Lodoiska
Lodoiska, İtalyan asıllı ama Fransa'da çalışan Luigi Cherubini tarafından 1791'de bestelenmiş (bir "opera-comique" türü geliştirmesi olan) "comédie-héroique" türünde üç perdelik opera eseridir. Opera'nın orijinal Fransızca librettosu Claude-François Fillette-Loraux tarafından Fransız yazar Jean-Baptiste Louvet de Coudray'un yazmış olduğu "Les Aventures du Chevalier de Faublas"'da bulunan bir hikâyeden uyarılarak hazırlanmıştır. Bu eserin prömiyer temsili 18 Temmuz 1791'da Théâtre Feydeau Tiyatrosu, Paris, Fransa'da sahneye konulmuştur.
 1792'de basılmış Lodoiska partisyon notaları kitabının ön sayfası | |
| Özgün isim | Lodoiska |
|---|---|
| Müzik | Luigi Cherubini |
| Libretto | Claude-François Fillette-Loraux |
| Gala | 18 Temmuz 1791 |
| İlk gösterim yeri | Théâtre Feydeau Tiyatrosu, Paris, Fransa |
| Oyuncular |
|
Bu eserde Cherubini opera sanatı içinde yenilik sayılabilecek birçok gelişmelere yer vermiştir. Bu opera günün sosyal ve politik gerçeklerine eğilip incelemeye çalışan ilk opera eseri olmuştur. 19, ve 20. yüzyılda bu eser popüler olarak yapılıp temsil edilmiş ama 21. yüzyılda bu popülerliğini kaybetmiştir.
Hazırlanması ve sahnelenmesi
Eser librettosu Jean-Baptiste Louvet de Coudray'un hazırlamış olduğu ve bir şövalyenin romantik bir üslupla çeşitli maceralarını ihtiva eden "Les Aventures du Chevalier de Faublas"' adlı eserdeki bir hikâyeden uyarlanarak Claude-François Fillette-Loraux tarafından Fransızca olarak üç perdelik bir opera için hazırlanmıştır.
O zamana kadar geleneksel klasik İtalyan tipte "Opera Seria" türünde opera besteleyici olarak bilinen Luigi Cheruibini bu eseri 1792 yii başlarından itibaren hazırlamaya başlamış ve bu eserle opera türüne çeşitli yenilikler getirerek yeni bir çığır açmıştır. Bu yeni eser işlediği konular ve taşıdığı yaklaşım bakımından klasik operanın 19. yüzyılda yerini alacak "Romantik Opera" tipinin ilk örneği olduğu kabul edilmektedir. Cherubini bu eserle Fransız operasında geleneksel olarak tercih edilen "Opera Comique" janrının alışılmış katı kurallarından uzaklaşmış ve pek popüler olmayan "Trağédie lyrique" janrına doğru yönelik sonradan "comédie héroïque" adı verilen yeni bir opera janrı yaratmıştır. 19. yüzyıl başlarından Fransızca ve Almanca operalar arasında popüler olarak seçilip işlenen "kurtarma" temaslarını işleyen ve sonradan ele alınan konuya dayanarak "kurtarma operası (Opéra à sauvetage)" adı verilen opera şeklinin de ilk örneği bu opera eseri olmuştur.
Bu eserin ilk yapımı ve prömiyer temsili Temmuz 1792'da Théâtre Feydeau Tiyatrosu, Paris, Fransa'de yapılmıştır. Büyük sükse yapan ilk temsilinden sonra bu yapım 200 defa arka arkaya temsil edilmiştir. Bu eserin popülerliği dolayısıyla 1819'da yeniden yapımlanarak Paris'teki Théâtre Feydeau Tiyatrosu'nda sahneye konulmuştur. XIX. yüzyılın başlarında Almanca konuşan ülkelerdeki operaevlerinde sık sık yapımlanıp temsile konulmuştur. Örneğin 19805'de Viyana'daki yapımın ilk temsilinde o kenti ziyaret etmekte olan eserin bestecisi Luigi Cherubini hazır bulunmuştu. Eserin İngilizce'ye tercüme edilip J.P.Kemble'ın prodüktörlüğü altında yapımlanıp Londra'da ilk temsili 1794'te oldu. Eserin İngilizce versiyonun ABD prömiyeri ise New York'ta 4 Aralık 1826'da olmuştur. İlk yapımlanmasından beri, benzer şekilde popülerliği az bulunur operalar arasında yer almıştır.
