Mihail Burtzes

Mihail Burtzes (Modern Yunanca: Μιχαήλ Βούρτζης, Arapça: Miḥā’īl al-Burdjī; ca. 930/35 – 996 sonrası)[1] 10. yüzyılın en önde gelen Bizans generallerinden biriydi. Antakya'yı 969'da Araplardan geri almasıyla dikkat çekti, ancak İmparator II. Nikiforos'un gözünden düştü. Buna kızan Burtzes, birkaç hafta sonra Nikiforos'a suikast düzenleyen komplocular ile güçlerini birleştirdi. Burtzes, İmparator II. Basileios ile isyancı Bardas Skleros arasındaki iç savaşta önemli bir rolde yeniden ortaya çıktı ve bağlılığını önce imparatordan isyana çevirdiyse de sonra tekrar geri döndü. Yine de, Basileios tarafından Antakya doux'u olarak yeniden atandı, Fâtımîler karşı verdiği savaşta başarısız olduğu için görevden alındığı 995 yılına kadar bu makamda kaldı.

Mihail Burtzes
Doğum	ca. 930/35
Ölüm	996 sonrası
Bağlılığı	Bizans İmparatorluğu
Rütbesi	Antakya doux, strategos
Savaşları/Çatışmaları	Antakya Kuşatması (968-969), Bardas Skleros'un isyanı, Orontes Muharebesi

Hayatı

II. Nikiforos ve I. İoannis yönetiminde kariyeri

İoannis Skilicis'in vakainamesinden bir minyatür, Burtzes (duvara yaslı merdivene tırmanan) komutasından Bizans kuvvetleri tarafından 28 Ekim 969 günü Antakya'nın kuşatılması.

Mihail Burtzes, 11. yüzyılda Bizans askeri aristokrasisinin en büyük kabilelerinden biri haline gelen Yukarı Fırat bölgesinden gelen Burtzes ailesinin ilk önde gelen üyesidir.[2] İsmin Arapça burç ya da Trabzon yakınlarındaki Burtzo veya Soteropolis yer adından geldiği ileri sürülmüştür. Aynı şekilde ailenin etnik kökeni de bilim adamları arasında tartışılmaktadır: Vitalien Laurent ve Jean-Claude Cheynet Arap kökenini öne sürerken, Peter Charanis ve Nicholas Adontz Ermeni kökenini savunmaktadırlar.[3][4]

Mihail Burtzes'in doğum tarihi bilinmemektedir, ancak 930 ile 935 arasında bir yere yerleştirilmesi gerekmektedir.[4] İlk olarak 968'in sonlarında İmparator II. Nikiforos Fokas (h. 963-969) tarafından Amanos Dağları'nın güney uç noktalarında Mauron Oros ("Kara Dağ") isimli küçük themaya patrikios ve Stratigos olarak atandığında bahsedilir. Yeni inşa edilen Pagras kalesinde üssü olan Burtzes ve bin adamına, Arapların elindeki Antakya şehrinin kuzey yönünü kontrol etmekle görevlendirildi.[2][3][5] 969 sonbaharının sonlarında Nikiforos'un yokluğunda şehre saldırmama emrine karşı gelen Burtzes, şehrin içindeki bir haini, duvarın ana kulelerinden birini teslim etmeye ikna etti ve 28 Ekim'de hemen işgal etti. Daha sonra, stratopedarches Petros önderliğindeki takviye kuvvetleri gelip şehri Bizanslılar için güvenli hale getirene kadar, üç gün boyunca şehrin savunucularının tekrarlanan saldırılarına karşı bu mevkiyi savundu.[2][3][6] Bu başarıdaki büyük rolüne rağmen, emirlerine itaat etmemesi veya başka bir anlatıma göre şehri ateşe verip, çoğunu yok ettiği için İmparator Nikiforos onu görevinden aldı ve bir akrabası olan Eustathios Maleinos'u ilk Antakya valisi olarak atadı[2][3][7]

