Birleşik Krallık

Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı,[lower-alpha 1] Birleşik Krallık (kısaca BK veya B.K.; İngilizce: United Kingdom, UK veya U.K.)[11] veya gayriresmî ismiyle Britanya[12] (İngilizce: Britain), Avrupa'nın batısında, coğrafi olarak Büyük Britanya'nın tamamını, İrlanda Adası'nın kuzey kısmını ve bazı diğer Britanya Adalarını kapsayan ülke.[13][14] Büyük Britanya (İngilizce: Great Britain) sözcüğü de zaman zaman Birleşik Krallık anlamında kullanılır. Birleşik Krallık'ın kurucu unsurlarından oluşmuş, en gelişmiş ve kalabalık ülkesi olan İngiltere'nin ismi ise birçok yabancı medya kuruluşunda ve zaman zaman da resmî kanallarda Birleşik Krallık yerine kullanılır.[15] Ülkenin vatandaşları için kullanılan resmî tanımlama Britanyalıdır. (İngilizce: British). Bununla birlikte İngiliz sözcüğü de uluslararası camiada yaygın olarak kullanılır. Briton sözcüğü de gayriresmî şekilde zaman zaman Britanyalı anlamında -özellikle İngiltere'de yaşayan halkı tanımlamak için- kullanılır.[16]

Başlığın diğer anlamları için Büyük Britanya sayfasına bakınız.
Birleşik Krallık
United Kingdom of Great Britain
and Northern Ireland (İngilizce)
Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda
Birleşik Krallığı (Türkçe)
Slogan
"Dieu et mon droit"  (Fransızca)
"God and my right"  (İngilizce)
"Tanrı ve hakkım"  (Türkçe)
Millî marş
God Save the Queen [1]
Tanrı Kraliçeyi Korusun

Başkent
ve en büyük şehir
 Londra
Resmî diller İngilizce[a](fiilen)
Tanınan bölgesel diller Galce, İrlandaca, İskoçça, Kernevekçe, Manksça[b][2][3][4]
Hükûmet Üniter Parlamenter monarşi
• Kraliçe
II. Elizabeth
• Başbakan
Boris Johnson
Tarihçe  
24 Mart 1603
1 Mayıs 1707
• 1800 Birleşme Yasası
1 Ocak 1801
6 Aralık 1922
31 Ocak 2020
Yüzölçümü
• Toplam
 242.495 km2 (93.628 sq mi)[5] (78.)
• Su (%)
 1,34
Nüfus
• 2017 tahminî
 66.040.229[6] (22.)
• 2011 sayımı
 63.181.775[7] (22.)
• Yoğunluk
 255,6/km2 (662,0/sq mi) (51.)
GSYİH (SAGP) 2020 tahminî
• Toplam
 2,979 trilyon $[8] (9.)
• Kişi başına
 44.288 $[8] (26.)
GSYİH (nominal) 2020 tahminî
• Toplam
 2,638 trilyon $[8] (5.)
• Kişi başına
 39.229 $[8] (20.)
Gini (2018) ▲ 33.5[9]
orta · 33.
İGE (2019)  0.932[10]
çok yüksek · 13.
Para birimi Pound sterling (£, GBP)
Zaman dilimi UTC+0 (GMT)
• Yaz (YSU)
 UTC+1 (BST)
Trafik akışı sol
Telefon kodu +44
ISO 3166 kodu GB
İnternet alan adı .uk
^ İngilizce yasalarda resmî dil olarak belirtilmese de, fiilen olarak resmî dil niteliğini taşımaktadır.
^ Birleşik Krallık devletince resmî olarak tanınan azınlık ve bölgesel diller: Galler'de Galce, İskoçya'da İskoç dili, Kuzey İrlanda'da İrlandaca, Scots (İskoç İngilizcesi), Cornwall Kontluğu'nda Kernevekçe ve Man Adası'nda konuşulan Manksça, Manks Dili)dır.

Birleşik Krallık dört devletten meydana gelir: Galler, İngiltere, İskoçya ve Kuzey İrlanda. Bu devletlerin, İrlanda Adası'ndaki Kuzey İrlanda hariç, hepsi Büyük Britanya adasındadır. Bunların haricinde krallığa ait irili ufaklı birçok ada vardır. Wight Adası, Lundy, Scilly Adaları, Anglesey ve Hebrid Adaları, Orkney Adaları ve Shetland Adaları bunlardan bazılarıdır.

Man Adası ve Manş Adaları (Jersey, Guernsey, Alderney ve Sark) coğrafi olarak krallığa bağlı olsa da resmî açıdan özel statüleri vardır. Resmî olarak krallığın parçası sayılmazlar ancak monarka bağımlıdırlar (İngilizce: Dependencies of the Crown). Bu adalar Avrupa Birliği'ne dahil değildirler.

