Agop Dilâçar

Agop Martayan Dilâçar[1] (22 Mayıs 1895 – 12 Eylül 1979), Türk dilleri üzerine uzmanlaşmış Türk dilbilimcidir. Türk Dil Kurumu'nun ilk genel sekreteridir. 1935 yılında Türkçe ile ilgili yaptığı çalışmalarından ötürü Mustafa Kemal Atatürk tarafından kendisine "Dilâçar" soyadı verilmiştir. Ermenice ve Türkçenin yanı sıra İngilizce, Fransızca, Yunanca, İspanyolca, Latince, Almanca, Rusça ve Bulgarca bilmekteydi.

Agop Dilâçar
Doğum Agop Martayan
22 Mayıs 1895(1895-05-22)
İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 12 Eylül 1979 (84 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Eğitim Gedikpaşa Amerikan Okulu,
Robert Kolej
Kariyeri
Dalı Dilbilim
Çalıştığı kurumlar Svaboden Üniversitesi,
Sofya Üniversitesi,
Gazi Lisesi,
Ankara Üniversitesi DTCF

Çalışmaları

Ermeni bir ailede dünyaya gelen Dilâçar, 1915 yılında Robert Koleji'nden mezun olmuştur. I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi'nde yedek subay olarak görev alan Dilâçar, savaştan sonra Beyrut'ta bir Ermeni okulunun müdürlüğünü yapmaya başlamıştır. Ayrıca Beyrut'ta Ermenice yayımlanan ilk gazete olan Luys'un (լույս; Türkçe: Işık) genel yayın yönetmenliğini üstlenmiştir.[1] Eşi Meline ile birlikte gittiği Sofya'da Eski Türkçe ve Eski Uygur Türkçesi dersleri veren Dilâçar, burada ilk kitabını da yayımlamıştır. 22 Eylül 1932 tarihinde Dolmabahçe Sarayı'nda, Mustafa Kemal Atatürk'ün başkanlığında gerçekleştirilen I. Türk Dil Konferansı'na İstepan Gurdikyan ve Kevork Simkeşyan ile birlikte dil uzmanı olarak davet edilmiş, daha sonra çalışma ve araştırmalarını yeni kurulan Türk Dil Kurumunun başuzmanı ve ilk genel sekreteri olarak sürdürmüştür. 1934'te kabul edilen Soyadı Kanununa dek kullandığı Martanyan soyadının yanına, Türkçenin geliştirilmesi için olan katkılarından dolayı Atatürk'ün önerdiği "Dilâçar" soyadını da eklemiş, eserlerinde ise sadece bu soyadını kullanmıştır. Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi çalışmalarıyla, Türklerin ve Türkçenin kökenlerinin bulunması konusunda önemli bilgileri ortaya çıkardı. 1936-1951 yılları arasında Ankara Üniversitesi'nde dil-tarih ve Türkoloji dersleri verdi ve Türkçe üzerine önemli çalışmalar yaptı. Latin harfleri ile yeni Türk abecesinin oluşturulmasına yönelik çalışmalara katıldı. 1942-1960 yılları arasında Türk Ansiklopedisi'nin hazırlanması çalışmalarında başdanışmanlık yaptı. Türk Dil Kurumu'ndaki görevini ve dil çalışmalarını 1979'daki ölümüne kadar sürdürdü.[1]

Tartışmalar

Dilâçar, Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadının verilmesini öneren kişi olarak birtakım yayınlarda yer almıştır.[2][3] Cengiz Özakıncı ise soyadın Agop Dilâçar tarafından önerildiği iddiasının gerçek dışı olduğunu söylemiştir. İddianın çıkış noktası olarak Dilâçar'ın ölümünde iki yıl sonra, 1981 tarihli Süreç dergisinin beşinci sayısında Aytunç Altındal'ın Dilâçar için kullandığı "Mustafa Kemal'e, Türklerin Babası anlamında kullanılması kaydıyla Atatürk adının verilmesini öneren üç kişiden biri, hatta birincisi olarak tanınır." sözlerini göstermiştir. Altındal'ın bu iddiası 1994'te Dzadur Ağayan'ın Türkiye'de Ermeniler ve 1998'de Türkiye Ermenileri Cemaati tarafından yayımlanan 75. Yılda Türkiye Ermenileri kitaplarında yer almış ve 26 Eylül 2005 tarihli Aksiyon ile Ekim 2006 sayılı Esquire dergilerinde aynı iddia yinelenmiştir.[4]

İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Mehmet Alkan'a göre, "Atatürk" soyadını Dilâçar'ın yanı sıra, Konya Milletvekilli Naim Onat'ın bulduğu iddiası da gerçeği yansıtmamaktadır ve Türk Dili Tetkik Cemiyeti (TDTC) Başkanı Saffet Arıkan'ın 26 Eylül 1934 tarihinde 2. Dil Bayramı açılış konuşmasında dile getirdiği "Ulu Önderimiz Ata Türk Mustafa Kemal" hitabı Atatürk soyadına esin kaynağı olmuştur.[5]

Ölümü

1979 yılının yaz ayında dinlenmek için gittiği Büyükdere'de rahatsızlanarak Cerrahpaşa Hastanesine kaldırılan Dilâçar, 12 Eylül 1979'da 84 yaşındayken yaşamını yitirmiştir.[1][6]

Yapıtları
  • Les bases Bio-Psychologiques de la Théorie Güneş Dil (Güneş Dil Teorisi'nin Biyopsikolojik Kökenleri) (1936)
  • Azeri Türkçesi (1950)
  • Batı Türkçesi (1953)
  • Lehçelerin Yazılma Tarzı
  • Türk Dil ve Lehçelerinin Tasnifi Meselesi (1954)
  • Devlet Dili Olarak Türkçe (1962)
  • Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazıtlarının Çözülüşü (1963)
  • Türk Diline Genel Bir Bakış (1964)
  • Türkiye'de Dil Özleşmesi (1965)
  • Dil, Diller ve Dilcilik (1968)
  • Kutadgu Bilig İncelemesi (1972)
  • Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamalar (1978)

Hakkında yazılan eser
  • Kaya Türkay, A.Dilâçar, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1982, 266s.

Kaynakça
  1. Öztürk, Yaşar ; Dilâçar, Vahe (Nisan 2002). "AGOP DİLÂÇAR" (PDF). Bütün Dünya. 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
  2. Bayer, Yalçın (27 Ocak 2012). "Agop Martayan'ı biliyor musunuz?". Hürriyet. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
  3. Özfatura, İrfan (3 Nisan 2011). "Dilimizi dilim dilim... Agop Dilaçar". Türkiye. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
  4. Özakıncı, Cengiz (Mart 2017). "Atatürk Soyadı Konusunda Uydurmalar ve Gerçekler". Bütün Dünya, 192297. s. 15-20. Erişim tarihi: 15 Mart 2017.
  5. Karadaş, Düzgün (17 Ocak 2011). "Gazi, önerilen 14. soyadını kabul etmiş!". Habertürk. 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2017.
  6. "A. Dilâçar". Dil Derneği. 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.