Samuel Pepys

Samuel Pepys (okunuşu: Samuel Pi:ps) (23 Şubat 1633 - 26 Mayıs 1703) Londra'da Parlamento Üyeliği yapmış İngiltere bahriyesinin yönetilmesi ilgili olarak yüksek devlet mevkilerine erişmiş yetenekli bir yönetici bürokrattır. Pepys hiç denizcilik tecrübesi olamadan İngiltere donanmasını yöneten Amirallık devlet dairesinde en yüksek görev olan "Baş Sekreterlik" görevini "Restorasyon Dönemi" denilen Kral II. Charles ve Kral II. James hükümdarlıklarında kısmen yüksektekilerinin şahsi himayeleri ve kısmende yöneticilikte gösterdiği üstün yeteneklerle erişmiştir. İngiltere Kraliyet Bahriyesi'nin rakip ülkelerden çok daha önce profesyonel olarak yönetimini gayet sözü geçer şahsi etkileri ile yaptırdığı reformlar ile sağlamıştır.

Samuel Pepys
Pepys'in portresi Ressam: John Hayes (1666)
Doğum	23 Şubat 1633 , Londra, Birleşik Krallık
Ölüm	26 Mayıs 1703 (70 yaşında) Chalpam, Surrey, Birleşik Krallık
Ölüm sebebi	Böbrek yetmezliği
Meslek	Yüksek seviyede bürokrat, İngiltere Amirallik dairesi sekreteri olarak İngiltere donanmasının organize edicisi, sonra İngiltere Parlamentosu üyesi Royal Society üyesi ve bu bilim kurumunun başkanı
Evlilik	Elisabeth Pepys

Fakat İngiltere'de ve edebiyat dünyasında Samuel Pepys, öldükten çok sonra XIX. yüzyılda şifresi çözülüp basılıp yayınlanan gayet detaylı olarak tuttuğu günlük hatıraları ile tanınmaktadır. Hayatının 1660 - 1669 yılları arasında tuttuğu ayrıntılı günlükler, bu günlüklere düşündüklerini ve yaşadıklarını hiçbir çekinme göstermeden geçirdiği için, yaşadığı XVII yüzyıl dönemine ilişkin gayet açıklayıcı bilgiler sağlamaktadır. Bu hatıraları gün be gün gayet uzun ve detaylı şekilde hemen daha unutmadan kaleme aldığı aşikardır. Gerçekte bu hatıraları bir şifre ile yazmış ve yaşadığı dönemde bu şifrenin ve hatıraların hiç kimse eline geçmeyeceğini düşünmüş olduğu kabul edilmektedir. Bu bir yüksek bürokratın ve idareci orta sınıfın en ust seviyesine ait bir kişinin güncel şahsi hatıraları XVII. İngiltere'nin yönetici sınıfının yaşamına büyük bir açıklama getirmektedir. Bu dönemde önemli olayalar olan Büyük Veba Salgını, Büyük Londra Yangını ve ikinci Hollanda - İngiltere Savaşı'nı yaşayan Pepys'in yazdıkları gündelik yazılar bu devir hakkında en etken ve inanılır bilgi kaynağı olmaktadır. Restorasyon dönemi öncesi kral II. Charles'in kaçışını da saat saat kaleme almıştır.

Hayatı

Çocukluğu ve gençliği

Samuel Pepys 23 Şubat 1633d'e Londra Şehri'nde tanışan "Fleet Street Sokağı"'nın biraz ilerisinde sokakta doğdu.[1]

Babası John Pepys (d. 1601– o. 1680) bir terzi ve annesi Margaret (doğum adı: Kite o. 1667) bir kasabın kızı idi. Fakat ailenin yakın akrabaları daha zengin ve daha prestijli unvanlar taşıyıp işler yapmakta idiler. Örneğin büyük amcası önemli bir yargıç ("recorder") ve kısa dönem Parlamento üyesi; babasının kuzeni Parlameto üyesi ve mali davalara bakan yüksek yargıç ("Baron of Exchequer") ve sonra İrlanda "Lord Baş Yargıcı" idi. Samuel ailenin 11 çocuğundan 5. idi ama çocuk ölümleri yüksek olduğu için daha yetişkinliğe erişmeden ailenin en büyük yaşayan çocuğu olmuştu.