Ancak günümüzde gayet ender yapımlanıp temsil edilmektedir. Dünya operaevlerinden yapımlanıp temsil edilen operaların istatistiklerini yayınlayan Operabase websitesi kaynağına göre 2005-2016 dönemindeki opera sezonlarında bu opera hiç yapımlanmamıştır.[1]
Roller
| Rol | Ses tipi | Prömiyerde roller, Ocak 1691 (Orkestra şefi: - ) |
|---|---|---|
| Kont Floreski - zırhlı şövalye | tenör | Pierre Gaveau |
| Varbel - Kont Floreski'nin hizmetlisi | bariton | Jean-Blaise Martin |
| Lodoiska, Altanno Prensesi, Kont Floreski'nin aşığı ve sözlüsü | soprano | de Justal |
| Lysinka, Lodoiska'nin mürebbiyesi ve sırdaşı | mezzo-soprano | Hédou-Verteuil |
| Baron Dourlinski - Lodoiska'nin hapis edildiği gizli bir şatosu olan asil | bariton | Châteaufort |
| Altamoras, Baron Dourlinski'nin hizmetlisi | bas | Georget |
| Titzikan, Baron Dourlinski şatosuna saldıran Tatarlar komutani | tenor | Vaillière |
| Korolar, Baron Dourlinsky'nin askerleri, Tatar askerler |
Konu özeti
Mekan: Polonya
Zaman:1600
I. Perde
.jpg.webp)
Titzikan komutasında bulunan bir Tatar askerleri birliği yörede gayet kötü bir şöhreti olan Baron Dourlinski'nin sapa ve nispeten gizli bir mevkiide bulunan şatosuna saldırıp bu şatoyu ele geçirip yerle bir etmek amacı ie yürümektedirler. Bu bölgeyi iyi bilen bir Tatar askeri Baron Dourlinski'nin sık sık şatosundan ayrıldığını ve böyle bir ayrılma sırasında nispeten savunması zayıflayan şatoya saldırı yapılırsa şatonun kolayca ele geçirilmesi mümkün olacağını Titzikan'a bilirir. Fakat Titzikan böyle bir sinsice saldırının mertliğe sığmadığını ve saldırının ve şatonun ele geçirilmesinin açıkça adil bir askeri mücadele sonunda olmasını tercih ettiğini açıklar.
Birden orman içinden yürüyerek Tatar birliğine doğru birkaç kişinin yaklaşmakta olduğu işaret edilen sesler duyulur. Tatar birliği etraftaki orman ağaçları arasına saklanırlar. Gelenler bu bölgedeki ormanda bir arama yapmakta olan Kont Floreski ve yardımcısı Varbel'dir. Arama sırasında bazı Tatar askerleri atlarını çalmışlardır ve bunlar da aramalarına yürüyerek devam etmektedirler. Kont Floreski'nin sevgilisi ve sözlüsü olan Altanno Prensesi Lodoiska'yı aramaktadır.
Kont Floreski ve Prenses Lodoiska tanıştıktan sonra birbirlerine aşık olmuşlar ve birbirlerine evlenmek için söz vermişlerdir. Fakat Kont Floreski Lodoiska'nın babası ile politika konuları üzerine anlaşmazlıklara düşmüşlerdir. Bunun üzerine Lodoiski'nin babası Kont Floreski'yi açıkça telin etmiş ve ona kızı ile evlenmek için hiçbir zaman baba izni vermeyeceğini herkese ilan etmiştir. Sonra da kızının kendi sözlerine katiyetle uymasını sağlamak için kızı ve mürebbiyesi Lysinka'nin kimsenin nerede olduğundan haberi olamayan gizli bir mevkide tutuklanmasını sağlamıştır. Kont Florenski'nin Lodoska'ya aramaları hiç fayda getirmemiş kız sanki dünya yüzünden kaybolmuştur. Bu sırada kızın babası da ölmüştür ve Lodoiska'nın nerede olduğu kimse tarafından bilinemeyen bir sır haline gelmiştir.
Floreski aramadan ümidini kesmemiştir ve o sırada bu ormanda bu aramaya devam etmekte iken bulunmaktadır. Birden saklanmış olan Tatar askerlerinden bir grup ilerleyen Floerski ile Varbel'e saldırıya geçerler. Floreski ve Varbel kendilerini gayet güzel savunup üzerine saldıran Tatar askerlerinin kaçmasını sağlarlar. Tatar komutanı Titzikan bu merce ve gayet ustaca kendilerini savunanlardan çok etkilenmiştir ve Kont Floreski ile karşılıklı konuşma yapmak ister. Bu konuşma sırasında Tatar komutanı civarda bulunan Tatar halkın orman içinde gizli bir mevkide bulunan şatosu olan Baron Dourlinski'nin Tatar halkına yaptığı hücumlardan ve zulümden bıkıp usandıklarını ve bunu için Titzikan ve ordusunu yardım için çağırdıklarını açıklar. Titzikan'ın amacı Baron Dourklinski'nin şatosunu sarıp eline geçirmek ve bu şatoyu sonra kullanılmayacak kadar yerle bir etmektir. Tatar komutan Titzikan Kont Floreski'ye onun mertçe çarpışmasından çok etkilendiğini ve Floreski'nin adil bir amaç uğruna kendine destek sağlayan bir muharip olmasını istediğini de ona bildirir. Kont Floreski bu teklifi kabul eder.
