Şeki Hanlığı

Şeki Hanlığı ya da Nuha Hanlığı adları da verilen hanlık 1747 tarihinde kurulmuş ve 1819'de kadar yaşamıştır.

Şəki xanlığı Şeki Hanlığı
1747-1819; 1826
Bayrak Arma
Şeki Hanlığı'nın 1805 yılındaki sınırları ve komşuları
Başkent	Nuha
Yaygın diller	Azerice
Hükûmet	Monarşi
Han
• 1747-1755	Hacı Çelebi Han
• 1755-1759	Ağakişi Bey
• 1759-1780	Mehemmedhüseyn Han Müştag
• 1780-1783	Hacı Abdülkadir
Tarihçe
• Kuruluşu	1747
• Dağılışı	1819; 1826
Para birimi	Çulug
Öncüller Ardıllar Safevi Devleti Rusya İmparatorluğu

Hanlığın arazisi kuzeybatıda Dağistan ve İlisu Sultanlığı, kuzeydoğuda Kuba Hanlığı, batıda Gürcü Kartli-Kaheti Çarlığı ve Güneyde Karabağ Hanlığı ile sınırdı.

Tarihçe

Kuruluşu

8. yüzyılında Araplar, Azerbaycan'ı ele geçirdikten sonra Şeki bölgesi hilafete dahil edilmişti. Arap hilafeti zayıflayıp parçalanınca 10. Yüzyılda Şeki'de bağımsız bir Hanlık kuruldu ve ilk başlarda komşu Şirvanşahlar Devleti'ne bağlı olan Şeki Hanlığı, 14. yüzyılın ilk yarısında bağımsızlığını kazandı.[1]

1551 yılında Safevi Şahı I. Tahmasp, Şeki'nin bağımsızlığına son verip, onu Safeviler Devleti'nin idaresi altına aldı. Safevilerin yıkılmasından sonra yönetime geçen Nadir Şah Afşar, aktif bir fetih politikası yürüttüğünden onun büyük ordusunun masraflarının karşılanması için vergiler arttırıldı. Şah'ın atadığı yöneticilerin halktan aşırı vergi toplamasına karşı çıkan Şeki ayanları bu yöneticilerden biri olan Melik Necef'i Nadir Şah'a şikâyet ettiler. Şah Şekililerin şikâyetine cevaben halkın saygı duyduğu Hacı Çelebi adlı şahsı Melik Necef'in işlerini takip etmesi için görevlendirdi. Normalden fazla miktarda vergi toplayan Melik Necef'le Hacı Çelebi arasındaki gerginlik sürekli artmaktaydı. Melik Necef'i şikâyet etse de bir sonuca ulaşamayan üstüne üstlük idam cezasından zor kurtulan Hacı Çelebi, onu 1743 yılında öldürtür.[2]

O dönemde Şirvan ve Doğu Gürcistan'da İran aleyhine isyanlar çoğaldığından İran Şahı Nadir Şah, Hacı Çelebi'yi cezalandırmak için 1744 yılının sonbaharında 15.000 kişilik orduyla Şeki seferine çıktı. Hacı Çelebi arkadaşlarıyla birlikte Şeki şehrinden 8 km uzakta Kış köyünün yakınlarındaki "Gelesen Göresen Kalesi"ne sığındı. Yol dar derelerden geçtiği için Nadir Şah, ordusunun esas kuvvetlerini cephanesiyle birlikte Kotan bölgesinde sakladı.[3] Birkaç gün durmadan devam eden savaş sonucu, Nadir Şah 500 asker kaybederek Berde'ye geri çekilmek zorunda kaldı. Berde'de bir müddet kalan Nadir Şah, daha sonra Derbent'e ilerledi. 1745 yılının başlarında Nadir Şah, yeniden Gelesen Göresen Kalesi'ne saldırı düzenledi. Fakat, yine amacına ulaşamayınca kale önüne 3.000 asker bırakarak bölgeyi terk etti. Yalnız 1746 yılının Mart ayında çıkan kıtlık ve kalede meydana gelen durum sebebiyle Hacı Çelebi, Nadir Şah'ın hakimiyetini tanıdığını bildirdi. Nadir Şah da Hacı Çelebi'yi affederek onu yeniden Şeki'ye hakim tayin etti. 1747'de Nadır Şah'ın öldürülmesiyle zaten çökmekte olan İran Devleti tamamen çöktü ve 1743'te temelleri atılan Şeki Hanlığı, kesin olarak bağımsızlığını kazandı ve Hacı Çelebi, kendini bağımsız bir han ilan etti.

Şeki hanları listesi

• Hacı Çelebi (1747-1755)
• Ağakişi (1755-1759)
• Mehmed Hüseyin (1759-1780)
• Abdülkadir (1780-1783)
• Mehmed Hasan (1783-1795; 1797-1802)
• Selim (1795-1797; 1802-1806)
• Feteli (1802)
• Caferkulu (1806-1814)
• İsmail (1814-1819)

İran hanlığın Rusya'ya ilhakını 1828 tarihli Türkmençay Antlaşması ile kabul etmiştir.

Kaynakça

• Ağa Fateh, Kərim (1993). Şəki Xanlarının Müxtəsər Tarixi, Bakı.
• İsmayılov, Mahmud & Bağırova, Maya (1997). Şəki xanlığı, Bakı.

Dipnotlar

1. İsmayılov & Bağırova, sf. 5-8
2. Ağa Fateh, sf. 15-16
3. İsmayılov & Bağırova, sf. 19

Dış bağlantılar