Dr. Jekyll ile Bay Hyde
Dr. Jekyll ve Mr. Hyde, İskoçyalı yazar Robert Louis Stevenson'ın 1886 yılında yayımladığı kısa romanının adıdır. Özgün adı Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde (Türkçesi: Dr. Jekyll ve Mr. Hyde'ın Tuhaf Vakası) olan bu roman Türkiye'de ilk defa 1942 yılında Hamdi Varoğlu'nun Türkçe çevirisiyle ve İki Yüzlü Adam adıyla Ahmet Halit Kitabevi tarafından yayımlanmıştı. Daha sonra 1944 yılında Maarif Vekaleti Basımevi tarafından Dr. Jekyll ile Mr. Hyde adıyla basılan roman 1963'te Varlık Yayınları'ndan tekrar "İki Yüzlü Adam" adıyla çıktı. Bundan sonra 2000'li yıllara kadar birçok yayınevi tarafından yapılan yeni baskılarında özgün adının çevirisine yakın isimler kullanıldı. Tek bir yayınevi "Mr." yerine "Bay" kelimesini kullanmıştır.
| Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde | |
 İlk baskının kapağı | |
| Yazar | Robert Louis Stevenson |
|---|---|
| Çevirmenler |
Hamdi Varoğlu (Ahmet Hamdi) Zarife Laçinler (Maarif) Bedriye Şanda (Varlık) Arzu Yazıcıoğlu (Soyut) Ebru Kılıç (İthaki) Gülümser Ağırer Çuhadar (Arion) |
| Ülke |
İskoçya  |
| Dil | İngilizce |
| Tür | Roman |
| Yayım |
1942 (Ahmet Halit) 1944 (Maarif) 1963 (Varlık) 2004 (Arion) 2006 (İletişim) 2015 (Türkiye İş Bankası Kültür) |
| Yayımcı |
Ahmet Halit Kitabevi Maarif Vekaleti Basımevi Varlık Yayınları İthaki Yayınları Arion Yayınevi Soyut Yayınları İletişim Yayınları Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları |
| Sayfa | 87 sayfa (Arion) |
| ISBN |
975-571-0671 (Türkçe) |
Kişilik bölünmesi üzerine bir roman olan "Dr. Jekyll ve Mr. Hyde"da Victoria devri İngilteresinde, Londralı avukat Mr. Utterson'ın eski dostu, nazik bir insan olan saygın yaşlı hekim Dr. Henry Jekyll'in zaman zaman şehvet düşkünü bir canavara, yani Mr. Edward Hyde'a dönüşmesi olayını gözlemlemesi anlatılmaktadır.Mr.Utterson Dr. Jekyll'ın yeni asistanı olan, ama hiç doktor'la yan yana görmediği ,şeytani görünüşlü,yeni asistanı Mr.Hyde'ın esrarını aralamaya çalışır.En sonunda Doktor'un bıraktığı bir itiraf notundan Hyde'ın aslında Jekyll, daha doğrusu Jekyll'ın kötü yarısı olduğunu öğrenir.Roman zaten insanın doğasında bulunan kişilik farklılıklarının bir alegorisidir. Dr. Jekyll ve Mr. Hyde insan ruhundaki iki farklı kişiliğin; iyinin ve kötünün çatışmasını anlatmaktadır.
Yayınlanır yayınlanmaz çok satanlar listesinden düşmeyen bu roman bütün Dünyada sayısız defalar basılmış ve bugüne kadar hiçbir zaman kitapçı raflarından eksilmemiştir. 1908 yılından başlayarak da yaklaşık 123 kez sinema ve televizyona uyarlanmıştır. Defalarca da sahneye de konan eserin popülerliği günümüze kadar hiç azalmamıştır[1].
Bugüne kadar onlarca müzik albümü, televizyon dizisi, müzikal, bilgisayar oyunu ve çizgi romana ilham veren eser ayrıca ABD'de Barbie bebekleri türünden bir oyuncak bebek ve kitap serisi olan Monster High'da da yer almıştır. Haliyle bu seride Stevenson'ın karakterlerinin sonraki nesilleri benzer adlarla kullanılmıştır.
