Yugoslavya darbesi

Yugoslavya darbesi, 27 Mart 1941'de Yugoslavya Krallığı'nın başkenti Belgrad'da meydana gelen askerî darbe.

Yugoslavya darbesi
Tarih	27 Mart 1941
Konum	Belgrad, Yugoslavya Krallığı
Sonuç	Yugoslavya istilası
Can kaybı	1 (yanlışlıkla)[1]

Darbe 1938'den beri birçok darbe planıyla özdeşleştirilen Hava Kuvvetleri Komutanı Dušan Simović'in bilgisi dahilinde batı yanlısı bir grup Sırp Yugoslav Krallık Hava Kuvvetleri çalışanı tarafından planlanmış ve gerçekleştirilmiştir. Hava Kuvvetleri Tuğgenerali Borivoje Mirković, Yugoslav Kraliyet Muhafızları lideri Živan Knežević ve kardeşi Radoje Knežević darbeyi gerçekleştiren en önemli figürlerdir. Radoje Knežević'in yanında birçok sivil figür de darbe planı gerçekleştirilmeden önce haberdar olup plan yürürlüğe girmeye başladığı andan itibaren organizasyon aşamasına katılmışlardır.

Yugoslavya Komünist Partisi darbede hiçbir görev üstlenmemesine rağmen kitlelerin birçok kentte sokağa dökülmesine önayak olmuş ve askerlerin yaptığı bu müdaheleye destek vermiştir. Darbe başarılı olmuş ve Naip Prens Pavle Karađorđević, Dr. Radenko Stanković, Dr. Ivo Perović ve Başbakan Dragiša Cvetković'in yönetimi sona ermiştir. Darbeden iki gün önce Cvetković hükûmeti Yugoslavya'nın Tripartite Paktı'na dahil olması için Viyana Protokolü'nü imzalamıştır. Darbe planları daha uzun bir süre için yapılmış; ancak Tripartite Paktı'nın imzalanması darbecileri Britanya Özel Operasyonlar Şefi'nin de cesaretlendirmesiyle hızlandırmıştır.

Ordu işbirlikçileri tahta geçme yaşına geldiğini ilan ettikleri 17 yaşındaki kral II. Petar Karađorđević'i başa getirmiş ve Simović'in başbakanlığı ve Vladko Maček ile Slobodan Jovanović'in yardımcılığında bir ulusal birlik hükûmeti kurulmuştur. Darbe Nazi Almanyası önderliğindeki Mihver Devletleri'nin doğrudan Yugoslavya istilası ile sonuçlanmıştır.

Arka planı

Ekonomi profesörü ve tarihçi Jozo Tomasevich'e göre Yugoslavya Krallığı katı merkeziyetçi yapısı[2], ülkedeki milletlerin ve bunların dominant dinleri arasındaki güçlü birlik[3] ve düzensiz ekonomik gelişme[4] nedeniyle kurulduğundan beri zayıftı ve iki savaş arası dönemde de böyle kaldı. Bilhassa Sırp Ortodoks Kilisesi'nin ulusal konulara etkisi ile Katolik ve Müslüman gruplara karşı ayrımcılık ve Sırp olmayan nüfusun ülkenin dominant unsuru Sırplar tarafından ikinci sınıf vatandaş olarak görülmesi hoşnutsuzluğu iyice artırdı.[3] Merkeziyetçi sistem Sırp ordusunun gücü, Hırvatların sisteme dahil olmamadaki inadı, Sırpların temsili üstünlüğü, yozlaşma ve siyasi partilerdeki disiplinsizlikten almıştır.[5] 1929'a kadar durum hükûmetin demokratik sistemini bozacak şekilde ilerlemiştir. Yugoslavya'nın tamamının yönetiminin Sırp yöneticilerce domine edilmesi ülkenin politik anlamda dengelenmediğini ve ülkenin karşılaştığı ekonomik ve sosyal sorunların çözülmesi ihtiyacını karşılayamayacak durumda olduğunu göstermiştir.[6]

Yugoslavya Krallığı'nın 1929 ve 1939 yılları arasındaki banovinaları (banatları)