Bu muameleden öfkelenen Burtzes, aralarında İoannis Çimiskes'in de bulunduğu, Nikiforos'tan hoşnutsuz olan bir dizi önde gelen generalin katıldığı bir komploya katıldı.[8] 10/11 Aralık 969 gecesi, aralarında Çimiskes ve Burtzes'in de bulunduğu bu komploculardan bir grup, deniz yoluyla imparatorluk Bukoleon Sarayı'na erişim sağlayıp, imparatoru öldürüp ve yerine Çimiskes'i yerleştirdiler.[7]Whittow 1996, s. 354 II. Nikiforos suikastındaki önemli rolüne rağmen, tarihsel kaynaklar Çimiskes'in hükümdarlığı (h. 969-976) süresince Burtzes'den neredeyse hiç bahsetmez. Sadece Antakyalı Yahya, 971 yazında 12.000 adamla bir deprem sonrasında Antakya surlarında yapılan onarımları denetlediğini ve Patrik Hristoforos'un katillerinden birini infaz ettiğini kaydeder, ancak orada vali olarak komuta kademesinde olduğu kesin değildir. Bunun yerine, Çimiskes'in Ocak 976'da öldüğü sırada, İoannis Skilicis, Bardas Skleros'un ordusunda Stratelatai seçkin tagmasını komuta ettiği bildirir.[3][9]

II. Basileios yönetiminde kariyeri

İmparator II. Basileios (h. 976-1025) ile kardeşi ve ortak imparator VIII. Konstantinos

Çimiskes'in ölümü anında, imparatorluk gücü meşru imparatorlara, genç kardeşler II. Basileios (h. 976-1025) ile VIII. Konstantinos'e (1025'e kadar ortak imparator, 1025-28 arası tek imparator) geri döndü. Bununla birlikte, gençlikleri ve deneyimsizlikleri göz önüne alındığında, hükümet esasen güçlü parakoimomenos Basileios Lekapenos tarafından uygulanmaya devam etti. Parakoimomenos, güçlü Anadolu kodamanlarından birinin tahtı ele geçirip Fokas ve Çimiskes gibi iki genç imparatorun sözde "koruyucusu" olarak hüküm sürmek için yapacağı herhangi bir hamleyi engellemek için hemen harekete geçti.[10] Bunu Doğu'daki en önemli ordu mevkilerinde genel bir değişiklik izledi ve Skilicis gibi daha sonraki tarihçiler tarafından aşırı güçlü strategoi konumunu zayıflatma hareketi olarak yorumlandı. Bu noktada Burtzes, Antakya merkezli Kuzey Suriye'deki birliklerin komutanlığına atandı; gerçekten de o, Antakya doux'u olarak adlandırılan ilk kişi gibi görünmektedir.[4][11] Skilicis'e göre, bu hareket parakoimomenos tarafından, imparatorluğun kıdemli generallerinden biri olan ve akrabası Çimiskes altında de facto ikinci komutan olan Skleros[3] ile olan yakın ilişkisinden onu uzaklaştırmak için tasarlandı çünkü Skleros tahtı gasp edebilecek en önemli adaydı.[10] Burtzes, atanmasından hemen sonra Fâtımî kontrolündeki Suriye'nin içlerine bir baskın yaparak Trablusşam'a ulaştı ve bol ganimetle geri döndü.[12]