Birleşik Krallık, Britanya İmparatorluğu döneminde kapsadığı çok geniş coğrafya nedeniyle "üzerinde güneş batmayan imparatorluk" olarak anılmıştır.

Tarih
Birleşik Krallık tarihi

Birleşik Krallık'ın en eski halklarını Keltler oluşturmaktadır. MÖ 55 - MS 410 yılları arasında Britanya adaları Roma İmparatorluğuna bağlı Britannia eyaletini oluşturuyorlardı. 5. yüzyılda bölge Hristiyanlığın etkisi altına girdi. Aynı yıllarda Germen bir halk olan Anglosaksonlar büyük kitleler halinde adaya göç ettiler. 1066-1154 yılları arasında gene bir Germen ırkı olan Normanlar adayı ele geçirdiler. İngilizler bu Germen ırklarının devamını oluşturmaktadırlar. İskoçlar, Galliler ve İrlandalılar ise Keltlerin devamıdır.

Birleşik Krallık'ın eski hükümdarlarından olan VIII. Edward kendi isteği ile tahttan feragat eden ilk Birleşik Krallık hükümdarıdır.

Britanya İmparatorluğu
Ana madde: Britanya İmparatorluğu
I. Elizabeth

Tudor Hanedanı Döneminde İngiltere Krallığı güçlenerek İskoçya'yı geride bıraktı. İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth 1588 yılında Avrupa'nın en güçlü donanması olan İspanyol Armada'sını yenilgiye uğratarak Britanya İmparatorluğu'nun temellerini attı. 17. yüzyılda giderek güçlenen İngiltere Kuzey Amerika'da koloniler kurdu. 1707 yılında İngiltere ve İskoçya birleşerek Büyük Britanya Krallığı'nı kurdular. 1800 yılında da bu birliğe İrlanda'yı da katarak Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı kuruldu. 1837-1901 yılları arasında hüküm süren I. Victoria döneminde Birleşik Krallık, "üzerinde güneş batmayan imparatorluk" olarak anılmaya başlandı. 1921'e gelindiğinde bu imparatorluk Hindistan, Kuzey Amerika, Orta Doğu, Avustralya ve Afrika dahil 36,6 milyon km² lik bir alanı kapsıyor, 458 milyon kişilik bir nüfusa hükmediyordu ve nüfus bakımından dünyanın dörtte biri Britanya'nın egemenliği altında yaşıyordu.

20. yüzyıl
Britanya İmparatorluğu

20. yüzyılda bu imparatorluk yavaş yavaş çözülmeye başladı. 1922 yılında İrlanda bağımsızlığını kazandı. 1947 yılında Hindistan ve Pakistan bağımsız ülkeler haline geldiler. 1948 yılında Birleşik Krallık Filistin'den geri çekildi. Bunu 20. yüzyıl boyunca sayısız ülkeler izledi. 1997 yılında Hong Kong'un bağımsızlığı kazanması Birleşik Krallık'ın sömürge imparatorluğunun en son parçası olarak görülebilir. Birleşik Krallık'ın eski sömürgeleri günümüzde İngiliz Milletler Topluluğu (İngilizce: Commonwealth of Nations) çatısı altında ekonomik ve siyasi işbirliği yapmaktadırlar. Birleşik Krallık süper güç olma sıfatını ABD'ye kaptırmış olmakla birlikte dünyanın en güçlü ülkeleri arasında yerini korumaktadır. Birleşik Krallık Avro Alanı dışında kalmakla birlikte Avrupa Birliği'nin en önemli ülkeleri arasında yer almaktadır; ancak 2016'da yapılan referandumda ülke halkı Avrupa Birliği'nden ayrılma yönünde tercih yapmıştır. 31 Ocak 2020'de ise tamamen Avrupa Birliği'nden ayrılmıştır.[17]

Coğrafya

Birleşik Krallık'ın yüz ölçümü yaklaşık 243.610 kilometrekaredir. Britanya Adaları'nın çoğunluğunu kapsayan ülke, Büyük Britanya adasının tamamını, İrlanda adasının kuzey doğusundaki altıda birini topraklarında barındırır. Kuzey Atlantik Okyanusu ile Kuzey Denizi arasında yer alır; Fransa'ya 35 kilometre kadar yakınlaşır, aralarında Manş Denizi bulunur.[18]