Bu sırada şato duvarlarına yaklaşırlar. Şatonun kulelerinden birinden atılan bir taş Florenski'nin ayakları altına düşer ve bu taş etrafında bir kağıtta mesaj sarılıdır. Tam bu sırada birden Florenski'nin aklına Baron Dourlinski'nin kayıp Lodoiska'nın babası ile gayet yakın arkadaş olduğu düşüncesi doğar. Floreski kendini sorgular. "Acaba Lodoiski bu gizli şatoda mı Baron Dourlinsky tarafından tutuklamakta mıdır?" Taşın etrafını saran kağıttaki mesajı okuyan Floreski gerçekten bu şüphesinin doğru olduğunu anlar. Mesaj bu şato kulesinde tutsak tutulan Lodoiski'den gelmektedir. Mesajda kız bu kulede hapis hayatı yaşadığını bildirmektedir. Floreski kuleye daha da yaklaşıp kulenin altına gelince tutuklu kızın bir şarkı söylemekte olduğunu duyar. Bu şarkısında kız bu şarkıyı duyan kişinin geceyarısı kulenin tepesine tırmanarak buradan kulenin penceresine kayarak kulede tutsak tutulduğu odaya inip kendisini buradan kurtarmasını istemektedir.
Fakat Varbel daha iyi planı olduğunu Florenski'ye söyler. Varbel, Baron Dourlinski'nin Lodoiska'nın babasının öldüğünden haberdar olamadığına ve Baron Dourlinski'nin kendilerini de şahsen tanımadığına emindir. Planına göre ikisi Baron Dourlinski'nin şatosunun kapısını çalacaklar ve Lodoiska hakkında bir haber getirdiklerini bildireceklerdir. Şato içinde Baron Dourlinski'yi görüp Lodoiska'nin annesi tarafından haberci ve refakatçi olarak gönderildiklerini söyleyecekler; haber olarak kızın babasının öldüğünü ona bildirecekler; annesinin kızının yanında olmasını istediğini açıklayacaklar ve kızı annesini evine götürmek için refakatçi olarak annesi tarafından seçildiklerini söyleyip biran evvel Lodoiska'yı beraberlerine alıp kızın annesi yanında götürmek üzere şatodan ayrılmak isteyeceklerdir.
Kont Floreski bu planın uygunluğunu kabul eder. Florenski ve Varbel şatonun ön kapısı önüne gidip kapıyı çalarlar ve bir hizmetli tarafından şato içerisine alınırlar.
II. Perde
.jpg.webp)
Baron Dourlinski'nin hizmetlisi Altamoras Lodoiska'yı ve onun yanındaki Lysinka'yı tutsak oldukları kuleden şatonun içinde karanlık bir salona götürür. Çok geçmeden Baron Dourlinski bu salona girer ve Lodoiska ile şahsen bir konuşma yapacağını belirterek Lysinka'nın bu salondan ayrılmasını ister. Lodoiska yalnız kaldığında Baron kıza onunla evlenmek istediğini bildirir. Kız ona buna hiçbir hakkı olmadığını söyler. Baron onu tutuklama gücü olan bir kişi olarak onun üzerinde aşık olma hakkı olduğunu belirtir. Kız buna onun bir aşık değil bir canavar olduğunu söyleyip cevap verir ve sonra da bir başka kişi ile karşılıklı - Kont Floreski ile- birbirlerine aşık olduklarını bve sözlü olduklarını ekler. Bu cevap gayet kısa ve sert bir münakaşaya yol açar. Baron Dourlinski hizmetlilerine kızı şatonun hapis etme kulesinde gizli olan karanlık bir tutsak odasına kilitlemelerini emreder. Baron kendini de Kont Floreski kim olursa olsun mutlaka bulup ve onu öldürmeye azimli olduğuna inandırır.
