Askerî darbe

Askerî darbe, bir ülkede silahlı kuvvetler mensuplarının silah zoru ile ülke yönetimine el koyması. Hükûmetlerin, ekonomik ve sosyal sorunları çözmekte başarısız oldukları iddiası, cuntacılar tarafından askerî darbelerin başlıca sebebi olarak gösterilir.[1] Zaman zaman ordu tarafından hükûmetlere verilen muhtıralar da darbe benzeri sonuçlar doğurabilir.

Başlığın diğer anlamları için Darbe (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Darbeciler genellikle ordunun yapacakları eyleme karşı tarafsız kalmasını fırsat bilerek iktidarı ele geçirerek, lideri devirir; radyo, TV gibi iletişim kanallarını işgal ederek hükûmet daireleri üzerinde otorite kurar; elektrik santralleri gibi temel altyapı tesislerini ve birçok kurumu kontrol altına alır.

Askerî darbe sonrası hükûmet şekilleri

Darbe sonrasında ordu kurulacak hükûmetin şekli sorunuyla karşı karşıya kalır. Latin Amerika'da darbeden sonra değişik rütbede askerlerden oluşan cunta yönetimi oldukça yaygındır. Afrika'da ve Türkiye'de ise cunta ile birlikte çalışacak devrimci bir meclis oluşturma ve bu meclis üyelerinin de cunta tarafından seçilmesi yöntemi yaygın olarak kullanılır. 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylül 1980 darbeleri ile yönetimi ele geçiren cuntalar olan Millî Birlik Komitesi ya da Millî Güvenlik Kurulu, ülkeyi mutlak biçimde yönetmiş; aynı zamanda Kurucu Meclis ya da Danışma Meclisi adıyla cunta tarafından seçilen sivil temsilcilerin olduğu ancak MBK ya da MGK karşısında bir hayli zayıf bir de meclis oluşturulmuştur.

Dünyada darbeler

Darbeler siyaset tarihinin uzun zamandır bir parçasıdır. Örneğin Roma İmparatoru Jül Sezar bir darbe kurbanı olmuştur ve bazı Roma imparatorları iktidara darbeyle gelmiştir. 1799'da Napolyon da Fransa'da iktidarı bir darbeyle ele geçirmişti. Antik Yunan ve Hindistan kentlerinde darbeler fazlasıyla yaygındı.

Askerî darbeler 20. yüzyılda yaygın biçimde Latin Amerika'da Arjantin, Şili, Asya'da Birmanya[2], Afrika'da ve Avrupa'da Yunanistan,Asya'daTürkiye[3] gibi özellikle gelişmekte olan ülkelerde gözlenmiştir.

20. asrın sonlarına doğru darbeler başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere dünyada bir hayli yagınlaştı: Latin Amerika'da, Asya'da, Afrika'da, Avrupa'da. 1980'lerden sonra darbeler daha az sıklıkta görülmeye başlandı. Hükûmetlerin sosyal ve ekonomik sorunları çözmekte yaşadıkları sorunlar ve dolayısıyla ortaya çıkan yeni sorunlar bu darbelerin başlıca sebeplerini oluşturmaktadır.

Şili

Bütün bu görünür sebeplerin yanında darbeler ayrıca güçlü devletler tarafından zayıf ve küçük devletler üzerindeki emellerini gerçekleştirmede etkili bir silah olarak kullanılmaktadır. Bunun en canlı örneği Şili'de Salvador Allende hükûmetinin devrilmesi ve Allende'nin öldürülmesiyle sonuçlanan darbedeki ABD ve CIA etkisinde görülebilir.

Venezuela

2002'de Venezuela'da oy çokluğu ile seçilmiş olan Hugo Chavez'e karşı ABD destekli bir darbe yapıldı; darbe başarılıydı ama hemen yıkıldı. Darbenin etkisi Chavez yanlısı halk gösterileri, ordunun Chavez yanlısı tutumu sebebiyle kolayca ortadan kalktı. Chavez darbeden 2 gün sonra yeniden iktidarı ele geçirdi, askerî cunta dağıtıldı. Bunun gibi durumlarda halk gösterilerinin darbeleri ters çevirebileceği ve istedikleri liderleri geri getirip iktidara oturtabilecekleri anlaşılmış oldu. Hatta bu olaydan sonra Chavez'e yönelik halk desteğinin daha da artması darbeden istenilen sonucun tam aksine bir gelişme oldu.

