Kuyruk türbülansı
Kuyruk türbülansı veya dümensuyu türbülansı[1] (İngilizce: wake turbulence), uçağın kanatlarının üstü ve altı arasındaki basınç farkı nedeniyle uçağın arkasında oluşan girdaptan (wingtip vortices) kaynaklanan türbülans. İngilizce wake sözcüğü "bir hava veya deniz taşıtının geçtikten sonra havada veya suda bıraktığı iz" anlamına gelir.[2] Bu nedenle kuyruk türbülansı bazen dümensuyu türbülansı olarak da adlandırılır.
Uçuş emniyeti
Kuyruk türbülansı, hava meydanlarındaki uçak kazalarının önemli sebeplerinden biridir. ICAO'ya göre uçuş emniyetini artırmak amacıyla inişte kuyruk türbülansı ile karşılaşan pilotların mümkün olan en kısa sürede ilgili hava trafik kontrol ünitesini haberdar etmesi gerekir.
Meydan turunda ağır bir uçağın arkasından gelen hafif bir uçağın birkaç yüz ft üstte veya en az 1000 ft altta ve rüzgâr içinde (geldiği tarafta) uçması tavsiye edilir.[3] Kalkışta hafif uçağın yerden kesilmeyi (tahmini kuyruk türbülansı bölgesini geçene kadar) geciktirmesi, inişte öndeki uçağın kuyruk türbülansının bittiği noktanın ilerisine konması gerekir.[4]
Önlemler
Uçak sınıflandırmaları
ICAO uçağın azami Kalkış Ağırlığı (Maximum Take Off Mass: MTOM)'na göre aşağıdaki gibi kategorileştirmektedir:[5]
- Ağır - Azami kalkış ağırlığı 136.000 kilogram veya daha ağır olan uçaklar.
- Orta - Azami kalkış ağırlığı 7.000 kilogram'dan ağır ve 136.000 kilogram (300.000 pound)'dan hafif olan uçaklar.
- Hafif - Azami kalkış ağırlığı 7.000 kilogram (15.000 pound) veya daha hafif olan uçaklar.
FAA ise ICAO'nun kategorilerinin yerine aşağıdaki kategorileri kullanmaktadır.[6]
- Süper - Airbus A380
- Ağır - Azami kalkış ağırlığı 255.000 pound (116.000 kilogram) veya daha ağır olan uçaklar. (whether or not they are operating at this weight during a particular phase of flight.)
- Büyük - Azami kalkış ağırlığı 41.000 pound (19.000 kilogram) veya daha fazla 255.000 pound'dan daha hafif olan uçaklar.
- Küçük - Azami kalkış ağırlığı 41.000 pounds veya daha hafif olan uçaklar.
Minimum ayrım
Daha aşağı vortex kategorisine ait bir uçak daha üst vortex kategorisine ait uçağın kalkışının ardından belirli bir süre kalkış izni verilmez. ICAO'ya göre daha ağır uçakların ardından kalkış veya iniş yapan hafif uçaklar için ayrım şu şekildedir.[7]
| Öndeki uçak | Arkadaki uçak | Aynı noktadan kalkışta ayrım | Ortadaki bir bölgeden kalkışta ayrım |
|---|---|---|---|
| A380-800 | Hafif | 3 dakika | 4 dakika |
| Ağır | Hafif | 2 dakika | 3 dakika |
| Üst orta | Hafif | 2 dakika | 3 dakika |
| Alt orta | Hafif | 2 dakika | 3 dakika |
| Küçük | Hafif | 2 dakika | 3 dakika |
| Hafif | Hafif | Belirtilmemiş | Belirtilmemiş |
| Öndeki uçak | Arkadaki uçak | Son yaklaşmada yatay mesafe ayrımı |
|---|---|---|
| A380-800 | Hafif | 8 NM |
| Ağır | Hafif | 7 NM |
| Üst orta | Hafif | 6 NM |
| Alt orta | Hafif | 5 NM |
| Küçük | Hafif | 4 NM |
| Hafif | Hafif | Gerek yok |
İz türbülansı kanatlardan geriye ve dış yanlara doğru (genişleyerek) uzaklaşır. Yaklaşık 5 veya daha fazla knotluk yan rüzgâr vorteksleri dağıtır. 3 knotluk yan rüzgâr, kanatlardan birindeki vorteksi pist üzerine taşıyacağından oldukça tehlikelidir.[8]
Ayrıca bakınız
Not
- DHMİ Havacılık Terimleri Sözlüğü (PDF). DHMİ APK Daire Başkanlığı. 2011. s. 90. 25 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
- "wake." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- Pooley's 371
- Pooley's 373
- "Eurocontrol". 25 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010.
- "FAA". 3 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010.
- "Wake turbulence separation minima". 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2012.
- "Pilot's workshop". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2012.
Dış bağlantılar
- "Hollanda wake türbülansı unuttu!", 1 Mart 2009 tarihli Radikal gazetesi. 12 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.