Siyaset
  • Resmî devlet başkanı: Kral veya kraliçe. Bölgeli serbest seçimler, parlamenter demokrasi.
  • Yürütme gücü: Başbakan önderliğindeki hükûmet.
  • Nüfus: 65,1 milyon kişi. Nüfusun %85'i İngiltere'de yaşamaktadır.
  • Ülkenin anayasası yazılı değildir.
II. Elizabeth
monarşi
1952 beri
Boris Johnson
Başbakan
2019 beri
Başbakanın siyasetçilere hitap ettiği birleşik krallık parlamentosu

Kraliçe, devletin başıdır. Yürütme gücü, kraliçe adına İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda hükûmetleri tarafından kullanılır. Yasama yetkisi, Birleşik Krallık Parlamentosunun iki organı olan Avam Kamarası ve Lordlar Kamarasının yanı sıra İskoç Parlamentosu ve Galler ve Kuzey İrlanda meclislerine verilmiştir. Yargı, yürütme ve yasama organından bağımsızdır. En yüksek mahkeme, Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi'dir.

Monark: Kraliçe II. Elizabeth.
Monark, resmî olarak aynı zamanda Britanya Milletler Topluluğu'na bağlı (Kanada ve Avustralya'yı da içeren) bazı ülkelerin de devlet başkanıdır.
Kraliçenin eşi: Prens Philip.
Taht varisleri: Prens Charles, ondan sonra onun en büyük oğlu Prens William, ondan sonra Prens George.
Elizabeth ve Philip'in diğer çocukları: Prenses Anne, Prens Andrew, Prens Edward.
Kraliçenin annesi Elizabeth Bowes-Lyon 30 Mart 2002 tarihinde ölmüştür.

Birleşik Krallık'ta hükümdarlık, cinsiyet farkı gözetmeksizin, sadece kan bağı ile ebeveynlerden çocuklara geçer. Evlilik yolu ile kral veya kraliçe olunamaz. Mevcut kraliçenin eşi, Prens Philip'tir.

Yasama gücü
Big Ben

Dünyanın en eskilerinden olan parlamento, iki bölümden oluşur: üyeleri (en çok) beşer yıllık dönemler için seçilen Avam Kamarası (House of Commons) ve eskiden çoğunluğunu soyluların oluşturduğu ve üyeliğin babadan oğula geçtiği ama şimdi genellikle hükûmet ve Kraliçe tarafından tayin ile hayat boyu üyelik yapılan Lordlar Kamarası (House of Lords). 2001'den beri Lordlar Kamarası'na üyeliğin çağdaşlaştırılması için bir reform çalışması yapılmaktadır ama hâlâ da yeni sistem ortaya çıkmamıştır. Parlamenter Monarşik bir yönetim yapısına sahip olan Birleşik Krallık'ta hükûmetin başında Başbakan ve devletin başında Kraliçe bulunur. Kraliçenin sembolik devlet başkanlığı konumuna karşın yasama görevi parlamentoya aittir.

İngiltere Parlamenter rejimin doğduğu ve hâlen Birleşik Krallık'ın çatısı altında uygulandığı bir ülkedir ve buradaki parlamenter rejime “Westminster Modeli” adı da verilmektedir. Birleşik Krallık’ta uygulanan bu modelde yasama gücü halkın temsilcilerinin oluşturduğu yasama organında vücut bulur. Bu güç başka hiçbir kurum tarafından paylaşılamaz. Üstelik, serbest ve hakça seçimlerle temsilcilikleri tescil olunmuş bulunan milletvekilleri halk adına siyasal karar alma yetkisine meşru olarak sahip olan tek heyettir. Çünkü, egemen olan iradeyi temsil yetkisi meşru olarak tescil edilmiş olanlar onlardır. Halk (seçmenler) bu gücü onlara seçildikleri yasal süre boyunca kullanmak üzere devir ve teslim ettiğini seçim işlemiyle tescil etmiş bulunmaktadır. Dolayısıyla, halkın (seçmenin) temsilcisi konumunda bulunan parlamento (uygulamada alt-meclis konumundaki Avam Kamarası üyeleri) her türlü konuda meşru otoriteye dayalı karar alma yetkisine sahiptirler. Onlar ancak seçim döneminde halka siyasal kararları dolayısıyla hesap verirler. Halk (seçmen) bunları onaylamıyorsa onlara oy vermemek suretiyle tercihini belirtir. Bu kararların kaldırılması veya yerine yeni kararların alınması bir dönem sonra seçilecek olan temsilcilerin görevidir. Bu uygulamada halkın siyasal sistemin yönetimine doğrudan doğruya bir etkisi yoktur; halk kararları ancak dolaylı olarak etkiler.

Birleşik Krallık bayrağının oluşumu
Britanya Adaları

Birleşik Krallık’taki parlamenter rejim uygulamasında dikkati çeken başlıca özellikleri de sıralamakta yarar bulunmaktadır:

• Yasama organı iki meclisli olup alt meclis siyasal egemenliğin kullanıcısı durumundadır.

