İsa

İsa[lower-alpha 5] (y. MÖ 4 - y. MS 30/33), birinci yüzyılda yaşamış bir Yahudi vaiz ve dinî liderdi. Dünyanın en çok mensuba sahip dini olan Hristiyanlığın merkezî figürüdür.[12][13] Hristiyanlar İsa'nın Eski Ahit'te kehanet edilen ve beklenen Mesih, Tanrı'nın Oğlu[14] ve Tanrı'nın enkarnasyonu olduğuna inanır.[15][16][17] İsa, mensubu olduğu Yahudi toplumunda Yusuf'un oğlu İsa olarak anılırdı.[18]

İsa
Doğum y. MÖ 4[lower-alpha 1]
Hirodes Tetrarşisi, Yahudiye, Roma İmparatorluğu[5]
Ölüm y. MS 30 / 33[lower-alpha 2]
(33–36 yaşlarında)
Kudüs, Yahudiye, Roma İmparatorluğu
Ölüm sebebi Çarmıha gerilme[lower-alpha 3]
Meslek Marangoz
Memleket Nasıra, Celile[11]
Boy Bilinmeyen
Ebeveyn(ler)

Hristiyanlar, ölümünün hemen ardından İsa'nın dirildiğine ve kurduğu topluluğun Hristiyan Kilisesi'ne dönüştüğüne inanır.[19] Hristiyan doktrinlerine göre İsa Kutsal Ruh tarafından hamile bırakılan Meryem adında bir bakireden dünyaya gelmiş, birçok mucize gerçekleştirmiş, Hristiyan Kilisesi'ni kurmuş, insanlığın günahlarının kefareti için çarmıha gerilerek ölmüş, üç gün sonra dirilmiş ve tekrar geleceği tarihe kadar cennete yükselmiştir.[20]

Yahudiler, İsa'nın beklenen Mesih olduğu inancını reddeder ve İsa'nın Tanah'ta belirtilen Mesih kehanetlerini karşılamadığını savunur. Maniciler, Gnostikler, Müslümanlar, Bahâîler ve diğerleri dinlerinde İsa'ya farklı yorumlarla yer vermiştir.[21][22][23] İslam inancına göre İsa Tanrı'nın görevlendirdiği ulu'l azm (azim ve sebat sahibi) peygamberlerdendir ve Mesih'tir.[24][25] Müslümanlara göre İsa bakire bir anadan doğmuşsa da Tanrı'nın Oğlu değildir ve kendisine bir kutsal kitap indirilmiştir. Kur'an'a göre İsa çarmıha gerilmemiş ancak Tanrı tarafından fiziksel olarak göğe yükseltilmiştir, dolayısıyla hiç ölmemiştir. Bahâî öğretileri, İsa'yı "Tanrı'nın Tezahürleri"nden biri sayar.[26] Bazı Hindular, İsa'yı bir avatar veya sadu olarak görür.[27] Tenzin Gyatso (14. Dalay Lama) da dahil olmak üzere bazı Budistler, İsa'yı hayatını halkın refahına adamış bir bodhisattva olarak görür.[28]

Çoğu bilimsel araştırmacı, Meryem oğlu İsa'nın Celileli Yahudi bir haham olduğu[29] ve kelâmını sözel olarak[30] ilettiği, Vaftizci Yahya tarafından vaftiz edildiği ve Roma valisi Pontius Pilatus'un emriyle çarmıha gerildiği konusunda hemfikirdir.[31] Bugün bilim dünyâsında genel olarak kabul edilen görüşe göre, İsa Yahudiliğin düzelmesi için çaba harcayan kıyametçi bir vaizse de kimi önemli araştırmacıya göre kıyametçiliği tartışma konusudur.[32][33] Bugün dünyanın çoğu ülkesinde kullanılan miladi takvimdeki milat İsa'nın doğduğu kabul edilen tarihtir.[34]

Etimoloji
Ayrıca bakınız: Mesih

Türkçede kullanılan İsa sözcüğü Arapça olup, Kur'an kökenlidir ("عيسي"). İsa ismi, İbranice ve Aramicede Yeşua (Aramice telaffuz: [jeʃuʕ]) olarak bilinir. İsrailoğulları'nda oldukça yaygın olan bu ad "kurtuluş Yahveh'dendir!" anlamına gelir.[35] Birçok dilde kullanılan Christ, Christus, Cristo vb. isimler, 'kutsal yağ ile ovulmuş, kutsanmış' anlamına gelen Mesih’in (İbranice: משיח; Arapça: مسيح) Yunanca karşılığı olan Hristos’un [Χριστός] varyasyonlarıdır.[36] Hristiyan kaynaklarında ve yer yer Kur'an'da da ismi İsa Mesih olarak geçer.[37] Meryem oğlu İsa'nın Mesih unvânıyla anılmasının bir sebebi, hastaları eliyle meshederek iyileştirmesinden dolayıdır.[38]

Bilim dünyasında

Bazı araştırmacılara göre İsa, Roma İmparatoru Augustus zamanında, o dönemde Roma İmparatorluğu'na bağlı olan Beytüllahim'de MÖ 4'te dünyaya gelmiştir. Kendisinin, soyunun ve müritlerinin Aramice konuştuğu, bunun yanında İbranice ve Yunancayı da anladığı ifade edilir.[39][40][41][42] Bazı kaynaklara göre Beytüllahim yer adı değil, İsa'nın doğumu sırasında gökyüzünde görülen çok parlak yıldız gibi bir nesnedir. Bu iddiaya göre Beytüllahim tabiri İsa'nın nerede değil, ne zaman doğduğunu göstermektedir.

Doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili olarak kimi tarihçiler ve araştırmacılar farklı görüşler belirtirler. Memleketine atfen[lower-alpha 6] Nasıralı İsa olarak da bilinir.

Ayasofya'da İsa ve annesi Meryem tasviri

Mesih Efsanesi teorisi
Ana madde: Mesih Efsânesi teorisi

Bazı tarihçi ve araştırmacılar, İsa'nın gerçek bir şahsiyet olduğu konusunda şüphecidirler. Adının Yeni Ahit kaynaklı dini metinlerde sıkça geçmesine rağmen tarihi belgelerde kendisinden bahsedilmemesi, kendisi hakkındaki bazı anlatıların daha önceki efsanelerde de aynen yer alması gibi sebeplerle onun mitolojik bir karakter olabileceğini düşünmektedirler. Bu görüşte olan araştırmacıların İsa hakkındaki teorilerine genel olarak Mesih Efsanesi teorisi denilmektedir. Bu teoriyi savunanların hemfikir oldukları noktalar şöyle sıralanabilir: İsa'dan bahseden ve miladi birinci asra ait birincil derecede kaynağın olmaması ve Hristiyanlıktaki ibadetlerin, kendisinden önce ortaya çıkmış putperest dinlerde köklerinin olması.[43][44]

İsa'nın Tarihselliği teorisi

Günümüzde neredeyse bütün uzmanlar tarafından gerçekten yaşadığı düşünülen[45] İsa'nın varlığının araştırılması için tarihçiler Sinoptik İnciller'i (Matta, Markos ve Luka) birincil kaynak olarak gösterir.[32][46][47][48]

Hristiyanlıkta
Ana madde: Hristiyanlıkta İsa
Ayasofya'da bulunan, İsa'yı tasvir eden bir mozaik

Hayatı

Hristiyan tarihçi ve teorisyenlerin çoğu, İsa'nın Celileli bir öğretmen ve marangoz olduğu, şifa dağıttığı, Yahya peygamber tarafından vaftiz edildiği, "halkı isyana teşvik etmek" suçuyla, Yahudi din adamlarının tahriklerine kanan Roma İmparatorluğu'nun Yahudiye eyaletinin valisi Pontius Pilatus'un emri ile Kudüs'te çarmıha gerildiği konusunda hemfikirdir. Hristiyanlık teolojisinde kullanılan, İsa'nın yaşamına dair ana kaynaklar Yeni Ahit'teki dört kanonik incildir (Matta, Markos, Luka ve Yuhanna). Genel kabule göre bunlar İsa'nın ölümünden 60-70 yıl sonra, I. yüzyılda yazılmışlardır. İbrahim oğlu İshak'ın soyundan geldiğine inanılır. Yahudi toplumu içinde doğup büyüyen İsa'nın yaşadığı dönemde Yahudilerin geleneksel olarak babalarının ismiyle anılması sebebi ile İsa yaşamı süresince, üvey babasına izâfeten Yusuf oğlu İsa olarak bilinmiştir.[49] Dini anlatılara göre annesi Meryem, Levioğulları soyundan geliyordu. Hristiyanlık, İsa'nın annesi Meryem üzerinden olan gerçek biyolojik şeceresi hakkında bir bilgiye sâhip değildir. Yeni Ahit'te birbiriyle birçok uyumsuzluk gösteren iki şecere, Meryem'in kocası ve İsa'nın kanuni babası olarak andığı marangoz Yusuf'un Davud'a kadar çıkan soyağacını verir. Hristiyanlığın bakış açısına göre, Eski Ahit'te yer yer ileride zuhur edecek olan İsa'nın ima edildiği düşünülen (beklenen Mesih) inanışı vardır.

İsa'nın varlığının hikmeti
İsa yine halka seslenip şöyle dedi: “Ben dünyanın ışığıyım. Benim ardımdan gelen, asla karanlıkta yürümez, yaşam ışığına sahip olur.”
Hans Holbein'ın tasviriyle Yuhanna 8:12

Hristiyanlara göre İsa'nın "dünyada kendine özgü bir önem"i vardır.[50] Hristiyanlara göre İsa insanları Tanrı'ya yaklaştırmış ve Mahşer Günü dirilerek insanları bedensel dirilişlerinden önce ya da sonra yargılayacaktır.[51][52][53][54][55] Kimilerine göre ise İsa'nın kurtarıcı rolü öteki dünyadan çok varoluşçu ya da toplumsal bir kimliktir;[56] ve bazı araştırmacılar İsa'nın evrensel uzlaşıyı getireceğini savunur.[57] Çoğu Hristiyan İsa'ya Kutsal Ruh'un insana dönüşmüş hali ve Kutsal Teslis'teki üç tanrısal ilkenin ikincisi olarak inanırken az sayıdaki bazı gruplar teslis inancını kısmen ya da tamamen reddeder.

İsa'nın doğumu, Brooklyn müzesi

İsa'nın tabiatı

Hristiyan inancında İsa Tanrı'nın Oğlu ve Tanrı'nın enkarnasyonudur.[58] O, Baba (Tanrı) ile insanlar arasında aracı, Tanrı'nın sözlerinin beden bulmuş biçimi, beklenen Mesih, kurtarıcı, Rab, Tanrı ile aynı "öz"den olan, güçlü Tanrı, tek insan, dünyanın tek kralı, Kutsal Üçlü Birlik'teki kişilerden "oğul"dur. İsa için kullanılan "oğul" ifadesi biyolojik bir anlam içermemektedir, Tanrı'nın babalığı ruhanî bir babalıktır. Hristiyanlık inancına göre İsa, insanların günahlarının bağışlanması için çarmıhta bedenen can vermiştir.

