Platée
Platee bir prolog ve üç perde ihtiva eden ve librettosu Fransızca olarak "Adrien-Joseph Le Valois d'Orville" tarafından yazılmış ve Jean-Philippe Rameau tarafından bestelenmiş olan "lirik komedi (comedie Lirique)" janrında bir Barok stili "opera".
 Prömiyer temsilde Platée rolünde kontr-tenor JelyotteRessam:Charles Antoine Coypel (1745) | |
| Özgün isim | Platée |
|---|---|
| Özgün dil | Fransızca |
| Müzik | Jean-Philippe Rameau |
| Libretto | Adrien-Joseph Le Valois d'Orville |
| Gala | 31 Mart 1745 |
| İlk gösterim yeri | Versailles |
| Oyuncular |
|
Bu eserin librettosunun aslı "Jean Autreau" (1657-1745) tarafından hazırlanmış "Platée ou Junon Jalouse (Platee veya Kıskanç Juno" adlı olup Rameau bu eserin telif haklarını yazardan satın almıştı. Ramau'nun opera eseri için bu satın alıdığı libretto "Adrien-Joseph Le Valois d'Orville" tarafından değiştirilip uyarlanarak Platée operası için libertto ortaya çıkartılmıştı. Bu librettoların kaynağı antik Yunan tarihçi-coğrafyacı Pausinas'ın "Yunanistan'ın Tasviri" adlı antik coğrafya eserinin IX. Kitap III. Bölüm Boeotia kısmında bulunan bir mit'dir.
Platee Rameau tarafından hazırlanan "komik opera" janrındaki operelardan ilkidir. Bu operanın ana teması biraz çirkin görünüşlü olan bir su nimfinin Baş Tanrı olan Jüpiter'in kendine aşık olduğunu sanması ile ortaya çıkan olaylardır. Rameau bu eserini, büyük bir bale kısmını ihtiva ettiği için, önceden "bale bufon" janrında olarak nitelendirmişti. Sonradan bu eserin "komedi lirik" janrında olduğu kabul edilmiş ve eserleri kategorilere konulmakta iken Rameau'nun komedi lirik janrındaki sonraki ikinci eseri olan "Les Paladin" ile aynı kategoriye konulmuştur.
Hazırlanma ve temsiller
Bu eserin hazırlanması için vesile Fransa Kralı XV. Louis'in veliahtı olan Fransa Dofini Louis'in İspanya Kralı'nın kızı olan İnfanta Maria Theresa ile evlenmesi nedeniyle Versailles Sarayı'nda organize edilen etkinliklerden biri olmasıdır. O zamanki bazı tenkitçi kaynaklar Maria Threrasa'nın yüzü ve görünüşünün bu esere konu olan Platee adlı çirkin su nimfine benzemekte olduğunu iddia etmişlerdir. Bu kötü niyetli kritiklerin dedikodularını geçmeyen iddianın Rameau'nun kariyerine hiçbir aksi tesiri olmadığı kabul edilmektedir. Çünkü bu Versailles'da sahnelenen eğlence turunun pek çok kişi tarafından çekici olduğu kabul edilmiştir. Rameau'ya bu eserin ilk temsilinden birkaç ay sonra resmen Fransa Kralı'na Oda Müziği Bestecisi unvanı ve görevi verilmiştir ve bu görev sonunda büyük bir emeklilik ikramiyesi ve yıllık emeklilik maaşı verileceği bu görev başında ona bildirilmiştir.
Bu eserin prömiyer temsili 24 Ekim 1737'de Paris'te Palais-Royale Tiyatrosu (Académie Royale de Musique) da sahnelenmiştir.