Siyaset bilimci Profesör Sabrina P. Ramet rejimin işlevsizlik ve meşruiyet eksikliğini ülkenin "ulusal sorun"u haline gelen etnik gruplar arasında kutuplaşmasının nedeni olarak görür. Bireysel hakların korunması, hoşgörü ve eşitliğin inşası ve devletin din, dil ve kültür farklılıklarına tarafsız yaklaşımının garanti edilmesi konularında hukukun egemenliğinin sekteye uğraması ülkedeki meşruiyet eksikliğini ve istikrarsızlığı artırmıştır.[7]

1929'da Kral I. Aleksandar tarafından kurulan 6 Ocak Diktatörlüğü ile demokrasi sekteye uğramıştır.[6] Bu olayda idari yapılanmada geleneksel bölge anlayışı lağvedilerek ülkedeki nehirleri temel alan bir anlayışa gitmek gibi yöntemler izlenerek ülkedeki etnik ayrılıkların kırılması amaçlanmıştır.[8] Bu hareket önemli derecede muhalefetle karşılaşmış, Sırp ve Sloven muhalefet partileri ve muhalif figürler Yugoslavya'nın etnik temelli altı idari yapıya ayrılmasını talep etmiştir. 1933'e kadar Hırvatların çoğunlukta olduğu Sava Banovina'da durumdan memnun olmayanlarca 1933'e kadar sivil itaatsizlik gelişmiş, rejim güçleri buna birçok suikast, suikast denemesi ve Hırvat Köylü Partisi (Sırp-Hırvatça: Hrvatska seljačka stranka HSS) lideri Vladko Maček'in de aralarında olduğu Hırvatların birçok kilit ismini tutuklayarak yanıt vermiştir.[9] Kral Aleksandar'ın 1934'te Marsilya'da suikaste kurban gitmesinin ardından kuzeni Pavle Karađorđević, senatör Dr. Radenko Stanković ile Sava Banovina Valisi Dr. Ivo Perović'le üçlü bir yönetim kurmuş ve başa Alexandar'ın 11 yaşındaki oğlu II. Petar'ı geçirmişse de yönetim daha çok Prens Pavle Karađorđević'in tekelinde kalmıştır.[10] Prens Pavle Karađorđević kuzeninden daha liberal bir görüşe sahip olsa da diktatörlük yönetimi bu dönemde de devam etmiştir.[11] Diktatörlük neticesinde ülke tutarlı bir dış politika izlemiş; ancak Yugoslavya'nın içte barışı yakalamadan topraklarında hak iddia eden komşularıyla barışı yakalamasının zorluğu gözler önüne serilmiştir.[12]

İki dünya savaşı arası dönemde Yugoslav dış politikası

Ülke 1921'den itibaren Macaristan'ın olası toprak taleplerine karşı Romanya ve Çekoslovakya ile Küçük Antant'ı müzakere etmiş, on yıl ikili anlaşmalarla süren dönemin ardından gerekli aranjmanları 1933'te resmileştirmiştir. Bunu ertesi yıl Bulgaristan'ın isteklerine karşı Yunanistan, Romanya ve Türkiye'yle katıldığı Balkan Antantı izlemiştir. Bu dönemde Yugoslav hükûmeti Avrupa barış anlaşmalarında garantör olarak gördüğü Fransa ile iyi ilişkiler kurmuş ve bu ilişkiler 1927'de imzalanan dostluk anlaşmasıyla resmiyet kazanmıştır.[13] Bu tanzimler yapılırken Yugoslavya için en büyük sorunu İtalya teşkil etmiş, İtalya Bulgar ayrılıkçıların kurduğu İç Makedon Devrimci Örgütü'nü maddi olarak desteklemiştir.[14] Kral Aleksandar'ın Benito Mussolini'yle müzakere çabaları karşılık bulmamış, Aleksandar'ın suikaste uğramasının ardından 1937 yılına kadar bu konuda kayda değer bir gelişme yaşanmamıştır.[15] Aleksandar suikastinin sonrasında Yugoslavya askeri ve diplomatik açıdan izole edilmiş, ardından ülke İtalya'yla ikili ilişkilerine yardımcı olması için Fransa'dan yardım istemiştir.[16]