İsa'nın tanrısal ve insani özellikleri farklı mezheplerce farklı yorumlanır. Hristiyanlığın monofizit görüşüne göre insani tabiatı ile tanrısal tabiatı, tanrısal özü altında erimiş ve ayrılmaz, bölünmez tek bir tabiat meydana gelmiştir. Çarmıhta sadece insanî tabiatı acı çekmiştir. Tanrısal tabiatı acı çekmemiştir.

Diofizit görüşe göre ise insani ve tanrısal olmak üzere birbirinden bağımsız iki tabiatı vardır. Çarmıha gerildiğinde tanrısal tabiatı bedeninden ayrılmış, sadece insani tabiat acı çekmiştir. Meryem, insan olan İsa'nın annesidir, dolayısıyla da ona Theotokos, yani Tanrı anası denemez Ortodoks, Katolik ve Protestanlara göre İsa'nın insani ve tanrısal iki tabiatı olup bunlar asla birleşmezler, karışmazlar ve ayrılmazlar.

İslam'da
Ana madde: İslam'da İsa

İslam'da Meryem oğlu İsa, Mesih'tir,[59] Allâh'ın Kelimesidir,[59][60] Rûhullah'tır,[60] bir râsuldür,[59] beş ulu'l-azm peygamberden biridir.[61] Ayrıca Müslümanlar İncil'in İsa'ya vahiy yoluyla indirilen kutsal bir kitap olduğuna inanırlar.[62] İsa, Tanrı da değildir, Allah'ın oğlu da değildir.[63][64] Allah'ın izniyle çeşitli mucizeler göstermiştir.[65][66] Âl-i İmrân Suresi ve Meryem Suresi'nde anlatılır.

Doğumu

İslâmiyetin ana metni Kurân'a göre Îsâ, biyolojik veyâ ruhsal bir babası olmayarak, mûcizevî bir sûrette, annesinin rahminde yaratılmıştır. Kurân'da buna bir misâl olarak, toprağa insan sûreti verilip can ilka edilmesi sonucu babasız yaratılan Âdem Peygamber örnek getirilir ve iki peygamberin yaratılışı aynı mucize kategorisinde vurgulanır.[67] Kur'an'da İsa'nın bir anne-baba ilişkisinden değil, sadece bir anneden meydâna geldiğini vurgulamak için birçok âyette, annesine izâfeten[lower-alpha 7] "Meryem oğlu İsa" şeklinde zikredilir.[68] İnsanlar, doğduğunda, Şeytan tarafından dürtülüp rahatsız edilir ve ağlarlar.[69][70] Meryem oğlu İsa, Şeytan'ın dokunup rahatsız edemediği kişidir.[69][70]

Çarmıh'tan korunması ve göğe yükseltilişi

Kurân'da, İsa'nın çarmıha gerilmediği ve çarmıhta -veyâ başka bir şekilde- insanlar tarafından öldürülmediği öğretilir.[71]

Şeceresi

Kurân'da Îsâ'nın soyağacından olarak annesi Meryem[68] ve dedesi İmran'ın[72] adları zikredilmektedir. Müslüman bilginlerin eserlerinde hem Hristiyanların geleneklerinden iktibas edilmiş Marangoz Yusuf'un şeceresi,[73] hem de Hristiyan geleneğine dayanmayan Meryem'in ve kuzeni Yahya'nın şecereleri mevcuttur. Marangoz Yusuf'un şeceresi ile Meryem Ana'nın[73] ve Yahya bin Zekeriya'nın şecereleri[74] arasında büyük farklılık mevcuttur.

Milletler ve Hükümdarlar Tarihi’nde Meryem oğlu İsa'nın Şeceresi
  1. İbrahim
  2. İshak
  3. Yakub
  4. Yahuda
    5. (Yahuda ile İyşa arasında ismi
    bilinmeyen birçok ata)
  1. İyşa
  2. Davud
  3. Süleyman
  4. Rahbeam
  5. Ebya
  1. Asa
  2. Yehşafaz
  3. Yarem
  4. Ahzihu
  5. Yavş
  1. Amsiya
  2. Azriya
  3. Yusam
  4. Ahaz
  5. Hazkiya
  1. Menaşe
  2. Amun
  3. Yaşhem
  4. Matan
  5. İmran
  1. Meryem
  2. İsa[73]

Yaşadığı dönem hakkındaki ihtilaflar

Hristiyan geleneklerinin etkisiyle, İslâm bilginleri, Meryem oğlu İsa'nın, MS 1. yüzyılda risâlet görevini yerine getirdiğini zımnî olarak kabûl etmektedir veyâ İslâm'ın temel metni Kurân ile çatışma arzetmediği ve ayrıca akîde konusunda bir mesele olmadığı için bu konuda bir îtirazda bulunmamaktadırlar. Bununla birlikte, İslâm bilginlerinin târih boyunca yazmış oldukları eserlerde, Meryem oğlu İsa'nın ve en bilinen çağdaşları Zekeriya ve Yahya Peygamberlerin ve Meryem Ana'nın hakkında Hristiyan gelenekleriyle uyumsuzluk gösteren pek çok vakâ rivâyet edilmiştir. Meryem Ana'nın şeceresi de bunlardan birisidir.[lower-alpha 8] Bu örneklerden bir diğeri Ashab-ı Karye vakâsıdır. Bâzı tefsir yazarları, Ashab-ı Karye vakâsının, İsa'nın yolladığı elçiler ile ilgili olduğunu ve bu olayın Antakya'yı yöneten Antihas oğlu Antihas (انطيخس بن انطيخس) adındaki bir hükümdar zamânında yaşandığını rivâyet etmektedirler.[75][lower-alpha 9]