• Parti hükûmeti esastır ve yürütme gücünü kullanan başbakan ve bakanlar kurulu, aynı zamanda yasamayla kaynaşmıştır ve onu etkisi altında tutar.

• Bu rejim iki partili bir parti sistemine dayalı olarak çalışır.

• Sağ-sol ayrımı sosyal sınıf esasına dayalı tek bir boyuttan ibaret bir yalınlık içerir.

• Seçim sistemi dar bölge ve çoğunluk esasına göre düzenlenmiştir.

• Merkezi ve üniter bir yönetim sistemi egemendir. Yazılı olmayan, hatta bazı düşünürlere göre mevcut olmayan, bir anayasaya göre, tamamen yasama egemenliğine ve münhasıran temsili olan bir demokrasi anlayışına göre yönetim Westminster sisteminin esaslarını içerir.

Britanya Milletler Topluluğu üyesi devletler.

Westminster modeli demokraside parti sisteminin bir başka özelliği ise tek boyutlu olmasıdır. Politik partileri birbirinden ayıran şey sağ ve sol yelpaze uyarınca sosyo-ekonomik politikaların ne olacağı hususudur. Örneğin Birleşik Krallık’ta İşçi Partisi ortanın solundaki tercihleri Muhafazakâr Parti ise ortanın sağındaki tercihleri simgeler. Politik partilerin sosyo-ekonomik politikalarına göre farklılaşmasının temelinde etnik, dinsel ve benzeri konulardaki görüş ayrılıklarının politik bir öneme haiz olmayacak bir mahiyete sahip olmaları yatmaktadır.

Yasalar çıkarılırken önce Avam Kamarası'nda ele alınır ardından Lordlar Kamarasında da ele alınır ve Kraliçenin onayı ile yürürlüğe konulur. Westminster modeli bir demokrasinin tipik seçim sistemi çoğunlukçu sistemdir. Bu sistem uyarınca çoğunluk oylarını alan veya eğer çoğunluk yoksa en çok oyu alan adayın seçimi kazanması söz konusudur. Çoğunlukçu seçim sistemi bir anlamda Anglo-Sakson dünyanın demokrasi anlayışının bir göstergesi olarak da değerlendirilebilir.

Westminster modeli demokrasinin önemli unsurlarından birisi de meclis egemenliği ilkesidir. Yine Birleşik Krallık örneğine bakılacak olursa parlamentonun gücü açık bir şekilde görülebilir. Birleşik Krallık’ta parlamentoyu denetleyecek bir organ yoktur. Hukuki açıdan yasama gücüne konulmuş hiçbir sınır yoktur. Parlamento anayasal nitelikli kuralları da aynı adi yasalar gibi koyar veya kaldırır. Parlamentonun dikkate aldığı tek etken kamuoyudur. Öte yandan Birleşik Krallık’ta parlamentonun gücünü sınırlandırma işlevini görebilecek yazılı bir anayasanın olmaması kamuoyunun önemini daha da arttırmıştır. Bu bağlamda Westminster modeli demokrasinin temelinde özgür bir kamuoyu ve bu kamuoyuna duyarlı olmayı içerisinde barındıran bir politik kültürün olduğu söylenebilir. Bu politik kültür nedeniyledir ki Birleşik Krallık’ta muhalefetin iktidarın baskı veya zorbalığından korkmasına gerek yoktur. Herhangi bir hukuki ve kurumsal güvence olmamasına karşın Britanya halkındaki özgürlük duygusu en büyük güvencedir.

Anayasal kurallar gereği başbakan ve bakanlar kurulu Lordlar ve Avam Kamarası dışında tutulur. 20. yüzyılın başında Avam Kamarası üstünlüğü açıkça kurulmuştur. 1909 yılında çıkarılan Halkın bütçesi yasa tasarısı ile mal sahiplerinin aleyhinde vergilendirme sistemi çıkarılmak istenmiştir. Lordlar Kamarası genelde mal sahibi aristrokratlardan oluştuğu için bu yasayı reddetmiştir. Bu yasanın popülerliği ve lordlar kamarasının popülerliğini yitirmesi sonucu 1910 da liberal parti genel seçimleri kazanmıştır ve başbakan Herbert Henry Asquith yeni yasaları geçirmek için kraldan lordlar Kamarasına yeni liberal soylular atanmasını önermiş ve bunun sonucu Lordlar kamarası yeni vergi yasasını kabul etmiştir. Her iki kamarada oturumları grup başkanı tarafından yürütülür. Lordlar kamarasında grup başkanı Lord Şansölyesi tarafından yönetilir. Şayet Lord şansölyesi oturuma katılamıyorsa kendi grubundan yerine birini vekil tayin edebilir veya kraliyette birini tayin edebilir.

