medrese ile Baf izlemektedir. Gazimağusa, Larnaka, Limasol, Peristerona ve Lefke'de de birer medrese bulunmaktadır.[4][5]

Adada, Osmanlılar döneminde medrese eğitimi çok üst düzeydeydi. A. Süha adlı araştırmacıya göre; bu dönemde Kıbrıs'taki medreseler, Anadolu'nun güney kesiminden öğrenci çekmekteydiler. Öğrenci gönderen şehirlerin başında Mersin, Anamur, Antalya ve Adana gelmekteydi. 16. yüzyıldan sonra bu eğitim türü Osmanlı gerenelinde olduğu gibi adada da zayıflamaya başlamıştır.[6] Önceleri, bir kanunla kapatılmaları yasaklanmıştır.[1] Daha sonra, Osmanlı döneminin sonlarında ve İngiliz hakimiyetinde bu eğitim daha da zayıflamış ve 1939-40 eğitim-öğretim sezonunda sona ermiştir.[5] Eğitim vermekte olan son medrese olan Büyük Medrese, 1936 yılında yıkılmıştır; fakat eğitim bir süre daha devam etmiştir. 1931 yılında söz konusu medresenin yıkılıp tekrar yapılacağı haberleri üzerine, bazı ada sakinleri medreselere karşı çıkmıştır.[7] Günümüzde ise medreselerin çoğu harap durumdadır.

Medreseler

Bazı medreselerin yapılış tarihlerine ilişkin farklı kaynaklar farklı tarihler vermektedir. Böyle olan yapılış tarihleri, "/" işaretiyle belirtilmiştir.

Medrese Diğer adları Yapılış Tarihi Yer Bağışçı Notlar
Büyük Medrese 1573 Lefkoşa İsmail Ağa [4]
Küçük Medrese 1578 Lefkoşa Bilinmiyor [4][8]
Pirpaşa Medresesi Piri Mehmet Paşa Medresesi 1580-1584 Lefke Pirpaşa/Mehmet Paşa[Not 1] [4][9]
Küçük Ayasofya Medresesi 1640 Lefkoşa Saadettinzde Müftü Ahmed Efendi [10]
Baf Medresesi 1688 Baf Mahmut Bey Ebu Bekir [4]
Saray Önü Medresesi Sarayönü Medresesi 1748 Lefkoşa Bekir Paşa [4][10]
Arap Ahmet Medresesi Arap Ahmet Paşa Medresesi
Hamidiye Medresesi
Arab Ahmed Medresesi		 1764/1782 Lefkoşa Şeraibzade Osman Efendi [5][11][12]
Sezaizade Medresesi 1791 Lefkoşa Hacı Osman [10]
İskele Medresesi 1816/1826 Larnaka Hacı İbrahim Ağa [4][13]
Ahmed Reşit Medresesi 1820 Bilinmiyor [10]
Kutup Osman Medresesi Mağusa Medresesi 1826 Gazimağusa Seyit Mehmet Ağa [5][14]
Laleli Medrese 1827 Lefkoşa Muhassıl (Kıbrıs Valisi) Ali Ruhi Efendi [5]
Limasol Medresesi Köprülü Medresesi 1825/1829[13] Limasol Köprülü Hacı İbrahim Ağa [12]
Baf Medresesi Hoca İbrahim Medresesi 1850 Baf Hoca İbrahim Sıdık [4][12]
Peristerona Medresesi 1837/1875 Peristerona Bilinmiyor [4][15]

Günümüzdeki durumları

Günümüzde bazı medreseler harap durumdadır. Lefkoşa'daki Büyük Medrese, 1936 yılındaki yıkılışı ve birkaç yıl sonraki tamamen terkinin ardından harap durumdadır ve sadece kalıntıları kalmıştır. Bunun dışında çeşmesi ayaktadır.[16] Küçük Medrese'nin de sadece kalıntıları ve çeşmesi günümüze ulaşabilmiştir.[8]

Peristerona Medresesi de harap haldedir.[15] Pirpaşa Medresesi'nin günümüze sadece kalıntıları ulaşabilmiştir. Yapıldıktan hemen sonra, 1584'te harap olan medrese, 1825'te tamir edilse de zamanla tekrar harap olmuştur.[17]

Ekonomi ve mülkiyet
Ali Ruhi Efendi Çeşmesi'nden bir görüntü

Tüm medreseler Vakıflar İdaresi'ne (Evkaf) bağlıydı. Medreselerin yapımı ve öğrencilerin okutulması için gerekli olan para ise bağışçılar tarafından karşılanmaktaydı.[4]

1927-1938 yılları arasında tutulan kayıtlarda, Hamidiye (Arap Ahmet) Medresesi, Büyük Medrese ve Küçük Medrese'nin vakıflarının bulunduğu görülmüştür.[18] Cami himayesinde olanlar ve faal olmayanların kaydı tutulmamıştır. Bu dönemde, vakıfların gömlek, belge ve varak adedi aşağıdaki gibidir.[18] Burada gömlek sözcüğü "dosya kartonu"[19] gibi bir anlamda, varak sözcüğü ise "yazılı kâğıt, varaka"[20] anlamında kullanılmıştır.