Rameau yaşamakta iken "Platee" operası o zamanki opera severler tarafından çok sevilip Ramaeu'n şaheserlerinde bir olarak kabul edilmekte idi. Bu eseri Fransa o zamanki opera ve müzik kritikleri arasında "Fransız operası" ile "italyan operası"'nın karşılıklı güzellikleri hakkında çatışmalarda koyu İtalyan operası taraftarı olup "Fransız opera" janrından tiksindiklerini ifade eden kritikler tarafından bile sevilmişti. Rameau'nun müzik kritiği olarak büyük düşmanı olan Jean-Jacques Rousseau bile bu eseri ilahi güçlü olarak övmüştü.
Bu eser 1745'te Fransa Dofin'in İspanyol İnfanata ile evlenme merasimi etkinliklerinden biri olarak Versailles Sarayı'nda tek bir defa temsil edilmişti. Bu yapımlanma hakkında fazla kritik belgeleri bulunmamaktadır. 9 Şubat 1749'da yeni bir yapımlanma ile Paris Operası'nda temsil edilmeye başlandı. Rameau bu yapımlanma için liberetist "Ballot de Sevot" ile birlikte çalışarak ilk verziyondan önemli revizyonlar yapmıştır. Bu yapımlanma şeyirciler tarafından tutulmuş olduğu kabul edilmektedir. Bundan sonra bu eser Paris'te iki kez, önce 1750'de ve ikinci kere 1754'te, daha yapımlanmış ve sahnelenmiştir. Bu ilk yapımların hepsinde operanın ana rolü olan ikinci kontr-tenor rolünü "Latour" adlı opera şarkıcısı almıştı. Platee operası Rameau yaşamakta iken son olarak 1759'da tekrer yapımlanıp sahnelenmiştir.
1759'da yapımlanan Platee temsillerinden sonra bu opera eseri ne Fransa'da ne de diğer operaevlerin de 18. yüzyılın ortasından 20. yüzyıl başına kadar hiç yapımlanmadı ve temsil edilmedi. 1759 yapımlanması temsillerinin sona ermesinden sonra, ilk yapımlanma 1901'de Berlin'de oldu. Bu yapımlanma da Hans Schilling-Ziemssen tarafından Almancaya çevrilip uyarlanan librettoyu kullanmıştı. 20. yüzyılda ilk orijinal Fransızca liberetto ile yapımlanıp temsil edilmesi 1917'de Monte Carlo'da oldu. Sonra bu eser yine operaevleri repertuvarlarından çıktı. II. Dünya Savaşı'.dan sonra bu opera ilk defa Fransızca olarak 1956'da Aix-en-Provence Festivali için yapımlanıp temsil edildi. Bu yapımlanmada genç tenor "Michel Sanecahall" "Kraliçe Kurbağa" rolü ile isim yaptı. Bu eserin bu dönemde Paris'te yapımlanması 1977'de Opera Comique Tiyatrosu'nda oldu ve bu yapımlanmada yine "Kraliçe Kurbağa" rolünü "Michel Sanecahall" oynadı. Platee operasının Hollanda'da ilk temsili 1969'da ve ABD'de ilk temsili ise 1987 yapıldı.