Konusu
Romanda Av. Gabriel John Utterson'ın dostlarından, nazik ve saygın bir kimse olan hekim Henry Jekyll'in zaman zaman şehvet ve şiddet düşkünü bir canavara, yani, Mr. Edward Hyde'a dönüşmesi olayını gözlemlemesi anlatılmaktadır. Utterson, Dr. Jekyll'ın yeni asistanı olmasına rağmen, doktor'la bir arada görmediği, şeytani görünüşlü Mr. Hyde'ın esrarını anlamaya çalışır. Olaylar bir polisiye öykü havasında anlatılmakta ve her şey en sonunda açıklanmaktadır. Avukat Utterson, kuzeni Richard Enfield'la bir pazar günü Londra sokaklarında gezerken, Soho'da eski bir evin kapısını gösterip o evde oturan adamın karıştığı bir olayı anlatır. Bir gece evine dönerken, kısa boylu garip bir adamın, tökezleytip yere düşen küçük bir kızın üstüne basarak, onu çiğneyip geçtiğine şahit olmuştur. Enfield hemen adamı yakalamış ve kızın ailesiyle beraber bir doktor ve polis çağırmıştır; Adamı kızın ailesine para vermesi için de zorlamıştır. Adı Edward Hyde olan bu adam, Soho'daki kapının ardından, elinde yüklü bir meblağ yazılı olan ve (Dr.Jekyll) imzasını taşıyan bir çekle çıkmış ve bu çeki kendi bozdurup kızın ailesine vermiştir. Enfield bu garip adamın yüzünde insanların nefretinin ve korkusunu uyandıran bir şey olduğunu, bu adamın bir insan değil sanki bir canavar olduğunu söyler. Utterson bu adamın kısa süre önce eski dostu Dr.Jekyll'ın kendisine gönderdiği vasiyette adı geçen varis Edward Hyde olduğunu anlar. Vasiyette Dr.Jekyll'ın ölmesi ya da üç aydan uzun süre ortadan kaybolması durumunda tek varisinin Mr.Edward Hyde olacağı yazılıdır. Vasiyeti ilk aldığında bu hiç tanımadığı adam hakkında bir şeyler öğrenmek istemiş, ama şimdi öğrendikleri hiç hoşuna gitmemiştir.(Ayrıca, garip "kaybolma" maddesi de dikkatini çekmiştir.) Hakkında öğrendiği şeylerse: insanlara kaba ve kötü davranan zalim birisi olduğudur; Eski dostunun böyle bir adamla ne işi olduğunu merak da eder. Önce kendisinin ve Jekyll'ın eski dostu Doktor Hastie Lanyon'a, Jekyll'ın Edward Hyde adında bir dostunu tanıyıp tanımadığını sorar. Jekyll'ın metafizik fikirlerini beğenmeyen maddeci bilim yanlısı, tutucu biri olan Lanyon: Hyde'ın adını daha önce duymadığını söyler. Daha sonra Utterson, adresi olduğunu öğrendiği Soho'daki sokakta bir gece onu bekler ve onunla tanışır. Vasiyetini bırakacak kadar güvendiği ve değer verdiği bu genç adam hakkında bir şeyler öğrenmeye çalışan Utterson Hyde'ın yüzünde insanın görür görmez nefretini uyandıran, sanki insandan çok mitolojik hikâyelerdeki Trolleri ve canavarları çağrıştıran bir şey olduğunu fark eder. Ama ne olduğunu bir türlü anlayamaz. Evi olarak gösterdiği yerse Doktorun evinde Laboratuvar, muayenehane ve çalışma odası olarak kullandığı, evindeki müştemilatın arka kapısına bağlanan bir binadır. Oradan ayrılıp Dr.Jekyll'ın evinin ön kapısını çalıp yaşlı kahyası Poole'a Jekyll'ın evde olup olmadığını sorar ve Mr.Hyde'ın Laboratuvarın eski kapısından girdiğini söyler. Doktor'un evde olmadığını söyleyen Poole, Hyde'ın kendi anahtarları olduğunu ve eve istediği gibi girip çıkma yetkisi olduğunu söyler, ama evin ana binasına çok az uğradığını zamanının çoğunu laboratuvarda geçirdiğini ekler. Jekyll hizmetkarlarına Hyde'a da kendisi gibi hizmet etmeleri talimatını vermiştir. Oradan ayrılan Utterson bu duyduklarıyla daha da şüphelenir hale gelir. Hyde'ın Jekyll'a şantaj yaptığını düşünmeye başlar. Birkaç gün sonra Doktor Jekyll'ın evinde bir yemek daveti verilir. Diğer misafirler gittikten sonra, Jekyll'a onunla konuşmak istediğini söyleyen Utterson, onunla brendi içip sohbet eder. Jekyll Dr.Lanyon'ın tutucu ve geri kalmış, dar bakış açısını eleştirirken, Utterson Hyde konusunu açar ve hakkında öğrendiklerini anlatır. Jekyll, Hyde hakkındaki kötü şeyleri duymak istemez ve Utterson'ı,istediği zaman Hyde'dan kurtulabileceği konusunda ikna eder ve kendisine bir şey olursa Hyde'ın hakkı olan mirası almasına yardım etmesi konusunda ona söz verdirir. Bir gece Hyde'ın sebepsiz yere sokakta