Medrese Gömlek sayısı Belge Sayısı Varak sayısı
Büyük Medrese 28 38 38
Küçük Medrese 7 9 9
Hamidiye (Arap Ahmet) Medresesi 13 19 19

Medrese çeşmeleri

Büyük Medrese ve Küçük Medrese'de yapılmış çeşmeler bulunmaktadır. İki medreseden de geriye kalan tek harap olmamış yapı çeşmeleridir. Çeşmeler medreselerin su ihtiyacını karşılamak için yapılmaktaydı. Küçük Medrese'nin çeşmesinin adı "Ali Ruhi Efendi Çeşmesi"dir. Bu çeşme, bir zamanlar medresenin içinde olup, şu an medresenin yıkılmasıyla açıkta kalmış bir haldedir.[21] Büyük Medrese Çeşmesi ise, 1828 tarihinde eklenmiş olup, medrese avlusundaydı. Günümüzde çimentoyla bilinçsizce onarıldığı için özgünlüğünü kaybetmiştir.[22]

Medreseler ve camiler

Adada medreseler ilk önce camilerden bağımsız olarak inşa ediliyordu. Daha sonra camilerin himayesinde medreseler artmaya başladı.[3] Günümüzde, camiler ile aynı adı taşıyan medreseler bulunmaktadır. Peristerona Camii ile Peristerona Medresesi,[15][23] Pir Paşa Camii ile Pirpaşa Medresesi[24] bunlardan birkaçını oluşturmaktadır.

Kaynakça
  1. Atalay, Talip. "Geçmişten Günümüze Kıbrıs" (Türkçe)
  2. Alasya, Halil Fikret (1964). Kıbrıs tarihi ve Kıbrısta türk eserleri. s. 102.
  3. Cicioğlu, Hasan (1983). "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Eğitim" (PDF). dergiler.ankara.edu.tr. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2010.
  4. Gazioğlu, Ahmet C. (1990). The Turks in Cyprus: a province of the Ottoman Empire (1571-1878). K. Rüstem. s. 198.
  5. Gazioğlu, Ahmet C. (1990). The Turks in Cyprus: a province of the Ottoman Empire (1571-1878). K. Rüstem. s. 199.
  6. "Medrese". Eğitim Ansiklopedisi. 1962. s. 333.
  7. Maviş, Burak. "Zorunlu Din Eğitimi ve Kur'an Kursları". Kıbrıs Türk Öğretmenler Sendikası. Erişim tarihi: 7 Eylül 2010.
  8. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Küçük Medrese". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 223.
  9. "Piri Mehmet Paşa Camii". Yeni Düzen. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.
  10. Özgüven, Burcu. "From the Ottoman Province to the Colony: Late Ottoman Educational Buildings in Nicosia" (PDF). jfa.arch.metu.edu.tr. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2010.
  11. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Arap Ahmet Paşa Medresesi". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 28. "editör?" yazısı görmezden gelindi (yardım)
  12. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Medreseler". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 256. "editör?" yazısı görmezden gelindi (yardım)
  13. Beratlı, Nazım (1999). Kıbrıslı Türklerin tarihi, 3. cilt. Galeri Kültür yayınları. s. 226.
  14. "Kıbrıs'taki İslam Eserleri". KKTC Dışişleri Bakanlığı. 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2010.
  15. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Peristerona Medresesi". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 294.
  16. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Büyük Medrese". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 69. "editör?" yazısı görmezden gelindi (yardım)
  17. Küçük, Cengiz. "Lefke-6". Kıbrıs.net - Lefke Çevre ve Tanıtma Derneği. 12 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.
  18. "Vakıf Dosyaları Kataloğu" (PDF). arsiv.kamunet.net. 5 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2010.
  19. "Büyük Türkçe Sözlük - gömlek". Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.
  20. "Büyük Türkçe Sözlük - varak". Türk Dil Kurumu. 6 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.
  21. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Ali Ruhi Efendi Çeşmesi". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 24. "editör?" yazısı görmezden gelindi (yardım)
  22. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Büyük Medrese Çeşmesi". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 69. "editör?" yazısı görmezden gelindi (yardım)
  23. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Peristerona Camii". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 294. "editör?" yazısı görmezden gelindi (yardım)
  24. Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Pir Paşa Camii". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 298. "editör?" yazısı görmezden gelindi (yardım)

Notlar
  1. Bazı kaynaklara göre medrese Kıbrıs beylerbeyi Pirpaşa tarafından yapılmıştır. Bazı kaynaklara göre Pirpaşa, medreseyi yaptıran Baf sancaktarı Mehmet Paşa'nın dedesidir.

Ek okuma
  • Süha, Ali (1971). Kıbrıs'ta Türk Maarifi. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
  • Alasya, H. F. (1966). Kıbrıs'ta Eğitim Müesseselerinin Son Durumu. Türk Kültürü.
  • Alasya, H. F. (1963). Kıbrıs'taki Türk Eğitim Müesseseleri. Türk Kültürü.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.