Cvetković–Maček Anlaşması

11 Aralık 1938 Yugoslavya Seçimleri[17]

Kaolisyon/Parti	Oy	%	Temsilciler	%
Yugoslav Radikal Birliği – Milan Stojadinović Radikal Halk Partisi Sloven Halk Partisi Yugoslav Müslüman Organizasyonu (JMO) Yugoslav Ulusal Partisi	1,643,783	54.1	306	82.0
Birleşik Muhalefet – Vladko Maček Zirai Parti Hırvat Köylü Partisi Demokrat Parti Bağımsız Demokrat Parti Karadağ Federalist Partisi	1,364,527	44.9	67	18.0
Yugoslav Ulusal Hareketi – Dimitrije Ljotić	30,734	1.0	0	0
Total	3,039,041	100.0	373	100.0

Prens Pavle Karađorđević ulusal dayanışmanın olmaması ve ülkesinin siyasi açıdan güçsüzlüğünü gördükten sonra Yugoslavya'da Hırvatlar arasında dominant parti olan HSS'nin lideri Maček ile siyasi uzlaşı adına müzakereler yapmak için birçok kere adım atmıştır. Ocak 1937'de başbakan Milan Stojadinović, Prens Pavle Karađorđević'in isteği üzerine Maček ile bir araya gelmiştir; ancak Stojadinović Sırp yönetici sınıfın domine ettiği Yugoslavya'ya karşı Hırvat hoşnutsuzluğunu çözmek için yetersiz ya da isteksizdir.[18] 1938'de Anschluss ile birlikte Üçüncü Reich Yugoslavya'ya komşu olmuş[19] ve aralık ayında erken seçim yapılmıştır.

Dipnotlar

1. Tomasevich 1969, s. 67.
2. Tomasevich 1969, s. 60.
3. Tomasevich 1969, ss. 61-62.
4. Tomasevich 1969, s. 62.
5. Hoptner 1963, s. 7.
6. Tomasevich 1969, s. 61.
7. Ramet 2006, s. 76.
8. Ramet 2006, ss. 79-80.
9. Ramet 2006, s. 87.
10. Dragnich 1983, s. 99.
11. Tomasevich 1969, ss. 60-63.
12. Hoptner 1963, s. 9.
13. Hoptner 1963, ss. 10-12.
14. Hoptner 1963, s. 14.
15. Hoptner 1963, ss. 19-20.
16. Hoptner 1963, s. 28.
17. Tomasevich 2001, s. 40.
18. Tomasevich 1975, ss. 22-23.
19. Roberts 1987, s. 7.