Ancak ilkbaharda, Mezopotamya doux'u olarak atanan Bardas Skleros isyan çıkardı ve kendisini Malatya'daki üssünde imparator ilan etti.[10] o zaman Kilikya valisi olan Eustathios Maleinos'un ordusuna katılması ve isyancıların Aladağlar'ı geçmesini engellemesi için Konstantinopolis ordusunu kuzeye yönlendirdi. Burtzes, oğlunu Antakya'nın kontrolüne bırakarak itaat etti ve kuzeye yürüdü.[3][13] Bununla birlikte, 976 sonbaharında Lykandos eyaletindeki Lapara kalesinde meydana gelen muharebede, birleşik sadık güç bozguna uğradı ve vakainamelere göre ilk geri çekilen Burtzes oldu.[3][14][15] Skilicis'in işaret ettiği gibi, Burtzes'in muharebe sırasındaki davranışları ya korkaklığa ya da kötülüğe atfedildi; kesinlikle kısa bir süre sonra imparatorluk kampını terk etti ve Skleros'a katıldı. Aynı dönemden Antakyalı Yahya'ya göre Burtzes önce Anatolikon Theması'nda bir kaleye kaçtı, ancak Skleros onu takip etti ve tarafına geçmeye ikna etti.[3] Burtzes'in dönmesi, Skleros'un Antakya'nın kontrolünü de beraberinde getirdi: Burtzes, oğlu Konstantinos'un kendisine katılmasını emretti ve şehir, kısa süre sonra Skleros'a katılan başka bir Arap olan Ubaydallah tarafından devrilen Arap Kulayb'ın eline bırakıldı.[3][16] 977 yazında, Kütahya'dan Konya'ya ilerleyen imparatorluk ordusunun operasyonlarının gölgesinde Skleros'un kuvvetlerinin komutasına Burtzes ve Romanos Taronitis konuşlandırıldı. Halep'ten gelen haraç kervanının varlığı, isyancıların kanlı bir yenilgisiyle sonuçlanan Oxylithos'ta hazırlıksız bir çatışmada iki gücü birbirine karşılaştırdı.[3][4][17] Bundan sonra, Burtzes tekrar taraf değiştirdi ve artık Bardas Fokas liderliğindeki imparatorluk ordusuna yeniden katıldı.[2][3]

Burtzes'in ertesi on iki yıldaki kariyeri hakkında hiçbir şey bilinmemektedir.[3] Kendisine karşı isyan eden askeri liderler arasında benzersiz bir şekilde, II. Basileios, Burtzes güvenmeye devam etti ve bu kez Bardas Fokas'ın başka bir isyanının ardından, 989'da Antakya doux'luğu kritik pozisyonunu yeniden emanet etti.[2][18] Kasım 989'da Burtzes şehri, imparatora sadece aylar önce teslim olan Bardas'ın oğlu Leo Fokas'tan devraldı.[3][19] İki imparatorluk Halep'in Hamdani emirliği üzerindeki kontrolü ihtilafında, Burtzes, ertesi birkaç yıl boyunca, Fâtımîler ile yenilenen bir savaş mücadelesinde imparatorluk sınırının savunmasına öncülük etti.[20]

991'de Halep'in Hamdani emiri Sa'd ad-Devle'ye Fâtımîlerin yardımıyla Halep'i ele geçirmeye çalışan isyancı Bakcur'u yenmesini için askeri yardım sağladı.[3] Ertesi yılın başlarında, Mançutekin komutasındaki bir Fâtımî ordusu Halep'e ilerledi. Mançutekin, Burtzes'e bir elçi göndererek, çatışmasının Halep ile olduğunu ve Bizanslıları içermediğini iddia etti, ancak Burtzes haberciyi tutuklattı. Epemiye yakınlarındaki savaşta Hamdanileri yendikten sonra, Mançutekin 33 gün boyunca Halep'i kuşattı, ardından güçlerinin bir kısmını geride bıraktı ve geri kalanını şehre yardıma gelen Burtzes ile yüzleşmeye yönlendirdi. Siderophygon'da (Arapça Jisr al-Hadith) Burtzes ve adamları yenildi. Mançutekin başarısını, Burtzes 'in yeğeninin komutasındaki Imm kalesini ele geçirip onu ve 300 askeri esir alarak, Bizans topraklarında Germanikeia'ya (Kahramanmaraş) kadar bir yağma baskınına çıkarak sürdürdü. Fâtımî generali Halep'e döndü, ancak alamadı ve yıl içinde geri çekildi.[3] Hemen hemen aynı dönemde, Antakya'nın limanı olan Laodicea'nın Müslüman nüfusu isyan çıkardı, ancak Burtzes bunu bastırmayı başardı ve halkı Küçük Asya'daki Bizans topraklarının iç bölgelerine sürgün etti.[3][21]

