Türkiye'deki buzul gölleri

Türkiye'deki buzul gölleri, Kuaterner zamanının Pleistosen döneminde oluşan buzul çağında Anadolu'nun yüksek dağlarında oluşmuş buzul gölleridir. Buzullaşma şekilleri genel olarak üç grupta incelenir:

  1. Toros Dağları,
  2. Doğu Karadeniz Dağları,
  3. Volkanlar ve diğer dağlar[1] .

Uludağ buzul gölleri

Uludağ (2543 m) geç Kuaterner buzullaşmasına uğrayan dağlarımızdandır. Beş göl üzerinde yapılan bir araştırmaya göre[2]; göl yüzey sıcaklıkları Temmuz ayında 4.8 °C ile 14,5 °C arasında, Ağustos ayında 15,7 °C ile 23 °C arasındadır. Göllerin pH değeri Temmuzda 8,02- 9,1, Ağustos'ta 8,47-9,82 arasındadır. Zooplakton araştırmasında Rotiferler grubundan 11 familyaya ait 24 takson, Kladoserlerden, 4 familyadan 7 takson, Kopepodlardan 3familyaya ait 5 takson, toplan 36 takson belirlenmiştir. Rotiferlerden tespit edilen takson sayısı şöyledir; Kilimli Gölde (13), Aynalı Göl (9), Karagöl (9), Buzlugöl'de (8) Heybeligöl (4).

Uludağ'da 7 buzul gölü bulunur; Kilimli göl (2330 m), Karagöl (2270 m), Buzlu göl (2390 m), Aynalı Göl (2310), Heybeli Göl (2410 m), Koğukdere Gölü, Çayırlıdere Gölü.

  • Karagöl: Rakımı 2270 m olan göl daire şekillidir. Güneyindeki Karatepe'den (2550 m) adını alır. Gölü çevreleyen sirk duvarlarının yüksekliği 300 m'yi bulmaktadır. Önünde 10 m yüksekliğinde moren setti olan göl kuzeydoğuya bakmaktadır. Seddin altından göl suları sızmaktadır[3]. İçme suyu bulunmadığı ve fazla güneş almadığından kamp için önerilmemektedir[4].
  • Kilimli Göl: Zirvenin hemen altında bulunan göle dipsiz göl de denilmektedir[5] . Karagölün doğu komşusudur. 2330 m rakıma sahip gölün önünü 20 m yüksekliğinde moren deposu kapatır[3]. Derinliği 4,5 m olan gölün dibi bitki örtüsünden dolayı yeşil görünür. Çevresi piknik alanı ve kamp yeri olarak kullanılır[4].
  • Aynalıgöl: En yüksek zirve olan Karatepenin (2550 m) kuzey yamaçlarında bulunur. Kuzey doğuya bakan at nalı şeklindedir. Çapı 500 m olan gölün üç yanı dik duvar şeklindedir[3]. İyi güneş alır ve ışınlar yansıma yaptığından bu ismi almıştır. Daha çok yabancı dağcılar tarafından tercih edilmektedir[4].
  • Heybeli Göl yazın kurumakta ve plato görünümü almaktadır[4].
  • Koğukdere Gölü ve Çayırlıdere Gölü, Uludağın kuzeybatı yamacında bulunurlar ve yazın kururlar[6] .
  • Buzlugöl: Aynalıgöl yakınlarında dairevi ve dik kenarlıdır. Kilimli gölün doğusundaki küçük tepenin arkasında bulunur. Ağustos ayına kadar üzerinde buz kütleleri bulunur[4].

Kaçkar Dağları buzul gölleri
Deniz Gölü, Kaçkar Dağları
Libler Gölü, Kaçkar Dağları

Üzerinde güncel buzullarında bulunduğu Kaçkar dağlarında, 100 kadar buzul gölü bulunmaktadır[7].