MS 1. asra aykırı duran bu rivâyetlerin dışında, İsa'nın Hristiyan geleneğinde anlatılandan asırlar önce yaşadığını açıkça savunan rivâyetler de İslâm geleneğinde görülmektedir. Ahmed Sirhindî de mektuplarından ikisinde, onun Eflâtun (MÖ y. 427-347) zamanında yaşadığını ve tebliğinin Eflatun'a ulaştığını dile getirir.[76][77] Taberi'nin rivâyetlerinde, Makedonyalı İskender’in Babil’i ele geçirmesinin altmış beşinci senesinde (yaklaşık MÖ 266) İsa’nın doğduğunu kabûl eden Farslar; İskender’in Babil’i fethinin üç yüz üç sene sonrasında (y. MÖ 28) İsa’nın doğduğuna inanan Hristiyanlar,[78] Makedonyalı İskender’in hakimiyetiyle İsa'nın doğumu arasında elli bir sene geçtiğini (en geç MÖ 272) kabûl eden Zerdüştler vardı.[79]

Muhammed'in geleceğini bildirmesi

Kurân, İsa'nın, Ahmed adında, kendisinden sonra gelecek olan bir resûl olarak Muhammed'i, İsrailoğullarına haber verdiğini bildirir.[66] Bununla ilgili olarak bir hadîste Muhammed, şöyle söylemiştir, “Benim ismim Kurân’da Muhammed, İncil’de Ahmed, Tevrat’ta Ahyed’dir.”[80] Bâzı İslâm bilginleri, Yuhanna İncili'nde geçen Faraklit’in İslâm peygamberi Muhammed olduğunu savunur.[81] Hristiyan inanışına göre ise Faraklit, Kutsal Ruh'tur.[82] Kanonik incillerde açıkça Muhammed'in geleceğini haber veren bir bilgi yoktur. O yüzden Müslümanların Yuhanna İncili'nde İsa'nın Muhammed'in geleceğini bildirdiğine dair delil kabul ettikleri sözleri[83], Hristiyan dünyası delil olarak kabul etmez.

Evliya Çelebi, Seyahatnâme’de, İslâm'a göre Meryem oğlu İsa'nın havârilerinden kabul edilen Şem'un-u Safa'nın Nakura yakınlarındaki türbesinde bulduğu incil nüshasını defalarca okuduğunu ve incelediğini, İsa'ya inen ve Muhammed'i müjdeleyen ayetin o nüshada mevcut olduğunu iddia etmektedir.[84][85] Evliya Çelebi'nin, bizzat Şem'un-u Safa tarafından yazıldığını naklettiği bu el yazması incil, bulunamamıştır.

Mesih olarak âhir zamanda geri dönecek olması

Kurân'da açıkça Meryem oğlu İsa'nın âhir zamanda geri gelip gelmeyeceği yazılı değildir. Âhir zamanda İsa'nın geleceğinin haber verildiği hadisler vardır.[86] İsa, geldiğinde Deccâl'i helâk edecektir.[86] Ancak, İslâm bilginleri, Deccâl'in mâhiyeti, İsâ'nın gelişinin mâhiyeti ve Deccâl'i helâk edişinin mâhiyeti konusunda oldukça farklı yorumlar yapmışlardır.

Yahudilikte
Ana madde: Yahudilikte İsa

Yahudiler, İsa'nın Mesihliğini, peygamberliğini ya da Tanrı'nın Oğlu veya enkarnasyonu olduğunu tanımaz.[87] İbn-i Meymun, Nasıralı İsa'nın ve Muhammed'in mevcudiyetlerinin hikmetinin, beklenen Yahudi Mesihi'nin gelişine dünyâyı hazırlamak olduğunu savunur.[88]

Miladi takvimi ret

Miladî takvim, İsa'ya göre düzenlenmiştir. Milat, Roma imparatoru Ogüst'ün imparatorluğunun 28. yılıdır. Bu sene, Hristiyan geleneğinde İsa'nın doğum yılı olarak kabûl edilir. Bu yıl, zaman çizelgesinde başlangıç noktasını temsil eder. Milattan Önce (MÖ) ile İsa'dan Önce (İÖ) ve Milattan Sonra (MS) ile İsa'dan Sonra (İS) aynı anlamda kullanılır. "Milattan Sonra" anlamında kullanılan AD (Anno Domini) ise Latince "Rabbin yılı" anlamına gelir.

19. asrın ortalarından itibaren Yahudi akademisyenlerin öncülüğünde, Before Christ (Mesih'ten Önce) ve Anno Domini (Rab'bimizin Yılında) isimlendirmelerinin terk edilmesi gerektiği yönünde bir gelenek başlatıldı. Bunun yerine CE (İng. Common Era; Tr. Ortak Zaman) ve BCE (İng. Before Common Era, Tr. Ortak Zamandan Önce) tabirleri kullanılmaya başlandı. Bu gelenek, bilimsel çevreler tarafından benimsendi ve yaygın kabul gördü,[89][90][91] çünkü, Ortak Zaman ve Ortak Zamandan Önce adlandırmalarında, Anno Domini (Rabbin Yılı) ve Before Christ (Mesih'ten Önce) gibi, Hristiyanlığın miladi takvimdeki belirleyiciliğinin baskınlığının hissedildiği anlamlar öne çıkmıyordu.[92][93][94][95]

Yaşadığı dönem hakkındaki ihtilaflar

İsa'nın Yahudi toplumlarındaki hayat öyküsü Toledot Yeşu’nun bir versiyonunda İsa’nın MÖ 90 civarında yaşadığı anlatılır.[lower-alpha 10][96]

