Zama Muharebesi

Zama Muharebesi, MÖ 19 Ekim 202 tarihinde II. Pön Savaşının belirleyici muharebesidir.

Zama Muharebesi
Pön savaşları
Muharebe sırasında Kartacalı savaş filleri
Tarih MÖ 19 Ekim 202 Bölge Zama, Kartaca, günümüzdeki Tunus Sonuç Roma zaferi
Taraflar
Kartaca	Roma Numidya
Komutanlar ve liderler
Hannibal	Afrikalı Scipio Masinissa
Güçler
51.000 45.000 piyade 6.000 süvari 80 savaş fili	43.000 34.000 Romalı piyade 3.000 Romalı süvari 6.000 Numidyalı süvari
Kayıplar
yaklaşık 20.000 ölü 20.000 savaş esiri	yaklaşık 2.500 Romalı ölü yaklaşık 3.500 Numidyalı ölü

Scipio Africanus komutasındaki Roma Cumhuriyeti Ordusu, Hannibal Barca komutasındaki Kartaca Ordusunu yenmiştir. Yenilginin hemen ardından Kartaca Senatosu barış için talepte bulunmuş ve 17 yıl süren II. Pön Savaşı sona ermiştir.

Savaşın öncesi

Büyük çoğunluğu İtalya topraklarında olmak üzere yaklaşık yirmi yıl boyunca sürekli zaferler kazanan Kartacalı komutan Hannibal Barca İtalya’nın güneyine sıkışmış durumdadır. Gaius Claudius Nero’nun kazandığı Roma zaferiyle beraber Hannibal’in kardeşi Hasdrubal Barca öldürülmüş, Hannibal’ın destek kuvvet umutları da sona ermiştir. Hannibal şimdi tüm güney İtalya’da Roma’nın uyguladığı ve ordusunun erzaksız kalması için her şeyi yakma politikası sonucu zor durumdadır. İtalya’ya muzaffer bir komutan olarak giren Hannibal; Ticinus, Trebia, Trasimene Gölü ve son olarak Cannae’de yenmiş, son savaşta Roma ordusunun en iyi birlikleri tamamen ortadan kaldırılmıştır. Hannibal bu zaferleri sonucunda İtalyan şehirlerinin Roma boyunduruğuna karşı isyan edip kendisinin yanında yer alacağını ummuş ancak bunun tersi olmuştur. İtalyan şehir devletleri Roma öncülüğünde birleşip güç birliği yapmıştır.

Hispania’daki başarılı seferinden sonra Romalı komutan Scipio savaşı Kartaca topraklarına (bugünkü Tunus) götürmeyi önermiştir. Senato’nun muhalefetine rağmen Roma halkının desteğini arkasına alan Scipio işgale hazırlanır. İlk başta dikkatli hareket eden Scipio ordusunu Kartaca karşıtı yerel kabilelerle güçlendirdi. Numidyalıların şefi olan Kartaca yanlısı Syphax’ın yerine Masinissa geçince Scipio bu belirleyici savaşa başlama fırsatının geldiğini düşünür. Korkuya kapılan Kartaca Senatosu Scipio’ya barış teklifiyle gider. Bu öneriye göre Kartaca, Afrika’daki topraklarını koruyacaktır ama denizaşırı kolonilerini kaybedecektir. Masinissa ise topraklarını Afrika’da genişletebilecektir. Ayrıca Kartaca, donanmasını küçültecek ve savaş tazminatı ödeyecektir. Romalı senatörler anlaşmayı onaylarlar fakat bu sıralarda Kartaca Tunus Körfezinde mahsur kalan bir Roma donanmasını ve büyük erzak yükünü ele geçirir. Ayrıca Kartaca Senatosunca İtalya'dan Kartaca'ya geri çağrılan Hannibal ordusuyla beraber geri dönmüştür. Ele geçirilen erzak ve Hanibal’ın geri dönmesiyle beraber güçlenen Kartaca barış anlaşmasından vazgeçer. Savaş tekrar başlar.