.jpg.webp)
Lodoiska salondan götürülünce Baron şato kapısında haberci ve refakatçi olarak geldiklerini bildiren iki kişiyi huzurunda kabul eder. Bunların Kont Floreski ve hizmetlisi Varbel olduğunu bilmemektedir. Onlar Lodoiska'nin babasının öldüğünün haberini verirler ve kızın annesi tarafından onu annesini yanına götürmek için ona refakatçi olmaları istendiğini söylerler. Baron bu iki kişinin söylediklerine pek inanmaz. Onlara Lodoiska'nın şatoda olmadığını ve elleri boş kızın annesinin yanına dönüp ona bunun haberini vermelerini talep eder. Kont Floreski'de Baron'un dediklerine inanmamaktadır ve ne yapacağında kararsızdır. Fakat ne yapacağını düşünmek için zaman kazanmak için Baron'a hitap ederek geri dönmek için zamanın geç olduğunu ve ondan o akşam Varbel ile birlikte şatoda kalmak için izin vermesini ister. Baron Dourlinski buna izin verir. Ama hizmetlisi Altamoras'a daima onları gözünün altında tutması için emir verdiğini de onlara bildirir.
Yalnız kalan Kont Floreski gayet kızgındır. Baron Dourlinski'nin Prenses Lodoiska'yı kendine eş olarak almaya kararlı olduğunu anlamıştır. Bu sırada Varbel de gelir ve gayet kötü bir haber getirmektedir. Baronun hizmetlileri ile birlikte iken iki hizmetliye baron tarafından Floreski ve Varbel'i zehirleyip öldürmek için emir verildiğini duymuştur. Gerçekten iki hizmetli ellerinde bir şişe şarap ve dört bardak ile gelirler ve kendileriyle şarap içme teklifinde bulunurlar. Bunlar iki bardağı özel olarak ziyaretçiler önüne koyar ve şarap şişesini açmaya koyulurlar. Bu sırada Kont şundan bundan konuşarak bu iki hizmetlinin dikkatlerini başka tarafa çekerken Varbel kendi önlerine konulan şarap bardaklarını diğer iki bardak ile değiştirir. Şarap bardaklara doldurulduktan sonra dört kişi tarafından içilir. Zehirli bardaklardan içen iki hizmetli çok geçmeden kendilerini kaybederler. Floreski ve Varbel bu odadan ve şatodan kaçmak için bir girişim yaparlar. Fakat bir grup askerin önünde Baron Dourlinski onları kaçmakta iken yakalar. Kont Floreski hiç fütursuzca kendinin kim olduğunu onlara açıklar. Bunu öğrenen Baron Dourlinski her ikisini sıkıca tutukluluğa aldırır.
III. Perde
Baron Dourlinski Lodoiska'nın tutuklu olduğu kuleye gidip ona bir ültimatom verir. Eğer Lodoiska kendi ile evlenmeyi kabul etmezse Kont Floreski öldürülecektir. Lodoeski kendi evinde ne olduğundan haberdar olmadığı için buna karşı bir durdurucu taktik uygulamaya karar verir. Eğer babası evlenme törenine şahsen katılıp kızının Baron Dourlinski ile evlenmesi sırasında onu yeni kocasına veren kişi olarak törende bulunmazsa, Lodoiska böyle bir evliliğe taraftar olmayacaktır. Fakat Baron Dourlenski merhametsizdir. Kıza ona hiçbir teselli sözleri söylemeden babasının ölmüş olduğu haberinin kendine demin getirildiğini açıklar. Bunun üzerine bir şok geçiren Lodoiska kendini kaybedip bayılıp yere yıkılır.
Floreski tutuklu olduğu yerden kızın tutuklanma odasına bağlı olarak getirilir. Lodoiska çok geçmeden kendine gelir. Hemen Floreski'nin yanına koşup ona sıkıca sarılır. Baron Dourlinski talebini tekrarlar: ya Lodoiska kendi ile evlenecektir ya da Florenski öldürülecektir. Lodoiska barona hiçbir zaman böyle bir talebi kabul edemeyeceğini ve eğer Floreski'yi Baron öldürecekse kendisinin de göğsüne bir kama basıp kendini de sevgilisi Floreski ile birlikte öldürmesini tercih ettiğini bildirir.
Baron Dourlinski her zaman kendi istekleri yerine getirtilmesine alışmıştır ve kızın ve Floreski'nin bunlara tam ters düşecek birlikte ölme istekleri onu pek şaşırtır. Fakat bu şaşırtmacasına nasıl bir reaksiyon göstereceği ortaya çıkmadan şato önlerinden top sesleri gelmeye başlar. Tatar komutanın destek için istediği sahra batarya topları şato önüne erişmişler şato duvarlarını topa tutmaya başlamışlardır.