Bu opera 2009/10 - 2013/14 dönemindeki 5 sezon için Operabase ististiklerine göre 30 defa yapımlanmış ve bu dönemde Rameau'nun 19 opera eserinin 88 yapımında 1. sırayı almıştır.[1]
Roller [2]
| Rol | Ses tipi | Prömiyer, 31 Mart 17453 (Orkestra şefi: --) |
2. versiyon roller [3] 9 February 1749 (Conductor: - ) |
|---|---|---|---|
| Prolog: La Naissance de la Comédie/ Komedinin doğuşu | |||
| Thespis, Komedinin icatçısı | haute-contre (tiz tenor) |
La Tour | François Poirier |
| Momus, hicivin tanrısı | bas bariton | Albert | Lamarre |
| Thaleia, komedi müzü | soprano | Marie Fel | Marie-Angélique Coupé |
| L'Amour/Kupid, aşk tanrısı | soprano | Marie-Angélique Coupé | M.lle Rosalie |
| Bir Satir | bas bariton | Benoit | Person |
| Vendangeuses/ bağbozumcu kızlar | soprano | M.lle Cartou ve M.lle Dalman | M.lle Cartou ve Marie-Madeleine Jendrest |
| Ballet (lirik komedi (comédie lyrique]]) | |||
| Citheron, Dağın kralı | bas bariton | François Le Page | François Le Page |
| Merkür/ Merkür, tanrıların haberci ulağı olan tanrı | tiz tenor | Jean Antoine Bérard | François Poirier |
| Platée, bir su nemfi -kadın kıyafetli erkek rolü) | tiz tenor | Pierre Jélyotte | La Tour |
| Clarine, Platée'nin hizmetçisi | soprano | M.lle Bourbonnais | Marie-Angélique Coupé |
| Bir Naiad/ Naiad, Platée'nin digğer bir hizmetçisi | soprano | M.lle Metz | ? |
| Jupiter, Baş Tanrı | bas bariton | Claude-Louis-Dominique Chassé de Chinais | Person |
| La Folie/Delilik | soprano | Marie Fel | Marie Fel |
| Juno/ Juno, Jupiter karısı | soprano | Marie-Jeanne Fesch | Louise Jacquet |
| Momus | taille (baritenor) veya bas bariton |
Louis-Antoine Cuvillier | Lamarre |
| Iris | Pantomim artisi | ? | |
| Hayvanlar, alimler, koro, danscilar | |||
Konu özeti[4]
Prolog
Bir akşam ziyafeti ve eğlentisinden sonra Koro içkiden sızmış uyumakta olan Thespis'i uyandırır. Thalie ve Momus gelirler ve ona planladıkları bir eğlenti hakkında bilgi vermeye başlarlar. Bu eğlentide epey zaman önce Jüpiter'in karısı Juno'yu müzmin kıskançlık hastalığından iyileştirmek için yaptıklarını tekrarlamayı planladıklarını açıklarlar. Aşk tanrısı L'Amour/Kupid kızgın olarak sahneye girer. Bu eğlenti planlarının yapılmasında kendisinden katkı yapılması istenmediği için kızgındır. Bir eğlentinin "Aşk Tanrısı"'nin katkısı olmadan nasıl yapılabileceğini onalar sorar ve "Aşkın ilham sağlamadığı bir eğlentinin yapılması imkansızdır." diye bir sonuca varır. Bundan sonra bu dört kişi gelecekte yapılacak eğlenti için planlar hazırlamaya tekrar başlarlar.
Perde I
Gayet şiddetli bir fırtına esmektedir. Tam bu fırtınanın ortasında gökyüzünden tanrıların ulağı olan Tanrı Merkür, Citheron'a gelir. Ona bu şiddetli fırtınanın Juno'nun kıskançlığı yüzünden ortaya çıktığını bildirir. Tanrı Merkur baş Tanrı Jüpiter tarafından gönderilmiştir ve Jupiter bu fırtınayı dindirmek için Juno'nun düşüncelerini başka yönlere kaydırmak için Citheron'dan tasviyelerini bildirmesini istemektedir. Citheron'un çözüm tavsiyesi, dört kişiden oluşan bir komplo planlama ekibi kurup bunların birlikte Juno'yu kıskançlık nöbetinden ayıracak bir plan yapıp uygulamalarıdır. Bunların başında Jupiter olacaktır ve Jüpiter bir gayet çirkin bir bataklık su nımfi olan Platee'ye güya aşık olacaktır. Platee kendinin yaşadığı bataklık göletine gelip göle giren her kişinin kendine çaresiz çılgınca aşık olacağı efsanesine inanmaktadır. Plana göre Jüpiter Platee'yi ziyaretinin başında iken Juno'da oraya gelecek ve Jupiter ile Platee'yi birlikte görüp onların evlenmeye hazırlık yaptıklarını sanacaktır Ama Platee'nin çirkinliğini görünen Juno bunun imkânsızlığını anlayacak ve müzmin kıskançlığının mantıklı olamadığını kabul edecektir.
