Danzig Serbest Şehri
Danzig Serbest Şehri (Almanca: Freie Stadt Danzig; Lehçe: Wolne Miasto Gdańsk) Baltık Denizi kıyısındaki liman kenti Danzig (bugünkü Gdańsk, Polonya) ve etrafındaki 200 kadar kasabanın oluşturduğu, 1920 ile 1939 hüküm sürmüş yarı bağımsız bir şehir devleti. I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1919'da imzalanan Versay Barış Antlaşması'nın 100. maddesi (III. Bölümün XI. Alt Bölümü) uyarınca kurulmuştur.[1][2]
Danzig | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1920-1939 | |||||||||
 Bayrak
 Arma
| |||||||||
 Almanya ve Polonya ile çevrelenen Danzig | |||||||||
 Danzig Özgür Şehri'nin 1930 Avrupası'ndaki konumu | |||||||||
| Başkent | Danzig | ||||||||
| Yaygın diller |
Almanca Lehçe | ||||||||
| Hükûmet | Cumhuriyet | ||||||||
| Yüksek Komiser | |||||||||
• 1919-1920 | Reginald Tower | ||||||||
• 1937-1939 | Carl Burckhardt | ||||||||
| Senato başkanı | |||||||||
• 1920-1931 | Heinrich Sahm | ||||||||
• 1934-1939 | Arthur Greiser | ||||||||
| Yasama organı | Volkstag | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
• Kuruluşu | 1920 | ||||||||
• Kuruluş | 15 Kasım 1920 | ||||||||
| 1 Eylül 1939 | |||||||||
• Nazi Almanyası'na ilhak olunması | 2 Eylül 1939 | ||||||||
• Dağılışı | 1939 | ||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 1.966 km2 (759 sq mi) | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
• Sayılan | 366730 | ||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu |
 Polonya | ||||||||
.svg.png.webp){kind=small}
Danzig ve etrafındaki köyler, kasabalar ve diğer yerleşimlerden oluşan Serbest Şehir'de Almanlar nüfus olarak çoğunluğa sahipti. Antlaşma bölgeyi I. Dünya Savaşı sonrası Almanya'sından (Weimar Cumhuriyeti) ve yeni bağımsızlığına kavuşmuş İkinci Polonya Cumhuriyeti'nden (iki dünya savaşı arası Polonya) ayırmış ancak kente bağımsızlık vermemiştir.[3] Serbest Şehir Milletler Cemiyeti idaresine teslim edilmiştir ancak Polonya'ya gümrük birliği yoluyla bağlanmıştır.
Polonya'ya kentin ulaşımını, iletişimini ve liman faaliyetlerini sürdürmesi ve gelişmesi için tam yetki verilmiştir.[4] Serbest Şehir, nüfusunun yaklaşık yüzde 95'inin Alman olduğu bilinmesine rağmen Polonya'ya iyi durumda bir deniz limanına erişim kazandırmak amacıyla yaratılmıştır.[5] Alman çoğunluk Almanya'dan koparılmış ve Leh azınlığın ayrımcılığına maruz kalmış, bu durum özellikle 1935-1936 arası Nazi Partisi'nin güç kazanmasıyla hissedilmiştir.[6]
Polonya kent ve liman üzerinde tam kontrole sahip olmadığı için 1921'de Gdynia limanını inşa etmeye başlamıştır.
1933'te kentin yönetimi yerel Nazi Partisi'ne geçmiş ve bu problem demokratik muhalefetle bastırılmıştır. Kentte artan antisemitik baskı ve zulüm birçok Yahudi'nin bölgeyi terk etmesine neden olmuştur. 1939'da Polonya'nın Almanya tarafından işgaliyle Serbest Şehir yönetimi yıkılıp bölge yeni kurulan Danzig-Batı Prusya Reich Gausu'na (Reichsgau Danzig-Westpreußen) bağlanmıştır. Almanlar Lehleri ve Yahudileri insan altı olarak sınıflandırmışlar ve onları ayrımcılığa maruz bırakmış, zorla çalıştırmış ya da imha etmiştir.