  • Deniz Gölü: Denizden yüksekliği 3375 m, alanı 750 m² ile Kaçkarların en büyük buzul gölüdür[8]. Çapı yaklaşık 150 m, derinliği 60 m'dir[9]. On ay boyunca yüzeyi buzla kaplı olan gölde buz tabakası 17-25 Temmuz arasında erimeye başlar[10]. Kaçkarların zirvesine çıkış yolu üzerinde bulunduğundan yaz mevsiminde dağcıların uğrak yeridir. Yusufeli ilçesi, Yaylalar Köyünün Olgunlar Mahallesinden 5-6 saat yürüme ile ulaşılmaktadır[11].
  • Karadeniz Gölü: Çeymakçur buzul vadisinde yer almaktadır. Ayder Yaylasından 2 saat yürüyüş mesafesinde, 2800 m rakımdadır[12].
  • Yedigöller: Kaçkar Dağlarının güney batısında Verçenik Dağları üzerinde 3100 m yükseklikte bulunurlar. Erzurum-Rize sınırında Çayırözü alanında yer alır. İspir sınırlarında bazıları çok küçük 10 gölden oluşur. Çayırözü mahallesinden 21 km'lik stabilize yolun sonundan 1-2 saatlik yürüyüşle ulaşılmaktadır. Göl bölgesinin kuzeyinde Anzer ve Cimil yaylaları bulunur[13]. İspir Belediyesi alana beton merdiven yaptırması tartışılmış[14], merdivenleri yıkan köylüler yargılanmıştır[15].
  • Karagöl: Kaçkar Dağlarının doğu kesimi olan Altıparmak Dağları üzerinde bulunan 14 buzul gölünün en büyüğüdür. 130 m genişlik, 230 m uzunluk, 7 m derinliğe sahiptir[16].
  • Kapılı Göller: Verçenik Dağlarının eteklerinde, birbirine bağlı olan iki göl şeklindedir. Verçenik Yaylasından sonra 2-3 saatlik yürüyüş yolundadır. Erzurum-Rize arasında dağların zirvelerindeki geçitlere kapı adı verilmesi nedeniyle bu isimle anılırlar.[17].
  • At Göl: Verçenik Yaylası ile Kapılı Göller arasındadır. Gölden Verçenik Deresi doğar. Buzul gölleri yüksekliklerinden dolayı fazla canlı yaşamaz, fakat At Gölüne bırakılanlar yaşamıştır ve gölde alabalık bulunur[9].
  • Tatos Gölleri (Sulak Göller): Birbirine bağı üç göl halinde 2900 m yükseklikte, Tatos Dağının yamaçlarında bulunur. Verçenik yaylasından 3 saatlik yürüyüşle ulaşılmaktadır[17].
  • Salar Gölü: Çapans Dağları üzerinde Çermeniman buzul vadisinde bulunur. Salır gediğinin alt tarafında yer alıp, uzunluğu 500 m'dir. Buzul vadisi içinde Salar Gölü ile beraber Cin Gölü ve Kubbeli Göl de bulunur.[18].
  • Cin Gölü: Çapans Dağları, Çermeniman buzul vadisinde bulunur. Batıya dönük yamaçlarda asılı vadi içinde yer alır. Suları Ziyaret Deresini besler[18].
  • Şefkar Buzul Gölleri: Çapans dağları üzerinde, Sarpinovit Buzul Vadisi içinde yer alan, taban yüksekliği 3100 m ile 3150 m arasında değişen sirklerin içinde bulunurlar[18].
  • Şeytan Gölü: Çapans Dağlarında, Kuruyatak buzul vadisi içinde yüksek alanlarda sirklerde buzul gölleri oluşmuştur. Şeytan Gölü, Çürük Göl ve Çikrik Gölleri bunlardandır. Kuzeyinde 3000 m'nin üzerinde piramidal konik tepesi ile Şeytan gölü ilgi çekmektedir[18].
  • Musa Gölü: Verçenik Dağı, Cimil vadisi içerisinde, 3035 m rakımda, 200 m çapında buzul gölüdür. Gölden çıkan sular Çatak Deresine dökülür.

Bolkar Dağları buzul gölleri
Çiniligöl'ün bir tepeden görünüşü.
Karagöl, Bolkar Dağları
Bolkar Dağları üzerindeki Yazıgöl

Bolkar Dağlarında derin sirk çukurlukları var olmasına rağmen, Kaçkar Dağları kadar buzul gölü oluşmamıştır. Bunun temel sebebi kireçtaşından (kalker) oluşan arazinin düdenler aracılığı ile suları yer altına boşaltması ve göl oluşumunu engellemesidir[19].