Platee sahneye girer ve Merkür sahneden ayrılıp gökyüzüne Jüpiter'e bu planın haberini götürür. Platee kendine aşık olan kişinin, çok ısrarlı yalanlamaların rağmen, Citheron olduğunu sanmaktadır. Merkür'ün gökyüzüne gittiğini ve oradan Jüpiter;i alıp yanında Platee'nin bataklık göletine getireceğini haberini duyduğu zaman Platee gayet memnun olur ve göletinin gelen Jüpiter'in mutlaka kendine aşık olacağına ve bu aşkını açıkça ilan edeceğine inanmıştır. Yeni bir fırtına kopar. Fakat Platee bu fırtınayı aldırmazlıktan gelir. Bataklıkta ve gölette bulunan diğer bataklık hayvanları kendilerini saklayacak deliklere, kıyı köşelere çekilirler.
Perde II
Juno Atina'ya gönderilmiştir. Tanrı Merkür ve Citheron sahneye girip görülemeyecekleri bir yere saklanıp olanları gözlemlemeye başlarlar. Jüpiter Momus ile birlikte sahneye gelir. Jupiter kendini önce bir eşek kılığına sokmuştur ve sahneden orkestranın çaldığı eşek anırma sesleri duyulur. Sonra kendini orkestradan gelen sesler desteğiyle bir baykuş şekline koyar. En sonunda bir büyük gök gürültüsü ve parlak bir şimşek çakması ile kendi şekli ile sahneye girer. Bundan sonra uzun süren bir bale "diveritisman" gösterisi yapılır. Bu bale gösterisi arasında La Folie (Delilik) Apollon ve Dafni'nin hikâyesini anlatan uzunca bir şarkı söyler ve böylece Platee'yi Jüpiter yakınlaşma konusunda ikaz eder. Dansçılara ve şarkıcılar birbirini takip eden danslar ve şarkılarla önce Platee'i överler sonra onu alaya alırlar.
Perde III
Jüpiter ve Platee'nin evlenme törenin iştirak etmek isteyenler sahnede toplanırlar. Atina'ya gönderilmiş olan Juno da bu evlenme töreni haberini almıştır ve gayet büyük öfke ile Atina'dan ayrılmış tören yerine erişmiştir. Ama en uygun bir sırada kendini ortaya çıkartmak maksadı ile o zamana kadar kendini gizlemektedir. Momus da gelir ve pek iyi olmamakla beraber kendini L'Amour/Kupid kıyafeti giyerek gizlemiştir ve Platee'ye geleneksel evlenme hediyelerini sunar. Platee ve Jüpiter evlenme töreni başlar ama Jüpiter "Ben yemin ederim.." dedikten sonra gereken cümleyi tamamlamadan susar ve beklemeye koyulur. Yapılan plana göre Juno'nun bu sırada ortaya çıkması beklenmektedir. En nihayet Juno ortaya çıkar. Kızgınlıkla gelin olarak duvak giyip yüzünü saklamış olan Platee'ye saldırır ve duvağını yırtıp kenara atar. Duvağın altından Platee'nin gayet çirkin yüzü ortaya çıkınca anlar ki bu aldatmaca sahte evlenme töreni ile kendisiyle ve zaman zaman geçirdiği kıskançlık nöbetleriyle alay edilmektedir. Törene gelmiş olan tanrılara gökyüzündeki ülkelerine geri dönerler. Çok utandırılan ve küçük düşürülen Platee de kendini bataklık göletine atıp su içinde saklanır.