Avam kamarası kendi grup başkanını seçme hakkına sahiptir. Genelde bir başkan ve 3 vekil seçilir. Lord şansölyesin grup başkanı olarak etkisi azdır ve gücü Avam Kamarası grup başkanının gücü ile ters orantılıdır.

Kararlar genelde açık oylama ile yapılır. Avam Kamarası başkanının kararları iptal etme yönünde beyanı olabilecekken, Lord şansölyesi böyle bir yaptırımı yoktur. Oylamalar Lobide olur ve oyunu kullanan kâtipler tarafından belirlenir. Avam Kamarası başkanının genelde partiler üstü bağımsız olması beklenir.

Genel seçimleri yeni meclis yasama dönemi takip eder. Başbakan şayet meclis desteğini yitirirse istifa eder veya meclisi sona erdirerek yeniden seçime gider. Seçime gitmek bazen de Başbakanın partisinin politik zaferine inanıldığı zaman da erken seçim şeklinde olur. İlk zamanlar parlamento döneminin belirli sınırı yoktu. 1694 Triennial Yasası ile maksimum 3 yıla indirilmiştir. Sık sık yapılan seçimlerin getirdiği rahatsızlık sonucu 1716 Septennial yasası ile maksimum 7 yıla çıkarılmıştır ve 1911 de tekrar 5 yılla sınırlandırılmıştır. İkinci dünya savaşı 10 yıllık geçici savaş dönemi hariç 10 yıl kalmıştır. Genelde nadiren maksimum 5 yıllık süre beklenir, süre dolmadan meclis çözülerek seçime gidilir. Mesela 1997 yılında 56. hükûmet meclisi 4 yıl sonunda dağıtarak seçime gitmiştir. Önceleri kralın ölümü ile Parlamento otomatikman fes edilirdi. 1867 Halk Kanunu ile kralın ölümü Parlamento dönemini etkilememektedir.

Parlamento dönemini bitmesi sonucu Avam Kamarası vekilleri genel seçimle yeniden seçilir. Lordlar Kamarası bu seçimden etkilenmez. Şu anki Parlamento 54. parlamento dönemidir. Diğer deyişle, 1801 tarihli Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallık'ı formasyonunda bugüne geçen Parlamento dönemi 54 tanedir. Daha önceki parlamento İngiltere ve Büyük Britanya (1707) diye adlandırılırdı. Kanunlar yalnızca Birleşik Krallık Meclisi alabilir. İskoçya Kanunu dolayısıyla kanunlar bazen İskoçya da uygulanmaz veya benzer İskoç Kanunu ile yer değiştirirdi. 1999 yılından itibaren İskoç Parlamentosu yetkili yasama merci olmuştur.

Taslak halindeki yasalara kanun tasarısı denir ve her vekil tarafından sunulur, bununla birlikte genelde taht bakanı tarafından sunulur. Bakan tarafından sunulan yasalara Hükûmet Tasarısı ve vekillerin sunduğuna ise Özel Vekil Tasarısı denir. Diğer bir sınıflamada ise genel toplumu ilgilendirenlerine Toplum Tasarısı, özel bir grubu veya bireyleri ilgilendirenlerine Özel Tasarı ve özel tasarının halkı ilgilendiren istisnalarının olduğu tasarılar ise Karma Tasarı diye adlandırılır.

Tasarılar değişik evrelerde gelişirler. İlk evre genelde formalite içeren ilk okuma evresidir. Sonraki evre İkinci Okuma evresidir ki burada tasarı içeriği tartışılır. İkinci Okuma evresi sonunda parlamento tarafından oylamaya yapılabilme ve oylama sonucu parlamento tarafından reddedilme ihtimali vardır. Bununla beraber Hükûmet tasarıları çok ender olarak reddedilir. (En son 2005 yılında vuku bulmuştur) İkinci Okuma evresi sonrası tasarı ilgili yasa komitesine gönderilir. Lordlar kamarasında Büyük Komite veya Tüm Kamaralar Komitesi kullanılır. Burada tartışmaya sebep vermeyecek şekilde öyel prosedürden geçirilir. Avam Kamarasında ise 50-60 kişiden oluşan Süreklilik Komitesinde ele alınır. Tüm Kamaralar Komitesi ise önemli yasa tasarılarında kullanılır. Komiteler tasarıları madde madde inceler ve gerekirse yeniden düşünülmesi için tasarıyı kendi değişiklik önerisi ile geri gönderir. Kamaralardaki grup başkanlarının hangi değişiklik önerisini görüşüleceğine karar yetkisi vardır.