  • Çiniligöl: 2690 m yükseklikte yer alır. Karagöl yakınındaki geçitten geçilerek 15-20 dakikada ulaşılır. Bolkar Dağları göllerine çıkmak için Adana, Pozantı ilçesi, Darboğaz mahallesi uygundur[20]. Göl tek nokta endemik bir tür olan Toros kurbağasının yaşam alanıdır.
  • Karagöl: Bolkar Dağları üzerinde 2650 m yüksekte yer alır. Gölde endemik bir tür olan Toros kurbağası (Rana Holtzi) yaşar. Göle kadar uzatılan yol kirlenmenin hızlanmasına neden olmuştur[20]. Niğde ili, Ulukışla ilçesi, Maden köyü sınırlarında yer alır. Uzunluğu 450 m, genişliği 175 m, derinliği 12 m, alanı 2,60 hektardır. 5-6 ay boyunca buz tutan gölün sularının Ekim ayı sıcaklığı 6 °C, Temmuzda 9 °C'dir[21].
  • Yazıgöl: Yazıgöl, Mersin ili Çamlıyayla ilçesi sınırlarında olan, 2730 metre yükseltide Bolkar Dağları üzerindeki 1500m² alana sahip buzul göllerinden biridir. Bolkarların güneye bakan yamacında doğu-batı uzanışlı, Yazıgöl buzul vadisi içinde yer alır. Vadinin içerisinden geçtiği Yazıgöl Yaylasında 35-40 yaylacı yazın hayvancılık yaparlar[22].
  • Eğrigöl: Bolkar Dağlarında 2750 m yüksekliktedir. Yazıgöl'den 1,5 saat yürüme mesafesinde bulunur.

Kaynakça
  1. ÇİNER, Atilla (Şubat, 2003). "ÖZ" (PDF). Türkiye'nin güncel buzulları ve Kuvaterner Buzul Çeşitleri. jmo.org.tr. Erişim tarihi: 9 Mart 2015. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  2. USTAOĞLU, M.Ruşen ve ark. (2008). "Bulgular" (PDF). Uludağ(Bursa)’daki Buzul Gölleri ve Akarsularında Faunal Bir Çalışma. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  3. ERİNÇ, Dr. Sırrı. "Uludağ üzerinde glasyal şekiller" (PDF). Uludağ Üzerinde Glasal Morfoloji Araştırmaları. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  4. "Göller Bölgesi" (PDF). ÇEMTAŞ Bülten. cemtas.com.tr. Eylül-Ekim 2013. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  5. "Uludağ'ın gölleri büyülüyor". yabantv.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  6. "ULUDAĞ MİLLİ PARKI". ormansu.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  7. "Kaçkar Dağları Milli Parkı". ormansu.gov.tr. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  8. DOĞU, Yar. Doç.Dr. Ali Fuat ve ark. "Kaçkar Dağında Buzul Şekilleri" (PDF). KAÇKAR DAĞINDA BUZUL ŞEKİLLERİ, YAYLALAR VE TURİZM. ankara.edu.tr. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  9. "BUZUL GÖLLERİ". kesfetmekicinbak.com. Erişim tarihi: 10 Mart 2015.
  10. KESKİN, Ali Ethem (2011). "Kaçkar'a Dalmak". kesfetmekicinbak.com. 8 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  11. "Büyük Deniz Gölü, Kaçkar'ın Mavi Gözü". kesfetmekicinbak.com. Erişim tarihi: 10 Mart 2015.
  12. "TRANS KAÇKAR". karadeniztatil.com. 24 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2015.
  13. "Rize Yedigöller keşfedilmeyi bekliyor". sabah.com.tr. 17 Ekim 2011. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  14. "Cennete 3300 metrede merdiven". hurriyet.com.tr. 29 Ağustos 2012. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  15. "'Saklı cennet'e yapılan merdivenleri yıkan köylülere beraat". 22 Şubat 2015. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  16. "Kaçkarlar". kitapyurdu.com. 2 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
  17. "Kaçkarlar'ın en güzel manzaralı dağ ve göllleri". hurriyet.com.tr. 10 Kasım 2013. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2015.
  18. GÜRGEN, Gürcan (2003). "Çapans Dağlarının Glasyal Morfolojisi". Çapans Dağları Kuzeyinin (Rize) Glasyal Morfolojisi. ulakbim.gov.tr. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2015.
  19. EGE, İsmail (2008). [acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/4134/4612.pdf "HİDROĞRAFİK ÖZELLİKLER"] |url= değerini kontrol edin (yardım) (PDF). BOLKAR DAĞLARI’NIN DOĞU KESİMİNDE JEOMORFOLOJİK BİRİMLER ÜZERİNDE ARAZİ KULLANIMI. Erişim tarihi: 13 Mart 2015.
  20. "BOLKAR GÖLLERİ". kesfetmekicinbak.com. Erişim tarihi: 11 Mart 2015.
  21. "Bolkar-Karagöl'ün Kara Bahtı!". su-meru.com. 10 Nisan 2013. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2015.
  22. EGE, İsmail (2008). "Hayvancılık Amaçlı Yaylacılık" (PDF). BOLKAR DAĞLARI’NIN DOĞU KESİMİNDE JEOMORFOLOJİK BİRİMLER ÜZERİNDE ARAZİ KULLANIMI. 9 Temmuz 2016 tarihinde [acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/4134/4612.pdf kaynağından] |url= değerini kontrol edin (yardım) (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2015.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.