Bu operanın ilk yapımında Paris opera seyircisini çok etkileyen bir tiyatro deneyimi, bu opera temsillerine devamlı seyirci çeken mizansen harikası olarak, sahnede şato duvarlarının top sesleri içinde devrilip yıkılmaları ve bu yıkılmış duvarlar arkasında piyade çatışmalarını gösterilmesi olmuştu. Seyirciye gösterilen şiddetli asker çarpışmaları sonunda Tatarlar Baron Dourlinski'nin askerlerine üstün gelip galebe çalmaları da seyirciye gösterilmekte idi. Bu çarpışmalar sahnede yapılmakta iken Baron Dourlinski Lodoiski'yi şatonun kulesine çıkarıp orada tutmaya çalışır. Fakat bu kule atılan top gülleleri ile tam yıkılmadan önce Tatar komutan Titzikan Prensesi kurtarır. Tatar komutan hemen Baron Doursinki'nin elinde bulunan kamayı Floreski'nin göğsüne saplamasına kıl payı kalmış iken Baron'un elinden kamayı zorla alarak Floreski'yi de ölümden kurtarır.
Baron Dourlinski'nin şatosu çıkan bir yangınla yerle bir olmakta iken Baron Dourlinski kendini düşmanlarına teslim eder. Kont Floreski ile Altonna Prensesi Lodoiska birbirlerine sarılıp birlikte olabilmeyi kutlarlar.
Entrümentasyon
Eserin orijinal partitür notaları hazırlandığında bu eseri çalacak orkestranın şu çalgıları ihtiva etmesi istenmiştir: yaylı çalgılar, 2 flüt, 2 obua, 2 fagot, 2 korno, 2 trompet, 1 trombon ve 1 timpani.
Seçilmiş ses kayıtları [2]
| Yıl | Roller (Lodoïska, Lysinka, Floreski, Titziken, Varbel, Dourlinski, Altamoras, Talma) |
Orkestra şefi Opera evi ve Orkestra ile koro |
Marka |
|---|---|---|---|
| 1961 (İtalyanca) | Ilva Ligabue, Renata Mattioli, Giancinto Prandelli, Renato Gavarini, Sesto Bruscantini, Walter Monachesi, Plinio Clabassi, Carlo Cava |
Oliviero De Fabritii RAI Roma Orkestra ve Korosu (Temsil esnasında kayıt) |
LP:Mauro R. Fuguette MRF «Cherubini Series» MRF/C-02 CD: Charles Handelman- Live Opera |
| 1991 (Fransızca) | Mariella Devia, Francesca Pedaci, Bernard Lombardo, Thomas Moser, Alessandro Corbelli, William Shimell, Mario Luperi, Danilo Serraiocco |
Riccardo Muti Teatro alla Scala, Milano Orkestra ve Korosu (Şubat 1991'deki temsil esnasında kayıt) |
CD: Sony Classical 47290 / S2K 47290 / SRCR 8709-10 |
| 1994 (Fransızca) |
Susan Patterson, Marie-Noëlle de Callataÿ, John Aler, Donald Litaker, Philippe Fourcade, Jean-Luc Chaignaud, Julian Hartman, Geert Smits |
Frans Brüggen Radio Kamerorkest, Concertgebouw Orkestrası Groot Omroepkoor korosu (15 Ekim 1994'teki temsil esnasında kayıt) |
CD: Premiere (2009) House of Opera 5154 |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Operabase websitesi "Opera statistics 2015/16" maddesi Online: 5 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Kaynak: "Operadis-opera-discography.org.uk websitesi
Dış kaynaklar
- Willis, Stephen C. "Lodoïska'" Kaynak:Sadie, Stanley ed. (2004) The New Grove Dictionary of Opera, Oxford:Oxford University Press ISBN 9780195221862 (İngilizce)
- Warrack, John ve West, Ewan, (1992)"Lodoïska", The Oxford Dictionary of Opera, Oxford Universit<y Press, ISBN 0-19-869164-5 (İngilizce)
Dış bağlantılar
- Boyden, Matthew; Kimberley, Nick; Staines, Joe (2002). The Rough Guide to Opera (İngilizce). Rough Guides. s. 119.
- IMSLP.org websitesinde "Lodoïska (Cherubini, Luigi)" maddesinde Genel enformasyon, temsiller, partisyon notaları ve libretto metni. Online: (İngilizce)
- YouTube websitesinde "Luigi Cherubini - Lodoïska" maddesinde 'Lodoiska' operasının tümünün Mauro Bedendi yapımının temsilinin audio kaydı. Online: (Erişim:18.8.2017)
Dış bağlantılar
 |
Wikimedia Commons'ta Lodoïska (Cherubini) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |