Örümcek maymunugiller

Örümcek maymunugiller (Atelidae) Yeni Dünya maymunları grubundan bir primat familyası. Orta- ve Güney Amerika'da yaşarlar. Familyanın 25 türü beş cinse ayrılır: örümcek maymunu (Ateles), yünlü örümcek maymunu (Brachyteles), yünlü maymun (Lagothrix), sarı kuyruklu yünlü maymun (Oreonax) ve ulayan maymun (Alouatta).

Örümcek maymunugiller
Geoffroy yünlü örümcek maymunu (Ateles geoffroyi)
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Alt şube: Vertebrata İnfa şube: Gnathostomata Sınıf: Mammalia Takım: Primates Alt takım: Haplorrhini - (Kuru burunlu maymunlar) İnfra takım: Platyrrhini - (Yeni Dünya maymunları) Familya: Atelidae - (Örümcek maymunugiller) Gray, 1825
Sınıflandırma
Metne bakınız

Kahverengi yünlü örümcek maymunu

Özellikleri

Örümcek maymunugillerin boyu 30 – 80 cm (kuyruk 90 cm'ye kadar), ve ağırlıkları 5 - 15 Kg arası değişir. En büyükleri örümcek - ve ulayan maymun cinsine ait türler, aynı zamanda Amerika kıtasının en büyük maymunlarıdır. Erkek bireyler dişilerden daha büyük ve ağırdır. Renkleri gri, kırmızı, kahverengi ve siyah tonları arası değişir. Kollar ve bacaklar gayet uzun, eller kanca şeklini almış ve başparmak geriye doğru evrimselleşmiş (kısalmıştır). Kuyruk vücutun uzunluğundadır. Ağızlarında 36 dişleri olur. Bazı türlerde dişinin penis'e benzer bir klitorisi vardır.

Yayılım

Örümcek maymunugiller Amerika'da yaşar. Yaşadıkları bölge Meksiko'nun güneyinden Bolivyaya ve Brezilya'nın güneyine kadar uzanır. Familyanın bütün türleri çeşitli orman şekillerinde yaşar.

Yaşam şekli

Örümcek maymunugiller ağaçta yaşayan, gündüz faal maymunlardır, nadir yere inerler. Dalların arasında dört ayak üzerinde yürür veya daldan dala kollarıyla tutunup, sallanıp, atlamayla ilerlerler. Bu ilerleme yöntemi ile, yakından akraba olmadıkları gibongilleri andırırlar.

Sayısı 100 bireye kadar varabilen gruplar içinde yaşarlar. Bu grup yem arayışında bazen daha küçük gruplara bölünür. Grup içinde yaşam -diğer maymunlarla karşılaştırıldığında- gayet barışçıldır.

İletişim sesli bağırışlar ile gerçekleşir. Böylece diğer grupların fazla yaklaşmaması sağlanır veya gruba ait bireyler aranır. Uluyan maymun cinsinin boğaz anatomisi hatta çok daha sesli bağırmaya yönelik gelişmiştir.

Beslenme

Yünlü maymunlar meyve ile beslenir

Örümcek maymunugiller hepçildir, ancak beslenmenin bitkisel ve hayvansal oranı mevsim şartlarına göre değişir. Uluyan maymun ve örümcek maymunu cinsleri yaprak ile beslenir. Yünlü maymun ve yünlü örümcek maymunu cinsleri ise çoğunlukla meyve ile beslenir. Ayrıca çiçek, çekirdek ve başka bitki bölümleri ile de beslenirler. Daha az bir ölçüde böcek ve diğer küçük hayvanları da yerler.

Üreme

Örümcek maymunugiller çok seyrek üredikleri ile de dikkati çeker; sadece her iki yılda bir, 6 - 8 ay süren gebelikten sonra tek bir yavru doğar. Yavrunun bakımı neredeyse tamamen dişinin görevidir. Bir iki yıl içinde sütü bırakır ve 4 - 7 yıl içinde ergenleşirler. İnsan himayesinde bulunanlar 20 - 30 yıl yaşar.

Sınıflandırma

Kahverengi uluyan maymun

Örümcek maymunugiller Yeni Dünya maymunları (Platyrrhini) infra takımına aittir. En yakın akrabaları sakigillerdir.

Familyanın 25 türü 5 cinse ayrılır:

• Yünlü örümcek maymunu (Ateles)
  • Beyaz alınlı yünlü örümcek maymunu (Ateles belzebuth)
  • Kara yüzlü yünlü örümcek maymunu (A. chamek)
  • Kahverengi başlı yünlü örümcek maymunu (A. fusciceps)
  • Geoffroy yünlü örümcek maymunu (A. geoffroyi)
  • Kahverengi yünlü örümcek maymunu (A. hybridus)
  • Ak yanaklı yünlü örümcek maymunu (A. marginatus)
  • Kızıl yüzlü yünlü örümcek maymunu (A. paniscus)
• Örümcek maymunu (Brachyteles)
  • Kuzey örümcek maymunu (Brachyteles hypoxanthus)
  • Güney örümcek maymunu (B. arachnoides)
• Yünlü maymun (Lagothrix)
  • Gri yünlü maymun (Lagothrix cana)
  • Kahverengi yünlü maymun (L. lagotricha)
  • Kolumbiya yünlü maymunu (L. lugens)
  • Gümüş yünlü maymun (L. poeppigii)
• Sarı kuyruklu yünlü maymun (Oreonax flavicauda) Oreonax cinsinin tek temsilcisi
• Uluyan maymun (Alouatta)
  • Kızıl elli uluyan maymun (Alouatta belzebul)
  • Kara elli uluyan maymun (Alouatta caraya)
  • Coiba uluyan maymunu (Alouatta coibensis)
  • Kahverengi uluyan maymunu (Alouatta guariba)
  • Guyana uluyan maymunu (Alouatta macconnelli)
  • Amazonlu kara uluyan maymun (Alouatta nigerrima)
  • Matolu uluyan maymun (Alouatta palliata)
  • Guatemala uluyan maymunu (Alouatta pigra)
  • Bolivya uluyan maymunu (Alouatta sara)
  • Kırmızı uluyan maymun (Alouatta seniculus)

Uluyan maymun Alouattinae adında ayrı bir alt familyaya, diğerleri ise Atelinae alt familyasında yer alır. Geissmann'a (2003) göre soyağacı:

 Örümcek maymunugiller (Atelidae)
├───Uluyan maymun (Alouatta)
└───Atelinae
  ├───Yünlü örümcek maymunu (Ateles)
  └─── N.N.
    ├───Örümcek maymunu (Brachyteles)
    └───Yünlü maymun (Lagothrix)

Bu soyağacında sarı kuyruklu yünlü maymunun yeri tam belli değildir. Yünlü maymun veya yünlü örümcek maymunu ile yakın akraba oldduğu tahmin edilir.

Kitaplar

• Thomas Geissmann: Vergleichende Primatologie. Berlin u.a.: Springer, 2003, ISBN 3-540-43645-6.
• D. E. Wilson & D. M. Reeder: Mammal Species of the World. Johns Hopkins University Press, 2005, ISBN 0-8018-8221-4

Dış bağlantılar

• Animal Diversity Web'de bilgiler 20 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.