Eğitimini önce Londra dışında akrabaları ile yaşayarak yaptı, Babasının kuzeni olan sonradan İngiliz İç Savaşı sırasında Oliver Cromwell'in yakın danışmanı olarak politikacılığa atılarak birinci Sandiwich Lordu aselat unvanı verilen Édward Montagu yanında kalarak Cambridgeshire Kontluğu'nda bulunan Huntingdon'da "Gramer Okulu"na devam etti.[2][3] 1645-1650'de Londra'ya döndü ve "St.Paul Katedrali'ne bağlı prestijli okul olan "St Paul Okulu"'na devam etti.[4] Bu dönemde İngiliz İç Savaşı'nın birinci kısmı devam etmekte idi. İngiltere Kralı İ. Charles bu savaş kısmının sonunda yargılandı ve 30 Ocak 1649'da Londra'da idam edildi. St Paul Okulu öğrencisi olarak Samuel Pepys bu idamı seyrettiği belirtilmektedir. Bundan sonra Oliver Cromwell'in "Commonwealth" cumhuriyet idaresi başladı.

Samuel Pepys'in eşi Elizabeth Pepys, 1666da John Hayls tarafından yapılıp kaybolmuş portresinden 1825de James Thomson tarafından yapılan gravür. Ulusal Portre Galerisi (Londra) da.

İlkbahar 1650'de politikacı George Downing'in[5] tavsiyeleri ile Samuel Pepys'e yüksek eğitimini Cambridge Ünversitesi'nde başlayıp bitirmek için özel burs verildi. Hangi koleje gideceğinde önce biraz çekimser davrandı ise sonunda Ekim 1650'de Samuel Pepys "Magdalen Koleji"'ne gitmeye karar verdi. Samuel Pepys'in bu üniversite çalışmaları 1654'te (genel olarak üniversite lisans derecesinin Cambridge eşiti olan) Bachelor ve hemen Masters derecesi alarak sona erdi. Aralık 1655'te Fransa'dan kaçıp İngiltere'de yerleşen bir protestant Huguenot ailesinden olan 14 yaşında olan Elizabeth de Saint-Michel ile evlilik yaptı.[6]. Genç evliler önce Papys'in kuzeninin Whitehall Sarayı'nda yaşamakta apartman kısmında bulunan iki odalı bir kuleye yerleştiler.[7]

Pepys ilk gençliğinden itibaren böbrekten, idrar kesesi ve idrar borularına inen böbrek taşından muzdaripti. Sonradan annesi ve küçük kardeşi John'da ayni sağlık sorununu yaşamışlardır. Bu hastalığının çeşitli belirtilerini özellikle kanlı idrar (makro-hematuri) devamlı göstermekte idi ve bunun için devamlı ağrı ve sizi çekmekteydi. Evlendiği zaman bu hastalık ve belirtileri ağırlaşmıştı. 1657'de Pepys böbrek taşının alınması için bir ameliyat geçirmeye karar verdi. O dönemde bu gayet acı verici, tehlikeli ve rizikolu bir tip prosedürü idi. Thomas Holier adli bir mutehassi cerrah tarafından 26 Mart 1653'te kuzeni Jane Turner'in evinde bir ameliyat geçirdi. Pepys'in geçirdiği bu ameliyat o günün kriterlerine göre basarili oldu. Ama hayatinin sonlarına doğru idrar kesesine yapılan ameliyat dikişleri açıldığı için acı çekmeye başladı. Ayrıca bu ameliyat onun çocuksuz olmasına neden olduğu da iddia edilmektedir.

