Çeka
Çeka (Rusça:ЧК - чрезвычайная комиссия çrezvıçaynaya komissiya, IPA: [tɕe.ka]) Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin ilk istihbarat ve güvenlik teşkilatı. 1917 Ekim Devrimi'nden sonra 20 Aralık 1917 tarihinde Vladimir Lenin ve daha sonra Feliks Dzerjinski tarafından yayınlanan bir kararname ile kuruldu. 1922'den sonra Çeka birçok kez yeniden yapılanmaya uğradı. Sovyet rejiminin karşı-devrimci faaliyetlerin saldırılarına karşı ayakta kalması için hayati önem arzeden bir siyasi-askerî kuvvet haline geldi. 1921 yılında Çeka'nın bir parçası olan Cumhuriyetin İç Savunması için Birlikler adıyla kurulan örgüt 200.000 kişiden oluşmaktaydı.
1921'de toplanan 8. Tüm-Rusya Sovyetleri Kongresi, Çeka'nın NKVD ve Devlet Politik İdaresi'ne dönüştürülmesi kararı aldı.
İsmi
Büronun tam adı Bütün Rusya'nın Karşı Devrim ve Sabotajla Mücadele Olağanüstü Komisyonu'ydu (Rusça: Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем; Vserossiyskaya çrezvıçaynaya komissiya po borbe s kontrrevolyütsiey i sabotajem) ve genellikle Çeka veya Vçeka diye kısaltılmıştı. 1918 yılında ismi biraz değiştirildi ve Bütün Rusyanın Karşı Devrimle, Vurgunculuk ve Rüşvetle Savaşma Fevkalade Komisyonu olarak değiştirildi.
Bir Çeka üyesi "Çekist" diye anılırdı. Çekistler Devrim yıllarında Batılı komünistler tarafından bir moda haline getirilen bu giysiyle birçok filmlerde resmedildikleri deri ceketler giyerlerdi. Uzun zaman boyunca tertiplenme ve isim değişiklikleri olmasına rağmen Sovyet gizli polisine bütün Sovyetler Birliği dönemi boyunca "Çekist" olarak atıfta bulunuldu ve bu terim bugün hâlâ Rusya'da kullanımdadır (Örnek olarak, Başkan Vladimir Putin KGB'deki meslek hayatı nedeniyle Rusya basın yayını tarafından "Çekist" olarak anılmaktadır).
Tarihçe
Çeka'nın kuruluşu Sovyetler Birliği'nin ilk günlerinde Ekim Devrimi'nden hemen sonra Feliks Dzerzhinsky'nin teklifiyle 4 Aralık 1917'de Petrograd Sovyeti'nin Askeri Devrimci Komitesi tarafından "Karşı devrim ile savaş komisyonu" olarak önerildi. İlk üyeleri Skrypnik, Flerovski, Blagonravov, Galkin ve Trifonov gibi Bolşeviklerdi. Çeka 20 Aralık 1917 tarihinde Sovnarkom'un (Sovyetler Birliği hükûmeti) kararıyla kuruldu. Sovnarkom'un bir alt komitesiydi ve işlevi "karşı devrim ve sabotajı ortadan kaldırmak, karşı devrimcileri ve sabotajcıları devrim mahkemelerine teslim etmek ve müsadere, halk düşmanlarının listesini yayınlama, yıkıcı faaliyetlerde bulunanları tutuklama gibi önleyici tedbirleri uygulama" idi. Çekanın ilk özgün üyeleri Peters, Ksenofontov, Averin, Ordzhonikidze, Peterson, Evseev ve Trifonov idi. Fakat kuruluşundan hemen sonra Averin, Ordzhonikidze ve Trifonov; Fomin, Sçukin, İlyin ve Çernov ile görev değişimi yaptı. 28 Aralık 1917 tarihinde yayınlanan genelgede Çeka'nın ilk merkez binasının adresi Petrograd şehri Gorokhovaya Caddesi'nde idi.
Çeka üyeleri genellikle Bolşeviklerden oluşurdu. Ancak Ocak 1918'de Sosyalist Devrimci Parti'de (SR) sol-eserler adı verilen hizbin üyeleri de tertiplenme komitesine katıldı. Sol Sosyalist Devrimciler, Bolşevik idareye karşı giriştikleri isyan sonrasında 1918 sonunda tutuklandılar veya devlet kademelerinden ihraç edildiler. 1922'de Çeka, Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde NKVD'nin öncülü olan Devlet Siyasi İdaresi'ne, kısaltılmış adıyla GPU'ya dönüştürüldü.
Harekâtları
Görece kansız bir şekilde 1917 Ekim ayında Moskova ve Petrograd'da iktidarı silahlı bir ayaklanmayla alan Bolşeviklere karşı özellikle 1918 yılından itibaren terör ve suikast saldırıları başladı. Beyaz Terör adı verilen bu saldırılarda 1918 yılının Ağustos ayında Kuzey Komünü Bolşevik Komiseri Moisei Uritski suikast sonucu öldürüldü. 30 Ağustos'ta düzenlenen bir suikastta ise Lenin ağır bir şekilde yaralandı. Devrimin önder kadrosuna karşı yapılan bu saldırılar sonucu Bolşevikler karşı-devrimcilere ve sınıf düşmanlarına karşı harekete geçerler. Çeka burjuvazi, ruhban sınıfı, siyasi rejim muhalifleri gibi "sınıf düşmanlarını" hedef aldı. En önceki tertipli kitle baskıları Nisan 1918'de Petrograd liberal Sosyalistlerine karşı başlamış, takib eden aylarda anarşistler (kargaşa yaratanlar) ve polis arasında tarafları belirli bir savaşa dönüştü ( P.Avrich. G Maximoff). Çeka Savaş Komünizmi diye bilinen 5 Eylül 1918 tarihinde Dzerzhinsky tarafından yorumlanan bir otoriter yönetim kampanyasını başlattı. Ayrıca Çeka, düzenli ordu birlikleriyle beraber 1921 Kronstadt Ayaklanması'nın bastırılmasında da rol aldı.
Galeri
Feliks Dzerjinski (Çeka Başkanı : 20 Kasım 1917-6 Şubat 1922 / GPU Başkanı : 6 Şubat 1922-15 Kasım 1923 / OGPU Başkanı : 15 Kasım 1923- 20 Temmuz 1926)
Vyaçeslav Rudolfoviç Menjinskiy (OGPU Başkanı: 1926-1934)
Geinrich Yagoda ( NKVD Başkanı : 1934-1936 )
Lavrentiy Pavloviç Beria (NKVD ve MVD: 1938-1946)