Kaynakça

Kitaplar

• Biondich, Mark (2007), "Controversies surrounding the Catholic Church in Wartime Croatia, 1941–45", Ramet, Sabrina P. (Ed.), The Independent State of Croatia 1941–45, New York, New York: Routledge, ss. 31-59, ISBN 978-0-415-44055-4
• Ciglic, Boris; Savic, Dragan (2002). Croatian Aces of World War 2. Londra, Birleşik Krallık: Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-435-1.
• Creveld, Martin L. Van (1973). Hitler's Strategy 1940–1941: The Balkan Clue. Londra, Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-20143-8. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Dragnich, Alex N. (1983). The First Yugoslavia: Search for a Viable Political System. Stanford, Kaliforniya: Hoover Press. ISBN 978-0-8179-7843-3. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Frank, Tibor (2001). "Treaty Revision and Doublespeak: Hungarian Neutrality, 1939–1941". Wylie, Neville (Ed.). European Neutrals and Non-Belligerents During the Second World War. Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ss. 150-191. ISBN 978-0-521-64358-0. 7 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Goldstein, Ivo (2003). Goldstein, Slavko (Ed.). Hrvatska povijest [Croatian History] (Sırp-Hırvatça). Zagreb, Hırvatistan: Novi Liber. ISBN 978-953-6045-22-8.
• Hehn, Paul N. (2005). A Low Dishonest Decade : The Great Powers, Eastern Europe, and the Economic Origins of World War II, 1930–1941. Londra, Birleşik Krallık: Continuum International Publishing Group. ISBN 978-0-8264-1761-9.
• Hoptner, Jacob B. (1963). Yugoslavia in crisis, 1934–1941. New York, New York: Columbia University Press. OCLC 310483760.
• Malcolm, Noel (1994). Bosnia: A Short History. New York, New York: New York University Press. ISBN 978-0-8147-5520-4.
• Milazzo, Matteo J. (1975). The Chetnik Movement & the Yugoslav Resistance. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-1589-8.
• Pavlowitch, Stevan K. (2007). Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. New York, New York: Columbia University Press. ISBN 978-1-85065-895-5. 29 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918–2005. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34656-8. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Ramet, Sabrina P.; Lazić, Sladjana (2011). "The Collaborationist Regime of Milan Nedić". Ramet, Sabrina P.; Listhaug, Ola (Edl.). Serbia and the Serbs in World War Two. Londra, Birleşik Krallık: Palgrave Macmillan. ss. 17-43. ISBN 978-0-230-27830-1.
• Roberts, Walter R. (1987). Tito, Mihailović and the Allies: 1941–1945. 3. New Brunswick, New Jersey: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-0773-0.
• Singleton, Fred (1985). A Short History of the Yugoslav Peoples. New York, New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-27485-2. 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Tanner, Marcus (1997). Croatia: A Nation Forged in War. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-09125-0. 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Tasovac, Ivo (1999). American Foreign Policy and Yugoslavia, 1939-1941. College Station, Teksas: Texas A&M University Press. ISBN 978-0-89096-897-0.
• Tomasevich, Jozo (1969). "Yugoslavia During the Second World War". Vucinich, Wayne S. (Ed.). Contemporary Yugoslavia: Twenty Years of Socialist Experiment. Berkeley, Kaliforniya: University of California Press. ss. 59-118. OCLC 652337606. 29 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2. 3 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Trevor-Roper, Hugh (1964). Hitler's War Directives: 1939–1945. Londra, Birleşik Krallık: Sidgwick and Jackson. ISBN 978-1-84341-014-0.

Akademik dergiler

• Dizdar, Zdravko (Ocak 2007). "Bjelovarski ustanak od 7. do 10. travnja 1941" [Bjelovar Uprising, 7 to 10 April 1941]. Časopis za suvremenu povijest [Yakın Tarih Dergisi] (Sırp-Hırvatça). 39 (3). Hrvatski institut za povijest [Hırvat Tarih Enstitüsü]. ss. 581-609.
• Onslow, Sue (Mart 2005). "Britain and the Belgrade Coup of 27 March 1941 Revisited" (PDF). Electronic Journal of International History, 8. Londra Üniversitesi. ss. 359-370. ISSN 1471-1443. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2016.
• Presseisen, Ernst L. (Aralık 1960). "Prelude to "Barbarossa": Germany and the Balkans, 1940–1941". Journal of Modern History. 32 (4). Chicago Üniversitesi Yayınları. ss. 359-370. doi:10.1086/238616. JSTOR 1872611.
• Stafford, David A. T. (Eylül 1977). "SOE and British Involvement in the Belgrade Coup d'État of March 1941". Slavic Review. 36 (3). Association for Slavic, East European, and Eurasian Studies. ss. 399-419. JSTOR 2494975.
• Starič, Jerca Vodušek (2005). "The Concurrence of Allied and Yugoslav Intelligence Aims and Activities". The Journal of Intelligence History. 5 (1). ss. 29-44. doi:10.1080/16161262.2005.10555107.

Websiteleri

• "Prince Paul of Yugoslavia gets royal resting place at last". Agence France-Presse. 6 Ekim 2012.
• "Rehabilitovan knez Pavle" [Prince Paul Rehabilitated] (Sırp-Hırvatça). Radio Television of Serbia. 15 Aralık 2011.
• "Rehabilitovan Dragiša Cvetković" [Dragiša Cvetković Rehabilitated]. Politika (Sırp-Hırvatça). 26 Eylül 2009.