Ayrıca bakınız

İlgili filmler

Notlar
  1. Meier, İsa'nın doğum yılının yaklaşık MÖ 7 veya 6 olduğunu yazarken[1] Rahner, tarihçilerin yaklaşık MÖ 4 tarihinde fikir birliğine vardıklarını ifade eder.[2] Ayeıca Sanders'da, c. MÖ 4 yılına dikkat çekerek genel anlamda bu yıl üzerinde fikir birliği olduğunu vurguluyor.[3] Finegan ise ilk Hristiyan geleneklerine dayanarak MÖ 3 ve 2 tarihini verir.[4]
  2. Çoğu araştırmacı, İsa’nın MS 30 veya 33 yıllarında çarmıha gerildiğini tahmin etmektedir.[6]
  3. James Dunn, İsa'nın vaftizinin ve çarmıha gerilişinin "neredeyse evrensel bir şekilde kabul edildiğini' ve 'tarihsel gerçekler ölçeğinde inkâr veya şüphe etmenin hemen hemen imkânsız düzeyde' olduğunu yazarak bu iki olayın, İsa'nın tarihi hakkındaki çalışmaların başlangıç noktası olduğuna dikkat çekmekte.[7] Bart Ehrman, İsa'nın Pontius Pilatus'un emir üzerine çarmıha gerilişinin Pilatus hakkındaki en kesin öğe olduğunu ifade eder.[8] John Dominic Crossan ve Richard G. Watts'e göre, İsa'nın çarmıha gerilişi herhangi bir tarihsel olgunun kesin olabileceği kadar kesindir.[9] Paul R. Eddy ve Gregory A. Boyd, Hristiyan olmayanların İsa'nın çarmıha gerilişi hakkındaki onayının günümüzde 'sıkı bir şekilde pekiştiğini' iddia eder.[10]
  4. Geleneksel olarak Hristiyanlar, Meryem'in Kutsal Ruh aracılığıyla mucizevi bir şekilde gebe kaldığına inanırken Müslümanlar, onun Allah'ın emriyle gebe kaldığına inanır. Bu bakış açılarında Yusuf, İsa'nın üvey babasıdır.
  5. İbranice: יֵשׁוּעַ, romanize: Yēšū́aʿ; Aramice: ܝܫܘܥ, ‘Yešua; Grekçe: Ἰησοῦς, Iēsoûs; Arapça: عيسى, ʿĪsā. Birçok Hristiyan tarafınca İsa Mesih şeklinde atfedilir. Bazen, memleketi Nasıra'ya ithafen Nasıralı İsa ismi de kullanılır.
  6. Beytüllahim'de doğduğu, Nasıra'da büyüdüğü kabul edilir.
  7. Arap dilinde ve kültüründe özellikle erkekler, babalarına "ibn" kelimesi ile izâfe edilirler. Örn; خالد بن الوليد Hâlid bin Velid (Velid oğlu Hâlid)
  8. Luka İncili’ndeki Yusuf şeceresinde Yusuf ile Davud arasındaki kuşak farkı 41'dir. İslâmî kaynaklarda geçen Meryem Ana şeceresinde ise -Meryem Ana ve Yusuf çağdaş olmalarına rağmen- Meryem Ana ile Davud arasındaki kuşak farkı 19'dur.
  9. Antakya'da hüküm süren Antiokhos oğlu Antiokhos adındaki ilk hükümdar MÖ 261-246'da hüküm süren II. Antiokhos Teos, en son hükümdar, MÖ 69-64'te hüküm süren XIII. Antiokhos Asiatikos'tur. Ashab-ı Karye vakâsında adı geçen Antihas'ın Seleukos krallarından birisi olduğunu kabûl eden Mevdûdî (Bkz. Mevdudi, Tefhimü'l-Kur'an, Yasin Tefsiri, s. 248) tefsirinde bu rivâyetin imkânsız olduğunu şu argümanla savunmaktadır, "Antakya'ya azab geldiğine dair bir kayıt yoktur. O halde Antakya halkının elçileri reddettiğini ve bu yüzden azaba uğradıklarını iddia etmek mümkün değildir". Bununla birlikte İoannis Malalas, MÖ 148'de Antakya'nın büyük bir felâket ile harâb olduğunu yazmaktadır. Malalas, felâketi "Antakya, Tanrı'nın öfkesi ile harâb oldu" şeklinde anlatmaktadır. Bkz. Ioannes Malalas; Kronografya; c. 8, s. 207-208
  10. 21. asır itibarıyla, Yahudi otoriteleri, Orta Çağ'da yayılmış olan Toledot Yeşu’ları tarihsel bir veri olarak kabul etmezler. Hristiyanlar, İsa’yı, Yahudilerin çarmıhta öldürdüğüne inandıkları için Avrupa’da Orta Çağ’da Yahudiler Kilise’nin ve tebaasının büyük baskısına maruz kaldı. Orta Çağ Avrupası Yahudi toplumunda ortaya çıkan Toledot Yeşu (İsa’nın Hayatı) biyografileri, dönemin Yahudilerinin, yaşadıkları baskıların sebebi olarak gördükleri İsa hakkında, muhalif dille yazdıkları yaşam öyküleridir. Toledot Yeşu’nun (İsa’nın Hayatı) Yahudi topluluklarında dolaşan versiyonlarından birisini, Johann Christian Wagenseil, 1681 senesinde Tela Ignea Satanae (Şeytan’ın Alevli Oku) başlıklı bir kitapta yayımladı.

