Yenisey Yazıtları
Yenisey Yazıtları, Rusya'da Hakasya, Tuva ve Altay Özerk Cumhuriyetleri içinden geçen Yenisey Nehri boyunca bulunmuş olan toplam 158 adet Türkçe yazıt kurgan (mezar) ve kaya taşlarından oluşmaktadır. Yazıtlar Orhun Alfabesi diye bildiğimiz Türkçe Damgalar ile yazılmıştır.
Günümüzde Hakasya, Tıva, Dağlı Altay cumhuriyetleri bölgesinden, Krasnoyarsk ilinden, Lena akarsuyu boyundan, Yenisey, Abakan, Kemçik, Kem, Oya, Elegest akarsuları boyundaki kurganlarda bulunmaktadır.
Yenisey Yazıtları'nın Yenisey bölgesinde yaşayan değişik Türk boylarına ait oldukları kabul edilmektedir. Bu yazıtların Göktürk Kitabeleri'nden önce oluşturulduğu kabul edilir. Genellikle mezar taşı olarak dikilen bu yazıtların bazıları birkaç kelimelik, çoğu 5-10 satırlıktır. Bu yazıtlar yalın abartısız bir dille yazılmıştır. Çoğunlukla yazı sahibinin bu dünyaya doymadan ayrıldığını samimi bir dille anlattığı görülür.
Orhun Yazıtları'ndaki yüksek heyecan ve lirizmden uzaktır. Kullanılan yazı Orhun Yazıtları'ndaki kadar gelişmemiştir. Mezarların dikiliş tarihleri belli değildir.
Yenisey boylarındaki yazıtlar
Yazıtlar ilk bulunduğu akarsu, köy veya yöre adı ile adlandırılmış ve akademik türde E-1, E-50, e-150 şeklinde sayılarla belirtilmiştir. Misal olarak: Uyuk-Tarlak (Е-1), Barık I (Е-5), Barık II (Е-6), Elegest (Е-10), Begre (Е-11), Uybat I (Е-30) vb.[1][2][3][4] Yenisey bölgesinde 184 yazıt bulunmuştur.
- E1 ( Uyuk-Tarlak )
- E2 ( Uyuk-Arjan )
- E3 ( Uyuk-Turan )
- E4 ( Ottuk-Daş I )
- E5 ( Barık I )
- E6 ( Barık II )
- E7 ( Barık III )
- E8 ( Barık IV )
- E9 ( Kara-sug )
- E10 (Elegest Yazıtı I )
- E11 ( Begre )
- E12 ( Aldı-Bel I )
- E13 ( Çaa-höl I )
- E14 ( Çaa-höl II )
- E15 ( Çaa-höl III )
- E16 ( Çaa-höl IV )
- E17 ( Çaa-höl V )
- E18 ( Çaa-höl VI )
- E19 ( Çaa-höl VII )
- E20 ( Çaa-höl VIII )
- E21 ( Çaa-höl IX )
- E22 ( Çaa-höl X )
- E23 ( Çaa-höl XI )
- E24 ( Inscriptions on Khaya-Uju rocks )
- E25 ( Oznachennoe )
- E28 ( Oçurı Аçurı )
- E27 ( Oya )
- E28 ( Altın-köl )
- E29 ( Altın-Köl )
- E30 ( Uybat I )
- E31 ( Uybat II )
- E32 ( Uybat III )
- E33 ( Uybat-IV )
- E34 ( Uybat-V )
- E35 ( Tuba I )
- E36 ( Tuba II )
- E37 ( Tes )
- E38 ( Ak-Yus )
- E39 ( Kara-Yus )
- E40 ( Taşeba )
- E41 ( Kemçik-Çıgrak )
- E42 ( Bay-bulun I )
- E43 ( Kızıl-Çıraa I )
- E44 ( Kızıl-Çıraa II )
- E45 ( Kejeelig-Hovu )
- E46 ( Tele )
- E48 ( Abakan )
- E49 ( Bay-bulun II )
- E50 ( Tuva stele «B» inscriptions )
- E51 ( Tıva III )
- E52 ( Elegest II )
- E53 ( Elegest III )
- E54 ( Ottuk Daş III )
- E55 ( Tuvian stele "G" )
- E56 ( Malinovka )
- E57 ( Suygyn )
- E58 ( Kezek-Hure )
- E59 ( Kerbis-baarı )
- E60 ( Sargal Aqsy )
- E61 ( Sulug-adır-aksı )
- E62 ( Kanımıldık-kobı )
- E63 ( Ortaa-Hem )
- E64 ( Ottuk Daş II )
- E65 ( Kara-bulun I )
- E66 ( Kara-bulun II )
- E67 ( Kara-bulun III )
- E68 ( El-Bajı )
- E69 ( Çer-Çarık )
- E70 ( Elegest IV Eer Hol )
- E71 ( Podkuninskoe )
- E72 ( Aldı Bel II )
- E73 ( Yime )
- E74 ( Samagaltay )
- E75 ( Küten-Buluk )
- E76 ( Mirror I )
- E77 ( Inscription on Chinese mirror )
- E78 ( Inscription on Chinese copper coin )
- E79 ( Inscription on Chinese copper coin )
- E80 ( Bronze Plaque )
- E81 ( Golden Vessel I )
- E82 ( Golden Vessel II )
- E83 ( Uybat VII )
- E84 ( Mirror III )
- E85 ( Mirror IV )
- E86 ( Amulet Signs )
- E87 ( Text on a Spindle )
- E88 ( Text on an Amulet )
- E89 ( Övür-I )
- E90 ( Övür-I )
- E91 ( Bedelig )
- E92 ( Demir-Sug )
- E93 ( Yur-Sayur I inscriptions )
- E98 ( Uybat VI )
- E99 ( Ortaa-Tey )
- E100 ( Bayan-Qol )
- E102 ( Arjan II inscriptions )
- E103 ( Arjan II inscriptions )
- E104 ( Oznachennoe II )
- E105 ( A Stele from Kyzyl Museum )
- E108 ( Uyuk Oorzak I )
- E109 ( Uyuk Oorzak II )
- E110 ( Uyuk Oorzak III )
- E147 ( Yerbek I )
- E149 ( Yerbek II )
- E152 ( Şançı 3 )
Kaynakça
- "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.
- "Arşivlenmiş kopya". 7 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.
- "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.
- "Arşivlenmiş kopya". 13 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.
Dış bağlantılar
- Yenisei inscriptions 28 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Yenisey Yazıtları toplu halde 13 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.