Kamarada tasarı yeniden gözden geçirildikten sonra Üçüncü Okuma evresine geçilir. Avam kamarasında başka bir değişiklik istemi olmazsa Üçüncü Okuma evresinin bitirildiği ilan edilerek lordlar kamarasına sunulur. Lordlar Kamarasında da oylama sonucu tasarı kanunlaşır. Herhangi kamaranın birinde oluşacak anlaşmazlık çözülmezse yasa tasarısı kanunlaşmaz.

1911 Parlamento Kanunu sonucu Lordlar Kamarasının yasa tasarılarını reddetme gücü önemli ölçüde kısıtlanmıştır ve bu kısıtlamalar 1949 yılında daha da artırılmıştır.Buna göre şayet avam Kamarası yasa tasarısını iki kere kabul etmiş ve Lordlar kamarası her ikisinde reddederek geri göndermişse Krallığa Lordlar Kamarasının reddine bakılmaksızın onaya gönderilir. Her iki durumda da tasarı Avam kamarasında sonlandırılmadan önce en az bir takvim ayı bekletilir. Yalnız ulusal vergi ve halk fonlarını içeren Para Tasarılar Avam Kamarası grup başkanları tarafından sunulur ve Lordlar Kamarası onaylamada bir aydan fazla sürerse alt kamara direkt olarak Krallığa onaya gönderir. Yasa Tasarısında son evre Krallık Uzlaşı Evresidir. Krallığın onayı sonucu yasa tasarısı kanunlaşır. Modern anayasal monarşi ile yönetilen ülkelerde olduğu gibi Krallık genelde hep onay verir. Son yasa tasarısı iptali 1708 de Militanların İskoçya'ya yerleştirilmesi ile ilgili yasa tasarısıdır.

Sonuç olarak her yasa tasarısı Parlamentonun üç birleşiminden geçerek kanun olur. Tüm yasalar teorik olarak Lordlar kamarası ve Avam kamarası kabulü ile Krallıkta onaylandıktan sonra kanunlaşır.

Siyasi partiler

Şu anda iktidarda olan parti tek başına Muhafazakâr Parti'dir. Ana muhalefeti İşçi Partisi yürütmektedir. Avam Kamarasında milletvekili olan partiler, Şubat 2020 itibarıyla aşağıdaki gibidir:

Siyasi ve yönetimsel bölgeler
Birleşik Krallık Haritası

Geleneksel ve tarihsel olarak Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda kontluklara bölünmüştür (Sözlük anlamıyla county kontluk demektir ve tekil county, çoğul counties alarak anılır).

Bu yerel bölümler hâlâ törensel olarak devam ettirilmektedir. Her törensel kontluk (ceremomial county) için, Kraliçe, (daha önce yetki ve görevleri sadece geleneklere bağlı iken 1998'de çıkarılan bir kanunla kanunsal yetkileri ve görevleri açıkça belirtilen) bir Krallık Temsilcisi Lord (Lord-Lieutenant) ve bazı törensel kontluklar içinse de bunların ek olarak bir "Yüksek Şerif (County High Sheriff) tayin etmektedir. Bu kişiler yerel resmî törenlerde kraliçe temsilcisi olarak protokol başında bulunmaktadırlar.

Ama 1960'lı yıllardan itibaren yerel yönetim düzeni, zaman zaman yapılan büyük değişikliklerle çok karmaşık ve heterojen bir şekil almıştır.

Bugün Birleşik Krallık İngiltere, İskoçya, Galler Ülkesi ve Kuzey İrlanda adı altında dört ülkeden kuruludur. Yerel yönetim her ülkede ayrı şekildedir.

Asıl İngiltere ülkesi için uzun dönem stratejik yerel konularda özel güçlere sahip bir seçilmiş meclis veya hükûmet bulunmamaktadır. 1990'lı yıllarda asıl İngiltere idari bakımdan dokuz hükûmet idari bölgesi' (Government Office Regions)'a bölünmüştü. Bir zamanlar bu 9 idari bölgenin her biri için seçilmiş birer bölgesel meclis ve idare kurulması planlanmış idi. Ama yapılan bir deneme referandum sonucu öngörülen Kuzey Doğu İngiltere Bölge İdare Meclisi tasarısı bölge halkı tarafından ret edildi ve bunun sonucu olarak bu yaklaşımdan "şimdilik kaydıyla" vazgeçilmişti. 2010 yılında iktidara gelen koalisyon hükûmeti ise bu "hükûmet idari bölgesi" dairelerini lağvetti ve bunların yerine bölge içinde bulunan yerel idare birimlerinin temsilcilerinden oluşan birer konsey ve onlara idari destek sağlayan küçük sekreterlikler oluşturmaya başladı.