Seçilmiş ses ve video kayıtları[5]
| Kayıt ve yayım yılı | Roller (La Folie, Clarine, Thalie, Juno, L'Amour, Platee, Thespis, Mercure, Citheron, Jupiter, Momus) |
Orkestra şefi, orkestra ve koro | Kayıt tipi, Marka |
|---|---|---|---|
| 1956: Kayıt (1999: Yayım) | Janine Micheau, Nadine Sautereau, Nadine Sautereau, Christiane Castelli, Monique Linval, Michel Sénéchal, Nicolai Gedda, Nicolai Gedda, Jacques Jansen, Huc Santana, Jean-Christophe BenoitRobert Tropin |
Hans Rosbaud Orchestre de la Société des Concerts du Conservatoire; Choeurs du Festival d'Aix en Provence |
2 CD ; EMI «Classics» 5 73169-2 |
| 1988: Kayıt (1989: Yayım) | Isabelle Poulenard, Elisabeth Baudry, Christine Batty, Isabelle Poulenard, Bruce Brewer, Gilles Ragon, Gilles Ragon, Nicolas Rivenq, Chris de Moor, Jean-François Gardeil |
Jean-Claude Malgoire La Grand Ecurie et la Chambre du Roi; Ensemble Vocal Sagittarius |
2 CD ; CBS «Masterworks» CD 44982 |
| 1989: Kayıt (1990: Yayım) | Jennifer Smith, Véronique Gens, Jennifer Smith, Guillemette Laurens, Véronique Gens, Gilles Ragon, Guy de Mey, Guy de Mey, Bernard Deletré, Vincent Le Texier Bernard Deletré |
Marc Minkowski Les Musiciens du Louvre, Grenoble ; Françoise Herr Vocal Ensemble |
2 CD ; ERATO «MusiFrance» 2292 45028-2 { |
| 2001 | Mireille Delunsch, Cassandre Berthon, Mireille Delunsch, Martine Mahé, Cassandre Berthon, Jean-Paul Fouchécourt, Yann Beuron, Yann Beuron, Jean-Philippe Courtis, Vincent Le TexierFranck Leguérinel |
Marc Minkowski Les Musiciens du Louvre, Grenoble ; Choeur Baroque du Grand Théâtre |
CD ; House of Opera CD 779 |
| 2002: Kayıt (2004: Yayım) | Mireille Delunsch, Valérie Gabail, Mireille Delunsch, Doris Lamprecht, Valérie Gabail, Yann Beuron, Yann Beuron, Laurent Naouri, Vincent Le Texier, Franck Leguérinel |
Marc Minkowski Les Musiciens du Louvre - Grenoble |
DVD ; TDK «Mediactive» DV-OPPLT |
Kaynakça
- "websitesi " works by Rameau (2009/14)" maddesi". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2016.
- Kaynak: "Jp.rameau.free" websitesinde "Platée Livret de Le Valois d'Orville d'après l'oeuvre de Jacques Autreau" maddesi Rameau Le Site
- Kaynak: Le magazine de l'opéra baroque 1 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (erisim 3 Ekimr 2010)
- Platée icin kisa konu ozeti 13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Kaynak: "Operdis-opera-discography" websitesinde "Platée by Jean-Philippe Ramea" maddesi
Dış bağlantılar
- "IMSLP Petrucci Music Library" websitesi "Platée_(Rameau,_Jean-Philippe)" maddesi. (İngilizce)}
- "Gallica websitesinde "Platée , ballet bouffon en trois actes," maddesinde Platee oparası orijinal librettosu (Fransızca)
- Platée kisa konu ozeti13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- "Jp.rameau.free" websitesinde "Platée Livret de Le Valois d'Orville d'après l'oeuvre de Jacques Autreau" maddeside "Platee " oparası Fransizca librettosu, (Fransızca)
- "YouTube" websitesinde "Jean-Philippe Rameau (1683-1764) - Platée (1745)" Tüm "Platée" operasının ses kaydı
Dış kaynaklar
- Girdlestone,Cuthbert Morton (1957) Jean-Philippe Rameau: his life and work , New York:Dover Publications Inc. ISBN 0-486-26200-6 (İngilizce)