Kaynakça
  1. Meier, John P. (1991). A Marginal Jew: The roots of the problem and the person. Yale University Press. s. 407. ISBN 978-0-300-14018-7.
  2. Rahner 2004, s. 732.
  3. Sanders 1993, ss. 10-11.
  4. Finegan, Jack (1998). Handbook of Biblical Chronology, rev. ed. Hendrickson Publishers. s. 319. ISBN 978-1-56563-143-4.
  5. Brown, Raymond E. (1977). The birth of the Messiah: a commentary on the infancy narratives in Matthew and Luke. Doubleday. s. 513. ISBN 978-0-385-05907-7.
  6. Humphreys, Colin J.; Waddington, W. G. (1992). "The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion" (PDF). Tyndale Bulletin. 43 (2). s. 340. 30 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2016.
  7. Dunn 2003, s. 339.
  8. Ehrman 1999, s. 101.
  9. Crossan & Watts 1999, s. 96.
  10. Eddy & Boyd 2007, s. 173.
  11. Theissen & Merz 1998.
  12. Vermes 1981, ss. 20, 26, 27, 29.
  13. Oxford English Dictionary; 2nd Edition; bkz. "Jesus"; "...İsa, Hristiyanlığın kurucusunun ismi olmasından dolayı, Yunanca ve Latince aracılığıyla Hristiyanlık âleminde kullanılan pek çok dile yerleşmiş olan bir isimdir"
  14. Matta 16:13-19, «İsa, Filipus Sezariyesi bölgesine geldiğinde öğrencilerine şunu sordu: "Halk, İnsanoğlu'nun kim olduğunu söylüyor?" Öğrencileri şu karşılığı verdiler: "Kimi Vaftizci Yahya, kimi İlyas, kimi de Yeremya ya da peygamberlerden biridir diyor." İsa onlara, "Siz ne dersiniz" dedi, "Sizce ben kimim?" Simun Petrus, "Sen, yaşayan Tanrı'nın Oğlu Mesih'sin" yanıtını verdi. İsa ona, "Ne mutlu sana, Yunus oğlu Simun!" dedi. "Bu sırrı sana açan insan değil, göklerdeki Babam'dır. Ben de sana şunu söyleyeyim, sen Petrus'sun ve ben kilisemi bu kayanın üzerine kuracağım. Ölüler diyarının kapıları ona karşı direnemeyecek. Göklerin Egemenliği'nin anahtarlarını sana vereceğim. Yeryüzünde bağlayacağın her şey göklerde de bağlanmış olacak; yeryüzünde çözeceğin her şey göklerde de çözülmüş olacak."»
  15. Yuhanna 4:25-26, «Kadın İsa'ya, "Mesih denilen meshedilmiş Olan'ın geleceğini biliyorum" dedi, "O gelince bize her şeyi bildirecek." İsa, "Seninle konuşan ben, O'yum" dedi.»
  16. McGrath 2006, ss. 4–6.
  17. Ehrman, Bart D. (2014). İsa Nasıl Tanrı Oldu: Celile'den Bir Yahudi Vaizin Yüceltilmesi. HarperOne. ISBN 978-0-06-177818-6.
  18. Luka İncili 4:22; Yuhanna İncili 1:45; 6:42
  19. Sanders 1993, s. 11, 14
  20. Grudem 1994, s. 568–603
  21. Watson, Francis (2001). "The quest for the real Jesus". Bockmuehl, Markus N. A. (Ed.). Cambridge companion to Jesus. Cambridge University Press. ss. 156-57. ISBN 978-0-521-79678-1.
  22. Evans, C. Stephen (1996). The historical Christ and the Jesus of faith. Oxford University Press. s. v. ISBN 978-0-19-152042-6.
  23. Delbert, Burkett (2010). The Blackwell Companion to Jesus. John Wiley & Sons. s. 1. ISBN 978-1-4443-5175-0.
  24. "Quran 3:46-158". 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  25. Cyril, Glassé; The New Encyclopedia of Islam 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Rowman & Littlefield; 2008; s. 270-271; ISBN 978-0-7425-6296-7
  26. Stockman, Robert (1992). "Jesus Christ in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies Review. 2 (1). 7 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2019.
  27. Rishi Das, Shaunaka (24 Mart 2009). "Jesus in Hinduism". BBC. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2019.
  28. Beverley, James A. (11 Haziran 2011). "Hollywood's Idol". Christianity Today. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2019.
  29. Hezser, Catherine (1997). The Social Structure of the Rabbinic Movement in Roman Palestine. s. 59. 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2016.
  30. Dunn, James D. G. (2013). The Oral Gospel Tradition. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 290-291.
  31. Levine 2006, s. 4
  32. Ed P. Sanders, Jaroslav J. Pelikan; Encyclopædia Brittanica; "Jesus 13 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."; Erişim Târihi: 10 Hazîran 2015
  33. Theissen & Merz 1998, s. 1–15
  34. "anno Domini". Merriam Webster Online Dictionary. Merriam-Webster. 2003. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016. Etymology: Medieval Latin, in the year of our Lord
  35. "jesus." 10 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Online Etymology Dictionary. Erişim: 9 Şubat 2015.
  36. "messiah." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  37. Kuran, 3:45 8 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 4:156-157 25 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 4:171 8 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 9:30 13 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  38. Cânan, s. 370 (cilt 18)
  39. Barr, James (1970). "Which language did Jesus speak". Bulletin of the John Rylands University Library of Manchester 53 (1): 9–29.
  40. Porter, Stanley E. (1997). Handbook to exegesis of the New Testament. Brill. pp. 110–112. ISBN 978-90-04-09921-0.
