5 Nisan Kararları

5 Nisan Kararları ya da 5 Nisan 1994 kararları, Türkiye'de yaşanan ekonomik krizden kurtulmak amacıyla 5 Nisan 1994 tarihinde açıklanan kararlar bütünüdür. Tansu Çiller dönemi politikalarından olan kararlar, genel olarak kamu finansmanı üzerindeki dengesizliği gidermeye yöneliktir.

Hakkında

1994'te Türkiye'deki kamu harcamaları beraberinde istikrarsızlık ve karmaşıklık dönemi getirdi. Kamu harcamaları kamu gelirinden oldukça fazlaydı ve bütçede sıkıntı yaşanmaktaydı. Kamu finansmanının gayri safi yurt içi hasılaya oranı 1992 yılında yüzde 6 iken 1994 yılı başlarında yüzde 11'e yaklaştı. Bütçe açığının giderilmesi için kısa vadeli olan dış kredi girdileri başatlık kazandı. "Sıcak para" da denen bu girdilerin teşvik edilmesi için döviz kurları aşırı derecede yüksek tutuldu. Bu uygulama krizin temel nedeni haline geldi.[1] Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kuru ile piyasa kuru arasındaki fark giderek yükseldi. Bu, büyük rantlara sebep oldu ve döviz ile yapılan ticareti olumsuz etkiledi. Sonrasında dış ödemeler dengesindeki açık daha da büyüdü. Kamu İktisadi Teşebbüsü hizmet ve ürünlerine her alandaki maliyet artışlarına rağmen yapılmayan zamlar, kurumların borçlarının büyümesine neden oldu ve kamu dengeleri kötüye gitti.[2] Genel anlamda 5 Nisan 1994 öncesi Türkiye ekonomisi istikrarlı ve sağlam temellere dayalı bir yapıda değildi. Üretim güçlerinin standartları dünya standartlarının çok altındaydı. Dış ticaret açığı fazlaydı ve bu da ekonomik büyümeyi engelledi.[3][4] Yayımlanan ekonomik istikrar paketleri ile kambiyo ve KİT kurlarındaki dengesizlik, kamu harcama ve finansmanındaki dengesizlik ile ödemeler ve cari işlemlerdeki dengesizlik giderilmeye çalışıldı.[2][5]

Düzenlemeler

5 Nisan Kararları sonrasında Türk Lirası diger para birimlerine karşı yaklaşık yüzde 38 devalüe edildi. Merkez Bankası kur belirleme sisteminde değişiklik yaptı. Yeni uygulamaya göre on büyük bankanın verilerinden kurlar hesaplanmaya başladı. 1994 yılındaki memur ve işçi ödemeleri bütçe ödenekleri ile sınırlı tutuldu. İşçilerin yaptıkları fazla mesaiden aldıkları ücret yarı yarıya düşürüldü. Kamuya personel alımı donduruldu. Emeklilik için gerekli olan prim gün sayısının kadınlarda 7200, erkeklerde ise 9000 güne çıkartılması için çalışma başlatıldı. Sosyal Sigortalar Kurumu'nun emekli aylığındaki katsayı sisteminin değişmesi için çalışma başlatıldı. Sigortaya bağlı olan tasarruf mevduatının üst sınırı 100 milyon liraya kadar çekildi. Varlığa bağlı menkul kıymetler ve A tipi yatırım fonu belgeleri repo yapabilen menkul kıymetler arasından çıkartıldı. 1 Mayıs İşçi Bayramı sonrasında yıllık vergi iadesi uygulaması başlatıldı. Reklam ve turizm camiasından alınan KDV’nin oranı yüzde 21’ten yüzde 15’e düşürüldü. Vergi mükelleflerinin matrahlarının üzerinde "ek" bir verginin alınması kabul edildi. Erdemir, TÜPRAŞ, Petrol Ofisi, PETKİM, Havaş, Ditaş ve Türk Hava Yolları kısmi olarak özelleştirildi. Düzenleme paketinin açıklanması sonrasında piyasalarda durulma beklendi, faizlerin düşürülmesi sonrasında Turk Lirası mevduatlarından ABD Doları'na doğru bir yöneliş gerçekleşti. ABD Doları serbest piyasada 7 bin liralık artış göstererek 40 bin liraya yükseldi. Bu durum sonrasında Merkez Bankası Türk lirası'nı ABD Doları'na karşı yüzde 24,8 gibi bir oranla devalüe etti. İki günde gerçekleşen devalüasyon oranı yüzde 73'e dayandı. Ekonomik küçülmeye başladı ve 1994 ortalarında daha da ısındı. Kararlar yoğun bir işsizlik ve gelir dağıtımında ücretliler aleyhinde oldu. Sermaye sahipleri uygulanan yüksek faizle kazanımlar elde etti. Devalüasyon öncesinde ABD Doları'na yatırım yapanlar da büyük rant sağlamış oldu. Yaşanan durgunluk birçok firmayı ya küçülttü ya da iflas ettirdi.[2]

Kaynakça
  1. Törüner, Yaman (Nisan 2014). "5 Nisan 1994 kararları..." Milliyet. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2017.
  2. 5 Nisan Kararları (Ana Yayıncılık bas.). AnaBritannica - 4. Cilt. s. 135, 136.
  3. Alpago, Hasan (2002). IMF Türkiye İlişkileri. Ötüken Neşriyat. s. 120. ISBN 975437385X.
  4. Çelebioğlu, Fatih. "Şubat 2001 Ekonomik Krizi Sonrasında İthalat Fonksiyonunun Yapısal Değişiminin İncelenmesi" (PDF). Dumlupınar Üniversitesi. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2017.
  5. "1994 krizi kişi başına 1283 dolarımızı götürdü". Hürriyet. Nisan 1998. 28 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2017.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.