Londra Büyükşehri (Greater London) bölgesi için özel bir kanuna göre halk tarafından seçilmiş bir Belediye Başkanı ve özel bir "Büyükşehir Meclisi" (London Assembly) vardır. Londra Büyükşehir bölgesi 19 daha küçük Londra-tipi beldeye (London boroughs) bölünmüştür. Bu Londra-tipi beldelerden birisi eski tarihsel Londra Şehri (City of London)'dir. Diğer biri ise Kraliçe'nin Londra içindeki "Buckhingham Sarayı", başbakanın ikametgâhı olan "10 Downing Street", parlamento ve merkezi hükûmetinin önemli bakanlıklarının binalarının içinde bulunduğu Westminster şehridir.

Asıl İngiltere'nin diğer bölgeleri iki değişik türlü yerel yönetimle idare edilmektedir.

  • Tek-seviyeli (unitary) yerel yönetim birimleri daha çok şehirsel alanlarda bulunmakta ve Avrupa'nın diğer ülkelerinde bulunan belediye idarelerine benzemektedirler. Bu tek-katlı yerel idarelerinin adları çok değişiktir: şehir (city), belde (borough), kraliyet beldesi (royal borough) veya alt-bölge (district). Bu tek-katlı idarelerin başında belediye başkanları (mayor) bulunmaktadır. Genellikle belediye başkanı törensel bir görev olup seçimle gelen idare meclisinin başkanı bu görevi yüklenmektedir. Ama son yıllarda bazı yerel yönetim birimleri için belediye başkanları doğrudan doğruya seçimle gelmeye başlamış ve daha büyük güçlerle görevlendirilmişlerdir.
  • İki-seviyeli (binary) yerel yönetimlerinde ise üst seviye olarak shire county adı verilen "kontluk" idareleri bulunmakta ve bunların altında ikinci seviye olarak alt-yerel-bölge ("district" veya "borough") idareleri vardır. İki-seviyeli (binary) idare sisteminde her iki seviyenin yetkileri ve yüklendikleri görevler değişik olup genel olarak 1972'de hazırlanıp 1974'te yürürlüğe giren "1972 Yerel İdare Reforum Kanunu" adli özel bir kanun ile tayin edilmiştir.

Örneğin Kuzey-Batı İngiltere bölgesinde merkezi Preston'da bulunan Lancashire Kontluğu iki-seviyeli (binary) sistem ile idare edilmektedir. Bu yerel idarenin üst seviyesinde Lancashire County Meclisi vardır ve altında 12 alt-yerel-bölge ("district" veya "borough") bulunmaktadır. Ama "Lancashire Torensel Kontlugu" bu iki-seviyeli "Lancashire Kontluğu"nu icine aldigi gibi "Blackpool Borough" ve "Burnley ile Darwen Borough" tek-seviyeli yerel idarelerini de içinde bulundurmaktadır.

Asıl İngiltere ülkesinin yerel yönetiminde 1972 de yapılan reform kanununa göre de iki-seviyeli olup üst seviyede büyükşehir "Metropoliten Kontluk" (Metropolitan County) idaresi ve ikinci seviyede "metropoliten-yerel-idare-bölgeleri" bulunmaktaydı. Bu tip iki-seviyeli yerel idareler Londra Büyükşehri (Greater London), Birmingham'ı içeren West Midlands, Greater Manchester, Liverpool'u içeren Merseyside, Sheffield'i içeren South Yorkshire ve Leeds'i içeren West Yorkshire idi. Ama bu tip yerel idarelerinin üst seviyelerinin hepsi Muhafazakâr Partili Thatcher hükûmeti tarafından lağvedilmişlerdir. Bu "Metropoliten Kontluk"ların altında bulunan "metropolite-yerel-idare-bölgeleri" ise "tek-seviyeli-metropoliten-yerel-idare-bölgesi" olarak idare edilmeye başlanmıştır. Ancak 1998'de İşçi Partisi yine Londra Büyükşehir Meclisi ve Belediye Başkanlığı ile "Büyük Londra" yörel idaresini yenilemiştir.

Galler (Wales)idaresi için en üst katta Cardiff'te bulunan, bir seçimle meydana gelen, sınırlı yasal ve idari güçler ve yetkiler verilmiş Galler Meclisi (National Assembly of Wales), bir hükûmet ve ülke idaresi bulunmaktadır. Ancak bu idare için yasal ve uygulayıcı güçler çok kısıtlıdır. Galler Ülkesi yerel yönetimi 22 tane tek-seviyeli yerel idareye bölünmüştür. Bunlardan 9'una kontluk (county), 10'una kontluk beldesi (county borough) ve 3'üne şehir adı verilmektedir.