Kentin 1945'in ilk aylarında Kızıl Ordu tarafından fethedilmesiyle birçok vatandaş kaçmış ya da öldürülmüştür. Savaş öncesi Leh azınlık kente geri döndükçe sağ kalan Almanlar sınırdışı edilmiştir. Kent Postdam Antlaşması ile Polonya'nın parçası olmuş ve Almanlar'dan dolan boşluğu doldurmak üzere Leh yerleşimciler kente gelmiştir.
Tarih
Milletler Cemiyeti Yüksek Komiserliği
Milletler Cemiyeti burada, üye devletlere emanet edilen manda alanları gibi bir yönetim kurmayıp kenti direkt kendi otoritesine almıştır. Farklı ülkelerden temsilciler Yüksek Komiserlik rolü üstlenerek egemenliği sağlamıştır:[7]
| № | Ad | Periyod | Ülke |
|---|---|---|---|
| 1 | Reginald Thomas Tower | 1919–1920 |  Birleşik Krallık |
| 2 | Edward Lisle Strutt | 1920 | Birleşik Krallık |
| 3 | Bernardo Attolico | 1920 | _crowned.svg.png.webp){kind=small} İtalya |
| 4 | Richard Cyril Byrne Haking | 1921–1923 | Birleşik Krallık |
| 5 | Mervyn Sorley McDonnell | 1923–1925 | Birleşik Krallık |
| 6 | Joost Adriaan van Hamel | 1925–1929 |  Hollanda |
| 7 | Manfredi di Gravina | 1929–1932 | İtalya |
| 8 | Helmer Rosting | 1932–1934 |  Danimarka |
| 9 | Seán Lester | 1934–1936 |  Özgür İrlanda |
| 10 | Carl Jakob Burckhardt | 1937–1939 |  İsviçre |
Nüfus
| Milliyet | Alman | Alman ve Leh |
Leh, Kaşup, Mazur |
Rus, Ukraynalı |
İbrani, Yiddiş |
Sınıflandırılmamış | Toplam |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Danzig | 327,827 | 1,108 | 6,788 | 99 | 22 | 77 | 335,921 |
| Danzig dışı | 20,666 | 521 | 5,239 | 2,529 | 580 | 1,274 | 30,809 |
| Toplam | 348,493 | 1,629 | 12,027 | 2,628 | 602 | 1,351 | 366,730 |
| Yüzde | 95.03% | 0.44% | 3.28% | 0.72% | 0.16% | 0.37% | 100.00% |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Loew, Peter Oliver (Şubat 2011). Danzig – Biographie einer Stadt (Almanca). C.H. Beck. s. 189. ISBN 978-3-406-60587-1.
- Samerski, Stefan (2003). Das Bistum Danzig in Lebensbildern (Almanca). LIT Verlag. s. 8. ISBN 3-8258-6284-4.
- Kaczorowska, Alina (21 Temmuz 2010). Public International Law. Routledge. s. 199. ISBN 0-203-84847-0.
- Yale Law School. "The Versailles Treaty June 28, 1919: Part III". The Avalon Project. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2007.
- Chestermann, Simon (2004). You, the People; United Nations, Transitional Administration and State building. Oxford University Press. s. 20. ISBN 978-0-19-926348-6. Erişim tarihi: 26 Nisan 2011.
- Levine, Herbert S., Hitler's Free City: A History of the Nazi Party in Danzig, 1925-39 (University of Chicago Press, 1970), p. 102.
- "Danzig subsection of Poland entry from World Statesmen.org". 7 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2014.
- Mason, John Brown (1946). The Danzig Dilemma, A Study in Peacemaking by Compromise (İngilizce). Stanford University Press. ss. 5, 11. ISBN 978-0-8047-2444-9. 18 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2014.
Dış bağlantılar
 |
Wikimedia Commons'ta Free City of Danzig ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |