Ada çayı

Ada çayı (Salvia), ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasından Salvia cinsini oluşturan kokulu bitkilere verilen ad.

Bu sayfa, İngilizce Salvia maddesinden çevrilmektedir. Siz de yardım etmek istiyorsanız ya da çeviri yarıda kalmışsa, çalışmaya katılan kişilerle veya çeviri grubu ile iletişime geçip, sayfanın durumunu onlara sorabilirsiniz. Sayfanın geçmişine baktığınızda, sayfa üzerinde çalışma yapanları görebilirsiniz.

Ada çayı
Salvia officinalis
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Plantae Klad: Tracheophyta Klad: Angiosperms Klad: Eudicots Takım: Lamiales Familya: Lamiaceae Oymak: Mentheae Cins: Salvia L.[1]
Tip tür
Salvia officinalis L.
Türler
Bakınız: Ada çayı listesi
Sinonimler [2]
Synonyms Sclarea Mill. Jungia Heist. ex Fabr. 1759 not L.f. 1782 (conserved name) Jungia Boehm. 1760 not L.f. 1782 (conserved name) nor Heist. ex Fabr. 1759 Covola Medik. Melinum Medik. Schraderia Medik. Stiefia Medik. Leonia La Llave & Lex. 1825 not Ruiz & Pav. 1799 Stenarrhena D.Don Aitopsis Raf. Belospis Raf. Calosphace Raf. Codanthera Raf. Crolocos Raf. Elelis Raf. Enipea Raf. Epiadena Raf. Euriples Raf Flipanta Raf. Glutinaria Raf. Hematodes Raf. Hemistegia Raf. Kiosmina Raf. Larnastyra Raf. Lesemia Raf. Megyathus Raf. Melligo Raf. Oboskon Raf. Ormiastis Raf. Ormilis Raf. Piaradena Raf. Pleudia Raf. Rhodormis Raf. Sobiso Raf. Terepis Raf. Fenixanthes Raf. Leonura Usteri ex Steud. Rhodochlamys S.Schauer Salviastrum Scheele Aethyopys (Benth.) Opiz Gallitrichum Fourr. Polakia Stapf Sphacopsis Briq. Ramona Greene Audibertiella Briq. Pycnosphace Rydb. Arischrada Pobed.

Morfoloji ve çeşitler

30–70 cm boyunda olan bitkinin menekşe renkli çiçekleri halka dizilişlidir. Beyaz keçeli yaprakları gümüş gibi parıldar ve acımtırak, ıtırlı bir koku yayarlar. Bahçe ada çayı, güneşli bir yerde yetiştirilmelidir. Don olayına karşı duyarlı olduğu için, kış boyunca çam dalları ile örtülmesi doğru olur. Bir başka tür olan çayır ada çayı (Salvia pratensis), çayırlarda, bayırlarda ve meralarda yetişir. Çevresine hoş bir koku yayan mavi – menekşe renkli çiçekleri bulunur. Çayır ada çayı (Anadolu adaçayı) batı ve güney-batı Anadolu'da bol yetişir. Anadolu ada çayından "elma yağı" veya "acı elma yağı" denilen yağ da üretilmektedir. Bu tür adaçayı da kimyasal yapı ve tedavi etkisi bakımından tıbbi (bahçe) ada çayına benzemektedir.

Kullanım

Tüylü ve beyazımsı bir renkte olan yapraklarının kurusu çay şeklinde haşlanarak içildiği gibi, et yemeklerine koku ve lezzet vermek için de kullanılır. Özellikle karaciğer, ördek, kaz, tavuk ve av hayvanların kızartmalarında koku ve tat için kullanılır. Marine soslarına eklenir. Taze fasulye, bezelye ve bakla yemeklerinde kullanılır. Kuzey Avrupa mutfaklarında adaçay ile salata yapılır.[3] Avrupa mutfaklarında kızarmış patateslerin, hamurlara koyulan yağların kokulandırılmasında, salamuralarda, etlerin dinlendirilmesinde kullanılır.

Bu bitkinin çiçekleri, gargara ve adaçayı sirkesi yapmak için toplanır (bir avuç çiçek, doğal sirkenin içinde bir süre bekletilir).

Toplama/Kurutma

Bitki yaprakları çiçeklenme öncesi, eterli yağlar oluştuktan sonra Mayıs-haziran aylarında toplanır. Etken maddelerinin doruğa ulaştığı öğlen saatlerinde toplanan yapraklar, gölgeli ve havadar bir yerde kurumaya bırakılır. İyice kuruduktan sonra ince kıyılarak, hava almayan kaplarda saklanır.

Efsane

Ada çayı, çok eski çağlarda da ünlü bir şifalı bitki olarak tanınırdı. 13. asırdan kalma bir dizede şöyle deniyor: "Eğer dikmişsen adaçayını bahçeye, ne gerek var ölmeye!"

Ada çayının eski çağlarda da ne büyük bir övgü ile anıldığını, çok eski bir şifalı bitki kitabı şöyle anlatıyor: "Kutsal Meryemana, Bebek İsa ile Herodes’un gazabından kaçmak zorunda kaldığında, kendisini saklamaları için, çayırdaki tüm çiçeklerden yardım istemiş, ama hiçbir çiçek ona yanıt vermemiş. İşte o zaman adaçayı eğilmiş ve Meryemana sığınacak bir yer bulmuş. Onun sık ve koruyucu yapraklarının arasına girerek Herodes’un askerlerinden saklanmış ve askerler onu görmeden geçip gitmişler. Tehlike geçiştirildikten sonra, saklandığı yerden çıkan Meryemana, tatlı sesiyle ada çayına şöyle demiş: Bu andan sonra sonsuza dek insanların en çok sevdiği çiçek sen olacaksın. Seni, insanları tüm hastalıklardan koruyacak kadar güçlü kılıyorum. Bana yaptığın gibi, onları da ölümden kurtar!” İşte o zamandan beri adaçayı, insanları iyileştirmek ve onlara yardım etmek için her yıl yeniden çiçekleniyor."

Kaynakça

1. "Salvia L". Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 10 Eylül 2004. 16 Mayıs 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2009.
2. Kew World Checklist of Selected Plant Families
3. Montagné, Prosper. The New Larousse Gastronomique. s. 784.

Bibliyografya

• Sage: The Genus Salvia by Spiridon E. Kintzios, CRC Press, 2000. 978-90-5823-005-8.
• The Gardener's Guide to Growing Salvias by John Sutton, Timber Press, 1999. 978-0-88192-474-9.
• Clebsch, Betsy; Barner, Carol D. (2003). The New Book of Salvias. Timber Press. ISBN 978-0-88192-560-9.
• Tychonievich, Joseph; Warner, Ryan M. (January 2011). "Interspecific Crossability of Selected Salvia Species and Potential Use for Crop Improvement". JASHS. 136 (1): 4147. doi:10.21273/JASHS.136.1.41. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2015. Geçersiz |doi-access=free (yardım)

Dış bağlantılar