Devlet görevlisi

Samuel Pepys evlenmesinden sonra ilk is olarak Parlamento binası olan "Westminster Sarayı" yanından bulunan devlet "Hazine" dairesinde Downing'in dairesinde bir katip olarak göreve başladı; 1558 ortalarından Pepys ve ailesi şimdi Downing Street resmi ev ve daireleri yapılması sırasında yıkılıp kaybolmuş Axe Street sokağında bir ev kiraladılar.[8]

S ama kuzeni Edward Montagu için özel görevler yapmakta idi. Londra da etrafta dolaşan dedikodu ve söylentilerden kuzeni Edward Montagu'yu haberdar etmek için gayet sık olarak ona bunları bildiren raporları kuzeni Montagu'yu göndermeye başladı. Bu mektuplaşma ve rapor verme alışkanlığı, belki de jurnallama, sonradan günlük yazmasına büyük bir etken olduğu kabul edilmektedir.[9]

Samuel Pepys 1658'de Axe Sokağında bir ev kiraladı ve bu yeni evde yaşamaya başladı. Bu ev Downing Street'te resmi binalar yapılmakta iken yıkılmıştır.

3 Eylul 1658'de Oliver Cromwell'in ölmesi ile kurduğu "Commonwealth" Cumhuriyet rejimi onun yerine "Savunucu Lord (Lord Protector)" olan oğlu Richard Cromwell tarafından ancak 1558-1559'da devam ettirildi. Richard Cromwell babası gibi etrafına kendi güçlü yetenekli destekçileri toplayamadı. Hatta babasının kurduğu ona gayet bağlı olan "Yeni Model Ordu"'nun yöneticileri ve subayları tarafından desteklenmedi. Bu arada Oliver Cromwell'in baş danışmanlarından olan Pepys'in kuzeni Edward Montegue ve Samuel Pepys Cromwell'i desteklemekten ayrılıp. Avrupa'ya kaçmış olan Krallık iddiacısı olan 1649'da idam edilmiş I. Charles'in oğlu [II. Charles (İngiltere kralı)|II. Charles'e destek vermeye başladılar.

Pepys'in "Gunluk" eserinin sifreli el yazili baş sayfasinin bir kismi

1 Ocak 1660'ta (modern takvime göre 1 Ocak 1659/1660'ta) Samuel Pepys bir "Gunluk" tutmaya başladı. Hemen hemen 10 yıl, 31 Mayıs 1669'a kadar aralıksız, sonra birkaç aralıklarla, bu "Gunluk" yazmasına devam etti. Bu "Gunluk" günümüzde İngilizce edebiyatında en önemli hatıraların basında olduğu kabul edilmektedir. Bu günlük bir milyon kelimeden uzun olup orijinalı 6 cilt olarak Pepys tarafından ciltlenmiştir. "Günlük" o zaman kullanılan İngilizce stanagrofi sistemlerinin biri olan Thomas Shelton tarafından kurulmuş olan "Tacigrafi" ile bir çeşit şifreli olarak yazılmıştır.

1659 sonunda İskoçya'da vali olarak bulunan "Yeni Model Ordu" komutanlarından General Monck ordusu ile İngiltere'ye yürüdü. General Monck önce Oliver Cromwell tarafından isten uzaklaştırılmış "Uzun Parlamento"'nun üyelerini yeniden üye kabul etti ve sonra 16 Mart 1660'ta bu Parlamentoyu feshetti. 4 Nisan 1660'ta Hollanda'da sürgünde bulunan II. Charles "Breda açıklaması'ni yapıp hangi şartlar altında tekrar İngiltere Kralı olacağını ilan etti. Seçilip toplanan yeni parlamento "Konvansiyon Parlamentosu" adini aldı ve bu Parlamento kararı ile Kraliyet rejimini yeniden getirdi ve sürgünde bulunan II. Charles'in İngiltere Kralı olduğunu kabul etti. Böylece "Restorasyon Donemi" başladı

23 Mart 1660'ta Hollanda'da bulunan II. Charles'i Londra'ya geldi. Onun getirmek için Hollanda'ya giden heyette kuzeni Edward Montegu ve Samuel Pepys bulunmaktaydı. Bu olay sırasında Edward Montagu'ya "Sandwich Kontu" unvanı II. Charles tarafından verildi.. Samuel Pepys bu gelişmeleri gün be gün günlüğüne her detayı ile geçirmiştir.