İskoçya idaresi için en üst katta seçimle meydana gelen yasal güç olarak İskoçya Parlamentosu (Scottish Parliament) ve idari güç olarak İskoçya Hükümeti (Scottish Executive) bulunmaktadır. Bunlar Edinburg'da bulunmakta ve İskoçya krallık sarayı olan "Holyroyd Sarayı"na atıfla, kısa olarak Holyroyd olarak da anılmaktadır. Yerel yönetim İskoçya'da 9 alt-yerel-bölgesi (Council areas) ve üç adalar bölgesinden (Outer Islands, Orkney ve Shetland) oluşur.

Kuzey İrlanda için zaman zaman güçleri geri alınan ve Stormont adı verilen, seçimle gelen, yasal gücü olan bir Meclis ve Kuzey İrlanda hükûmeti bulunmaktadır. Yerel yönetim olarak 26 komüniteye (community) ayrılmıştır.

Ekonomi
Ana madde: Birleşik Krallık ekonomisi

Birleşik Krallık'ın para birimi İngiliz sterlinidir. Bir sterlin 100 peniden oluşur (İng: tekil penny, çoğul pence). Para biriminde onluk sistem 1971'de uygulamaya konulmuştur. Bu tarihten önce bir sterlin 20 şilinden, bir şilin ise 12 peniden oluşuyordu, yani, bir sterlin 240 peniden oluşuyordu.

Birleşik Krallık'ta kısmi olarak merkezi kontrol altında bir serbest piyasa ekonomisi mevcuttur.[19] Dünyanın beşinci en büyük, Avrupa'nın Almanya'dan sonra ikinci en büyük ekonomisini oluşturur.[20] Hükümetin ekonomi politikaları Birleşik Krallık Maliye Bakanlığı (İngilizce: Her Majesty's Treasury, "Majestelerinin Hazinesi") tarafından hayata geçirilir. 2016 itibarıyla Gayri safi yurt içi hasılanın %78.8'ini hizmet sektörü oluşturmaktaydı. Hizmet sektörü ülkenin ekonomik büyümesinin arkasındaki ana sektördür.[21]

Birleşik Krallık'a bağlı topraklar

Ayrıca bakınız

Notlar
  1. Kernevekçe: Rywvaneth Unys Breten Veur ha Kledhbarth Iwerdhon; İrlandaca: Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann; İskoçça (Cermen dili): Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Irland; İskoçça: Rìoghachd Aonaichte Bhreatainn Mhòir agus Èireann a Tuath; Galce: Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon.

Kaynakça
  1. It serves as the de facto National Anthem as well as being the Royal anthem for several other countries.
  2. "Welsh Language Act 1993". Office of Public Sector Information. 7 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2007.
  3. "Gaelic Language (Scotland) Act 2005". Office of Public Sector Information. 7 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2007.
  4. "European Charter for Regional or Minority Languages". Scottish Executive. 18 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2007.
  5. "Demographic Yearbook – Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). United Nations Statistics Division. 2012. 26 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2015.
  6. "U.K. Population (2016) - Worldometers". worldometers.info. 26 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016.
  7. "2011 UK censuses". Office for National Statistics. 31 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012.
  8. "World Economic Outlook Database, October 2020". IMF.org. International Monetary Fund. Erişim tarihi: 30 Ekim 2019.
  9. "Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2020.
  10. "Human Development Report 2020" (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
  11. United Kingdom Permanent Committee on Geographical Names (Mayıs 2017). "Toponymic guidelines for the United Kingdom". GOV.UK. 10.2 Definitions. 17 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. usually shortened to United Kingdom ... The abbreviation is UK or U.K.
  12. Usage is mixed. The Guardian and Telegraph 11 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. use Britain as synonym for United Kingdom. Some organisations, including the British Government, prefer to use Britain as shorthand for Great Britain
  13. "Encyclopaedia Britannica". 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2007.
  14. "Countries within a country". www.number10.gov.uk. 15 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2007.
  15. "Britanya Büyükelçiliği resmî sitesi". 27 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020.
  16. "briton." 9 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dictionary.com
  17. "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020.
  18. "United Kingdom". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2008.
  19. "Principles for Economic Regulation" (PDF). Department for Business Innovation & Skills. 14 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017.
  20. "Reality Check: Is UK still the world's fifth biggest economy?". BBC. 6 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017.
  21. "Gross Domestic Product, preliminary estimate: July to Sept 2016". Ulusal İstatistik Bürosu. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.