Türkiye
Ana madde: Türkiye'de askerî müdahaleler

TSK, iç güvenliğin tehdit altında olduğunu ifade ederek zaman zaman sivil yönetime müdahale etmiştir.[4][5] Bu müdahalelerde temel hukuki dayanak Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu'nun 35. maddesinde yer alan "Madde 35 - Silahlı Kuvvetlerin vazifesi; Türk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmiş olan Türkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktır."[6] hükmü olmuştur. Ancak 12 Eylül Darbesi'nin yargılanması için hazırlanan iddianamede bu maddenin darbeye meşruiyet kazandırmayacağı ve hiçbir kanun maddesinin Anayasa’nın üzerinde olamayacağının altı çizildi. Devlet düzeninin temel kurumlarından TBMM ve tüm hak ve özgürlükleri ortadan kaldırmak için 35. maddeyi gerekçe göstermenin hukuka aykırılığa kılıf bulma gayreti olduğu aktarıldı.[7]

Türkiye 1950 yılındaki demokratik seçimlerle çok partili hayata geçiş yaptığı dönemden sonra, millet iradesine dayanan demokratik düzen[4] neredeyse her on yılda bir askerî müdahalelerle kesintiye uğradı.[5] 27 Mayıs 1960'ta ve 12 Eylül 1980 tarihlerinde ordu darbe ile yönetime el koyarken, 12 Mart 1971 ve 28 Şubat 1997'de hükûmeti istifaya zorladı. Ayrıca sonuncusu 15 Temmuz 2016'da olmak üzere pek çok başarısız darbe girişimi ve ayaklanma da yaşandı.

Yunanistan'ın NATO'ya alınması

NATO'nun askerî kanadından 1974'te çıkan Yunanistan'ın, karşılığında Türkiye'ye hiçbir taviz verilmeden 1981'de veto edilmeden tekrar NATO'ya kabulü de ancak 12 Eylül 1980 darbesinden sonra mümkün olabilmiştir.

Şimdiki Durum
Ülke Yönetim Şekli Askeri Müdahale Tarihi Olay
Fiji Parlamenter cumhuriyet 5 Aralık 2006 2006 Fiji Darbesi
Kuzey Kore Tek Parti Rejimi 5 Eylül 1998 Kuzey Kore Ulusal Savunma Komisyonu kendisini yüksek makam ilan etti
Tayland Krallığı Meşruti monarşi 22 Mayıs 2014 2014 Tayland Darbesi

Tarihte Darbe Yaşanmış Ülkeler

Afrika

Kuzey ve Güney Amerika
  • Arjantin:1930-1932,1943-1946,1955-1958,1966-1973,1976-1983
  • Bolivya:1839-1843,1848,1857-1861,1861,1864-1872,1876-1879,1899, 1920-1921,1930-1931,1936-1940,1946-1947,1951-1952,1964-1966,1970-1982
  • Brezilya:1889-1891,1930-1946,1964-1985
  • Şili:1924-1925,1927-1931,1973-1990
  • Kolombiya:1953–1958
  • Kosta Rika:1868-1870,1876-1882,1917-1919
  • Küba:1933,1952-1959
  • Dominik Cumhuriyeti:1899,1930-1961
  • Ekvador:1876-1883,1935-1938,1947,1963-1966,1972-1979
  • El Salvador:1885-1911,1931-1979
  • Guatemala:1944-1945,1954-1957,1957-1966,1970-1986
  • Haiti:1950,1956-1957,1957-1990,1991-1994
  • Honduras:1956-1957,1963-1971,1972-1982
  • Meksika:1876,1877-1880,1884-1911
  • Nikaragua:1937-1956,1967-1979
  • Panama:1968-1989
  • Paraguay:1940-1948,1954-1989
  • Peru:1842–1844,1865–1867,1872,1879–1881,1914–1915,1930–1931,1948–1950, 1962–1963,1968–1980
  • Surinam:1980-1988
  • Uruguay:1865–1868,1876–1879,1933–1938,1973–1985
  • Venezuela:1858–1859,1859–1861,1861–1863,1908–1913,1922–1929,1931–1935i1948–1958

Asya, Pasifik ve Ortadoğu

Avrupa

Yakın tarihte darbeyle işbaşına gelen liderler
AdÜlkeTarih
Cemal Gürsel Türkiye1960
Yorgo Papadopulos Yunanistan1967
Saddam Hüseyin Irak1968
Muammer Kaddafi Libya1969
Kâbus bin Seyd El Ebu Seyd Umman1970
Augusto Pinochet Şili1973
Ziya ül Hak Pakistan1978
Teodoro Obiang Nguema Mbasogo Ekvator Ginesi1979
Kenan Evren Türkiye1980
Lansana Conté Gine1984
Blaise Compaoré Burkina Faso1987
Zeynel Abidin Bin Ali Tunus1987
Than Shwe Myanmar1988
Ömer el-Beşir Sudan1989
Yahya Jammeh* Gambiya1994
Hamad bin Halife es-Sani Katar1995
Pervez Müşerref Pakistan1999
François Bozizé* Orta Afrika Cumhuriyeti2003
Frank Bainimarama Fiji2006
Muhammed Veled Abdül Aziz Moritanya2008
Andry Rajoelina Madagaskar2009
Roberto Micheletti Honduras2009
Abdülfettah El Sisi Mısır2013
Prayuth Chan-ocha Tayland2014

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. http://yenisafak.com.tr/yazarlar/?i=10043&y=AliBayramoglu
  2. http://www.stargazete.com/index.asp?haberID=157046
  3. "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2009.
  4. "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.
  5. http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=251522
  6. "TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİ İÇ HİZMET KANUNU, Kabul Tarihi: 04/01/1961". 26 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2012.
  7. Kanlı 1 Mayıs, Maraş ve Çorum darbe için yapıldı
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.