  41. Hamp, Douglas (2005). Discovering the language of Jesus. Calvary Chapel Publishing. pp. 3–4. ISBN 978-1-59751-017-2.
  42. Dunn, James D.G. (2003). Jesus Remembered. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-3931-2.
  43. "Jesus Outside the New Testament" Robert E. Van Voorst, 2000, s. 8-9
  44. "The Jesus Parallels 1 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Roger Viklund
  45. Ehrman, Bart (2011). Forged: writing in the name of God – Why the Bible's Authors Are Not Who We Think They Are. HarperCollins. s. 285. ISBN 978-0-06-207863-6.
  46. Funk, Robert W.; Hoover, Roy W. (1993). The Five Gospels. Harper. s. 3.
  47. Sanders 1993, s. 73
  48. Theissen & Merz 1998, s. 25
  49. "Jesus Christ." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc. 18 Mart 2012
  50. Linda Woodhead; Christianity: A Very Short Introduction 20 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; s. 11 20 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Oxford University Press; 2nd Edition, 2014
  51. Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan; Oxford Companion to the Bible; Oxford University Press; 1993; s. 649; ISBN 978-0-19-974391-9
  52. Erickson, Millard J. (2001). Introducing Christian Doctrine (2 bas.). ss. 391-392.
  53. Tabor, James. "What the Bible Says About Death, Afterlife, and the Future". UNCC. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2016.
  54. Hoekema, Anthony A. (1994). The Bible and the Future. Eerdmans Publishing. ss. 88-89.
  55. Garrett, James L. (2014). Systematic Theology, Volume 2, Second Edition: Biblical, Historical, and Evangelical. Wipf and Stock Publishers. s. 766. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2016.
  56. Erickson, Millard J. (2001). The Concise Dictionary of Christian Theology. Baker Books. s. 95.
  57. Richard Bauckham, "Universalism: a historical survey" 17 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Themelios 4.2 (September 1978): 47–54.
  58. "Filipililer, 2:6-8". 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016.
  59. Kurân, 4:171 8 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  60. Bursevî 2012, s. 25 (c. 5)
  61. Beş en azim sâhibi peygamberin isimleri şunlardır; Nuh, Muhammed, İbrahim, Musa, İsa. En büyük azim sahibi peygamberlerden bahseden âyet için bkz. Kurân 42:13 9 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  62. Kurân, 5:46 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  63. Kurân, 5:72 17 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  64. Kurân, 112:1-4 13 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  65. Kurân, 2:87 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  66. Kurân, 61:6 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  67. Kuran, 3:59 29 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  69. Buhârî, "Enbiyâ": 44, "Bedü'l-Halk": 11, "Tefsir, Âl-i İmran": 2; Müslim, "Fezâil": 147.
    Hadis referansları için bkz. İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte ve Tercümesi, c. 12, s. 175
  70. Cânan, s. 175 (cilt 12)
  71. Kurân, 4:157 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  72. Kurân, 3:35 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  73. Taberî 1991, s. 849
  74. (Arapça) Ebu İshak Sâlebî, Arâisü'l-Mecâlis fî Kısâsi'l-Enbiya 28 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. s.509-510
  75. İbn-i Kesîr 1996, s. 6726 (c. 12)
  76. İmâm-ı Rabbânî; Mektûbât-ı Rabbânî; c. 1; 266. Mektup; s. 632; çev. Abdulkadir Akçiçek; Çile Yayınları; İstanbul:1977
  77. a.g.e.; 313. Mektup; s. 886
  78. Taberî 1991, s. 848 (c. III)
  79. Taberî 1991, s. 856 (c. III)
  80. (Nebhânî, Hüccetüllah ale’l-Âlemîn, 108, 112; Halebî, es-Sîretü’l-Halebiye, 1:353; el-Envârü’l-Muhammediyye mine’l-Mevâhibü’l-Ledünniyye, s. 143.
    Bu, İbn-i Abbas’dan rivayet olunmuş bir hadîstir.
  81. Said Nursî, Mektûbat, s. 165, Envâr Neşriyât, İstanbul:2010. Said Nursi, "İncil"deki ilgili fıkralardan ikisinin Arapçalarını alıntılar. Bunlardan birisi, "قَالَ الْمَسِيحُ اِنِّى ذَاهِبٌ اِلَى اَبِى وَ اَبِيكُمْ لِيَبْعَثَ لَكُمُ الْفَارَقْلِيطَا", diğeri ise "اِنِّى اَطْلُبُ مِنْ رَبِّى فَارَقْلِيطًا يَكُونُ مَعَكُمْ اِلَى اْلاَبَدِ"
  82. Catholic Encyclopedia'da Paraclete. 11 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 5 Ekim 2015.
  83. Yuhanna, 14:16; 14:26; 15:26; 16:7
  84. Said Nursî, Mektûbat, s. 171, Envâr Neşriyât, İstanbul: 2010. Evliya Çelebi'nin eserinde Osmanlı alfabesiyle alıntıladığı o âyette geçen kelimeler; "ايتون Bir oğlan", "ازربيون İbrahim neslinden ola", "پروفتون Peygamber ola", "لوغسلين yalancı olmaya", "بنت onun", "افزولات doğum yeri Mekke ola", "كه كالوشير salihlikle gelmiş ola", "تونومنين onun mübarek adı", "مواميت Mevamit ola", "اسفدوس ona uyanlar", "تاكرديس bu dünyânın mâliki olalar", "بيست بيث ve o dünyânın mâliki olalar" Said Nursî, mevamit kelimesinin sırasıyla Muhammed ve Memed kelimelerinden tahrif edildiğini savunur.