Kuzeninin kont olması ile Hemen hemen ayni zamanda Samuel Pepys İngiltere donanmasını idare eden Amirallik Dairesinde yüksek sivil yönetici memurlar basında olarak "Bahriye Başsekreteri (Clerk of the Navy)" görevine atandı. Samuel Pepys bu görev masasının kendine verilen yetkilerden çok az olduğunu düşünerek bu görevi önce almaktan çekindi. Ama kuzeni bu görevin hem Bahriye'nin yeni gemileri yapımı; eskilerinin tamiri ve bakımı; Bahriye'nin tedariki ve iaşesinin sağlanması için kontratlarının idaresini; Bahriye'nin gün be gün harcama paralarının idaresini de içerdiği için maaşın değil bu islerle ilişkili diğer ek gelirler (hatta hukuki ove ahlaki olmayan rüşvet geliri) sağlayacağını bildirince görevi kabul etti.

Parlamento uyeligi

Bu görevde iken İsveç'i bloke eden donanma ile Baltık Denizi'ne İngiltere donanmasının harekâtına katildi.

sonra diğer bir filo ile bir koloni kurmayı incelemek için Cebelitarık Boğazı harekâtına katıldı. -->

Bilime ilgisi ve Royal Society

Isaac Newton'un Principia Mathematica kitabinin Samuel Pepys ismini ihtiva eden kendi sahsi kopyasi

Emeklilik ve olumu

Kaynakça

• Bu madde kısmen veya tümüyle Ingilizce Wikipedia "Samuel Pepys" maddesi kaynaklıdır. 9 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

1. Doğum sokağında o zaman ailesinin oturduğu eve, günümüzde Reuters Ajansı'nın çalışma ofisi olan binaya, konulmuş olan turistik mavi tabeleda Samuel Pepys'nin doğumu 1632 olarak gösterilmektedir. Bu takvim değişmesinden önceki kullanılan tarihtir çünkü Pepys'in yaşadığı dönem de İngiltere'de kullanılan takvime göre yıl 1 Ocak'ta değil Beşaret Hristiyan yortu günü olan 25 Mart'ta başlamaktaydı.
2. Oliver Cromwell de Huntingdon'da yetişmiş ve orada toprak sahibi çiftçi olarak yetişmiş ve orada yaşamakta idi.
3. Bryant (1933) Pepys (I: The man in the making. II: The years of peril. III: The savıour of the navy) Cambridge: University Press (İngilizce).
4. Tomalin, Claire (2002). Samuel Pepys: the unequalled self. Londra: Viking. ISBN 0-670-88568-1 (İngilizce) say. 58-59}}.
5. Bu İngiliz politikacı Birleşik Krallık başbakanının ve Maliye Bakanı'nın (10 ve 11 numaralı) evleri ve ofisleri bulunan Downing Street sokağına ismini vermiştir.
6. Bryant..., say.39-40.
7. Tomalin... say. 100-101
8. Bryant... say. 61-62)
9. Tomalin... say. 126-127, 214

Dış kaynaklar

The Diary (Güncel hatiralar).

• Cilt I. giriş ve 1660. ISBN 0-7135-1551-1
• Cilt II. 1661. ISBN 0-7135-1552-X
• Cilt III. 1662. ISBN 0-7135-1553-8
• Cilt IV. 1663. ISBN 0-7135-1554-6
• Cilt V. 1664. ISBN 0-7135-1555-4
• Cilt VI. 1665. ISBN 0-7135-1556-2
• Cilt VII. 1666. ISBN 0-7135-1557-0
• Cilt VIII. 1667. ISBN 0-7135-1558-9
• Cilt IX. 1668–9. ISBN 0-7135-1559-7
• Cilt X. Companion (rehber). ISBN 0-7135-1993-2
• Cilt XI. Endeks. ISBN 0-7135-1994-0

Dış bağlantılar

• Pepys, Samuel (ed. Henry B. Wheatley), (Ilk bas.:1898, Son ver.:2016) The Diary of Samuel Pepys — Complete (Samuel Papys Guncel Hatiralari - Tumu 9 cilt birlikte), Project Guttenberg, (UTF-8 ver,) Online:15 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)