993 yazının sonlarında Mançutekin, Şam'a güvenli bir şekilde dönmeden önce Epemiye ve Larissa'yı (Şayzar) ele geçirip Antakya civarındaki Bizans vilayetinde akınlarına devam ederek başka bir sefer daha başlattı.[3] 994 baharında Mançutekin bir kez daha Halep'e doğru hareket etti. Hamdaniler'in yardım çağrılarına yanıt veren II. Basileios, Burtzes'in yardımına gelmesini emretti ve magistors Leo Melissenos'u takviyelerle birlikte Suriye'ye gönderdi. Ancak Bizans ordusu, Mançutekin tarafından 15 Eylül 994'te Asi Nehri kıyılarında bir muharebede iki kanattan saldırıya uğradığında şaşırdı ve ağır bir şekilde yenilgiye uğradı. Mançutekin, Azez'i ele geçirdi ve Halep kuşatmasına II. Basileios'un ertesi yıl bir yıldırım seferi ile kesilene kadar devam etti.[3][22][23] Bu başarısızlıklar ve 992'de Fâtımî büyükelçisini hapse atarak çatışmayı şiddetlendirdiği yönündeki suçlamalar, Basileios'un yerine Damian Dalassenos'u getirmesine neden oldu.[24][25]

Bundan sonra Mihail Burtzes hakkında başka hiçbir şey bilinmemektedir ve 995 sonbaharında bir ara ölmüş olabilir.[4] Ancak, en az üç oğlu vardı, Mihail, Theognostos ve Samuil, 1025/26'da VIII. Konstantinos'e karşı komplo kurdukları için Mihail'in oğlu Konstantinos kör edildiği için biliniyordu.

Kaynakça

Özel

1. Cheynet & Vannier 1986, s. 18.
2. ODB, ss. 317–318.
3. PmbZ, Michael Burtzes (#25253).
4. Stouraitis 2003.
5. Holmes 2005, s. 332.
6. Whittow 1996, s. 353.
7. Holmes 2005, ss. 332–333.
8. Whittow 1996, ss. 353-354.
9. Holmes 2005, ss. 337-338.
10. Whittow 1996, s. 361.
11. Holmes 2005, ss. 338-339.
12. Holmes 2005, ss. 339–341.
13. Holmes 2005, s. 341.
14. Holmes 2005, s. 357.
15. ODB, s. 1178.
16. Whittow 1996, s. 362.
17. Whittow 1996, s. 363.
18. Magdalino 2003, ss. 93–94.
19. Holmes 2005, s. 345.
20. Holmes 2005, ss. 306ff., 346.
21. Trombley 1997, s. 269.
22. Trombley 1997, ss. 269–270.
23. Holmes 2005, ss. 346–347.
24. Magdalino 2003, s. 55.
25. Holmes 2005, s. 347.

Genel

• Cheynet, Jean-Claude; Vannier, Jean-François (1986). Études Prosopographiques (Fransızca). Paris: Publications de la Sorbonne. ISBN 978-2-85944-110-4.
• Holmes, Catherine (2005). Basil II and the Governance of Empire (976–1025) (İngilizce). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927968-5.
• Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
• Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (2013). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt (Almanca). Berlin ve Boston: De Gruyter.
• Magdalino, Paul, (Ed.) (2003). Byzantium in the Year 1000 (İngilizce). Leiden: Brill. ISBN 90-04-12097-1.
• Stouraitis, Ioannis (2003). "Michael Bourtzes". Encyclopedia of the Hellenic World, Asia Minor (İngilizce). Foundation of the Hellenic World. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2012.
• Trombley, Frank (1997). "The Taktika of Nikephoros Ouranos and Military Encyclopaedism". Binkley, Peter (Ed.). Pre-Modern Encyclopaedic Texts: Proceedings of the Second COMERS Congress, Groningen, 1–4 July 1996 (İngilizce). Leiden: Brill. ss. 261-274. ISBN 978-90-04-10830-1.
• Whittow, Mark (1996). The Making of Byzantium, 600-1025 (İngilizce). Berkeley and Los Angeles, Kaliforniya: University of California Press. ISBN 978-0-520-20496-6.