  85. Evliya Çelebi; Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi; 3. Kitap, 1. Cilt, s. 140-141 vd.; hazırlayanlar, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı; Yapı Kredi Yayınları; 3. Baskı, İstanbul: Haziran 2012; ISBN 978-975-08-1101-1.
  86. (İngilizce) Müslim, Kitap:19, Hadis: 1810 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  87. Jewish Encyclopedia'da Jesus of Nazareth 13 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  88. Maimonides. Mishneh Torah, Sefer Shofetim, Melachim uMilchamot, Chapter 11 27 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Halacha 4. Chabad translation by Eliyahu Touger.
  89. Irvin, Dale T.; Sunquist, Scott (2001). History of the World Christian Movement. Continuum International Publishing Group. s. xi. ISBN 0-567-08866-9. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. Batı medeniyetinin dünyaya tesirleri neticesinde bu kullanılan takvim sistemi bütün arzda en yaygın kullanıma sahip tarih belirtme sistemine dönüştü. Dini ve tarihi çalışmalar konusundaki birçok Batılı uzman, son yıllarda, bu takvimin herkes tarafından kullanılışına zarar vermeden, onu kendisindeki Hristiyanlık vurgusundan ayıracak bir yol aradılar. Bu yüzden Ortak Zaman ve Ortak Zamandan Önce, kısaca OZ ve OZÖ tabirleri yılları tayin etmede daha sık kullanılmaya başlandı. Bu tabirler, Hristiyanların inancına karşı tarafsız bir duruş sergilerken, aynı zamanda Latin dilindeki ibarelerin hissettirdiği Hristiyanlık rengi aşikar olan mânâları yumuşatmayı ve bununla birlikte eski zamanlardaki Hristiyan tarihi araştırmalarıyla kopukluk yaşamamayı sağlamayı amaçlıyor.
  90. Corrywright, Dominic; Morgan, Peggy (2006). Get Set for Religious Studies. Edinburgh University Press. s. 18. ISBN 978-0-7486-2032-6. 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. Ayrıca hatırlatırım, AD (Latince "Rabbimizin yılı" ibaresinin kısaltması olarak) ve BC (Mesih'ten önce) tarihlemelerde kullanılmaktadır. Her ne kadar, bu takvim sisteminin verdiği sayısal değerler uluslararası kabul görmüş olarak kullanılmakta ise de, bundan böyle dini araştırmalarda kullanılacak olan ibareler OZ (Ortak Zaman) ve OZÖ (Ortak Zamandan Önce) kısaltmalarıdır, çünkü bunlar daha tarafsız bir tanımlama temin eden ibârelerdir.
  91. Andrew Herrmann (27 Mayıs 2006). "BCE date designation called more sensitive". Chicago Sun-Times. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. Herrmann'ın gözlemlerine göre, müzelerde, akademik çevrelerde ve okul kitaplarında bu iki ibarenin değiştirilmesi, Hristiyan olmayan topluluklarda daha büyük ilgiyle karşılandı. Bununla birlikte Hristiyanlar içinde de bunun herkesin içine sinen bir durum olmadığını dile getirmektedir.
  92. Anno Domini -“Rabbi(mizi)n Yılı” anlamına gelir-"Anno Domini". Merriam Webster Online Dictionary. Merriam-Webster. 2003. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011.
  93. "Historical background of the use of "CE" and "BCE" to identify dates". Ontario Consultants on Religious Tolerance. 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. World Christian Encyclopedia: A Comparative survey of churches and religions - AD 30 to 2200 editörlerine ve David Barrett'a göre dünyâda başlıca 19 din var ve bu dinler de 270 farklı gruba ayrılmış durumda ve bunun dışında birçok da küçük dinî gruplar var. Bütün bu dinî toplulukların büyük çoğunluğu Nasıralı Yeşua'yı Tanrı veyâ Mesih olarak kabûl etmiyor. Diğer dinlerin tâbîlerinden Yeşua'nın bu konumunu kabûl etmelerini beklemek rahatsızlıklara yol açabiliyor.
  94. Heustis, Reer R, Jr. (9 Eylül 2007). "Common Era and the culture war (Ortak Zaman ve kültür savaşı)". RenewAmerica. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. İçinde bulunduğumuz sene "Ortak Zaman" 2007 olarak zikrediliyor, İsa Mesih'e atıf olduğu kuşkusuz ibâre olan "Rabbin Yılı" 2007 olarak değil...Ortak Zaman tâbirinin savunucuları, bu tâbiri, dinî olarak tarafsız ve bütün dinlere saygılı olarak tanıtıyorlar. Onların belirttiğine göre, İsa'nın herkesin Rabbi olduğuna herkes inanmıyor, dolayısıyla Mesih'in Rabliğini tanımak zorunda değil... Unutmayın ki Mesih sadece Hristiyanların değil bütün insanlığın Rabbidir. Filipililer 2:9-11: ‘Bunun için de Allah onu pek çok yükseltti, ve her ismin fevkinde olan ismi ona ihsan etti; ta ki İsa'nın isminde bütün göktekiler ve yerdekiler ve yer altındakiler diz çöksün, ve Baba Allah'ın izzeti için her dil İsa Mesih Rab'dir diye ikrar etsin.’
  95. McKim, Donald K (1996). Common Era entry. Westminster dictionary of theological terms. ISBN 978-0-664-25511-4. 18 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011.
  96. Tela Ignea Satanae hakkında bkz. Carmilly-Weinberger, Moshe; Censorship and Freedom of Expression in Jewish History (1977, NY, Yeshiva Univ. Press); s. 185.

Bibliyografya
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.