Savaş

Zama Muharebesi

Hannibal’in ordusu 50.000 piyade, 80 savaş fili, 4.000 süvariden oluşurken; Scipio’nun ordusu ise 34.000 piyade ve 8.700 süvariden oluşuyordu. Savaş deneyimi az olan süvarilerini kenarlara yerleştiren Hannibal piyadelerini savaş fillerinin arkasında olacak ve üç sıra oluşturacak şekilde yerleştirmişti. İlk sırada Galya, Ligurya ve Balear Adalarından savaşçılarını, ikinci sıraya Kartacalı ve Libyalıları, en son sıraya da İtalya’da savaşmış deneyimli askerlerini yerleştirmişti. Hanibal Scipio’nun daha önce uyguladığı çevirme taktiğine karşı deneyimli savaşçılarını en geride bırakmıştı.Hanibal savaş fillerinin ve askerlerinin derinlemesine yerleşmesi sayesinde ilk Roma hücumunu karşılayabileceğini düşünüyor, bu ilk saldırı atlatıldıktan sonra diğer hatlardaki savaşçılarının kolay bir zafer kazanacağını planlıyordu.

Savaşın başında düşmanına göre daha üstün olan Roma süvarisi Kartaca süvarisini ezerek savaşın dışında bıraktı. Hannibal’in elinde süvari kalmamıştır. Ayrıca Hannibal’in ilk iki sıra askerleri disiplinli ve birlikte hareket eden Roma askerleri karşısında dayanamaz ve çöker. Hannibal’in savaş fillerine karşı ise Scipio bir taktik geliştirir. Hannibal Alp Dağlarını aşan deneyimli savaş fillerinin hepsini İtalya’da kaybetmiş, ordusundaki filleri Afrika’dan sağlamıştır. Scipio fillerin sadece ileriye doğru saldırabileceğini bilerek buna göre askerlerinin safları arasında fillerin geçebileceği geniş boşluklar bırakır. Gerçekten de savaş sırasında filler bu boşluklardan geçerek Romalı askerlere zarar veremeden giderler ve arkadan avlanırlar. (Hatta fillerden bazıları korkup Kartaca saflarına doğru kaçmış ve önüne çıkanı ezmiştir)

Hannibal’in kuvvetleri bütün bunlara rağmen başabaş savaşmış ve Romalılar en deneyimli Kartacalılarla karşılaşınca savaş uzun süre çok kanlı bir şekilde yenen taraf belli olmaksızın sürmüştür. Savaşın bir anında Hanibal zafere daha yakınken Scipio ordusunu ileriye atılarak tekrar toplamış ve Hannibal’in birliklerine arkadan süvarilerle saldırarak dağıtmıştır. Kartaca hatları çökmüş ve yıllardır yenilmeyen Hannibal yenilmiştir. Böylece Kartaca’nın tüm askeri gücü sona ermiş olur. Savaşta Hannibal 20.000’den çok asker kaybetmiş, 11.000 askeri yaralanmış, 15.000 askeri de esir alınmıştır. Romalıların kayıpları ise 1.500 ölü ve 5.000 yaralı olarak belirtilse de bu rakamları veren başta Polybius olmak üzere Romalı tarihçilerin anlatımları yanlıdır.

Sonuç

Scipio’nun Zama’daki zaferinden sonra savaş, Kartaca Senatosunun ateşkes önerisiyle sona erer. I. Pön Savaşını sona erdiren barış anlaşmasının aksine Kartaca’ya dayatılan barış koşulları o kadar ağırdı ki Kartaca bir daha Roma’ya karşı koyabilecek bir askeri güç olamaz. 70 yıl sonra Roma'ya karşı III. Pön Savaşına girişildiğinde Kartacalılar Roma’nın müttefiki Masinissa’yı bile yenemeyip Kartaca şehrine çekilecek, uzun bir muhasaradan sonra şehir düşecek ve taş taş üstünde kalmayacak şekilde yerle bir edilecektir.

Hakkında yazılan eserler

• Ross Leckie, Scipio, Yurt Yayınları, çeviren: Özgür Çelebi, ISBN 975-9025-35-3
• Patrick Girard, Hannibal Roma Surlarında, Güncel Yayıncılık, çeviren: Sonat Nayman, ISBN 975-8621-10-6

Dış bağlantılar

• https://web.archive.org/web/20070310213712/http://www.roman-empire.net/army/zama.html