karşılaştığı,kendisine yol soran, soylu Sir Danvers Carew'u bastonuyla vurarak öldürür ve kayıplara karışır. Jekyll, Utterson'a polisin peşine düştüğü Hyde'la bir daha görüşmeyeceğini söyler ve Hyde'ın ülkeden kaçacağını belirttiği bir mektubunu ona gösterir. Ama Utterson mektuptaki el yazısının birkaç küçük fark dışında Jekyll'ın el yazısıyla aynı olduğunu görür.Bir süre arkadaşlarıyla sık sık görüşüp eski neşeli haline dönen doktor Jekyll'ın daha sonra kendisini evine kapatıp kimseyle görüşmemeye başlaması Utterson'ı iyice şaşırtır. En sonunda Dr.Lanyon'a gidip neler olduğunu sorar ama iyi hastalanmış olan Lanyon artık Jekyll hakkında hiçbir şey duymak istemediğini söyler. Büyük bir şok geçirmiş olan Lanyon birkaç hafta sonra ölür ve Utterson'a bir zarf bırakır. Zarfın üstünde mesajın yalnızca Dr.Jekyll'ın ölümü ya da ortadan kaybolması durumunda açılması, Utterson'ın daha önce ölmesi durumunda açılmadan imha edilmesi gerektiğini belirten bir uyarı vardır. Utterson yine bu kaybolma maddesini görünce bozulur ama dostunun son rızasına uyar. Bir gece Jekyll'ın kahyası Poole avukatı yardım istemek için çağırır.Günlerdir kendisini laboratuvara kapatmış olan doktor sürekli kapının önüne notlar bırakıp bazı ilaçlar alması için onu ecza depolarına göndertmekte ve kimseyle görüşmemektedir .Sürekli getirilen ilacın istediği gibi olmadığını söyleyip tekrar aynısından istemektedir.Bir keresinde onu koridorda bir saniyeliğine göz ucuyla görmüş olan Poole gördüğü kısa boylu, garip adamın yüzü ve boyunun uzun boylu ve düzgün yüzlü efendisine benzemediğini anlatır.Adam onu fark eder etmez hemen laboratuvara geri kaçıp kapıyı kilitlemiştir. Utterson ilk önce Jekyll'ın vücudunu deforme eden bir hastalığa yakalandığını ve kendisini tecrit edip sürekli ilaç aratmasının sebebinin bu olduğunu düşünür.Ama Poole gördüğü kişinin kesinlikle Jekyll olmadığını ama Hyde'a benzediğinde ısrar eder. Poole efendisinin öldürüldüğünü düşünmektedir,ama onu öldüreni yukarıda tutan şeyin ne olduğunu anlayamamıştır.Tek çarelerinin artık kapıyı kırıp içerideki kişiye bakmak olduğuna karar verirler ve bir balta alıp Laboratuvar kapısına gelirler.Utterson Jekyll'ı kendilerini içeri alması için son kez uyarır,ama Utterson'dan kendisine acımasını isteyen ses Jekyll'ın değil Hyde'ın sesidir.Bunun üzerine Utterson'ın talimatıyla Poole baltayla kapıyı kırar.Kapı kırılırken içeriden bir çığlık gelir ve içeri girdiklerinde Jekyll'ın giysilerini giymiş ve zehir içip intihar etmiş Hyde'ın yeni ölmüş bedeniyle karşılaşırlar.Doktoru bütün müştemilatta ararlar ama bulamazlar.Laboratuvar'daysa Doktor'un tüm servetini Utterson'a bıraktığı yeni bir vasiyet ve Doktor'un o gün yazdığı uzun bir itirafname notu bulurlar.Utterson doktorun ölmediğini ama kaçtığını düşünür ve her ne olduysa onun iyi ismini korumaları gerektiğini söyler. Poole'a bu notu okumak için evine gideceğini,gece yarısı olmadan döneceğini ve daha sonra da polisi çağıracaklarını söyler ve notu okumak için evine gider .Önce Lanyon'ın notunu okur Bir süre önce Jekyll'dan aldığı bir notta laboratuvarına girip bir ilaç dolu bir çekmeceyi evine getirmesini ve gece yarısı kendi göndereceği birisine vermesini ister Dediğini yapan Lanyon gece adamı beklemiş ve polislerden saklanan bu garip adam dikkatini çekmiştir.(Bu Hyde'dır.)Adam çekmecedek malzemeleri bir tüpte karıştırıp bir ilaç hazırlar ve Lanyon'a tüp alıp gitmesine izin mi vereceğini yoksa büyük bir mucizeye tanık mı olmak istediğini sormuş, Lanyon da bu işin sonunu görmek istemiştir.Adam ilacı içmiş ve o anda vücudu şekil değiştirmeye başlamıştır.Adam Jekyll'a dönüşmüştür!Jekyll olanları ona anlatıp çekmeceyi alıp gitmiştir ve yine şoka giren Lanyon 'ın göre Jekyll, bu adam Sir Danvers Carew'un katili Hyde'ın ta kendisi olduğunu söylemiştir.Bu garip olayın anlatımından sonra Utterson en sonunda Jekyll'ın itiraf notundan Hyde'ın aslında Jekyll, daha doğrusu Jekyll'ın kötü yarısı olduğunu öğrenir.İnsanlarda uyandırdığı açıklanamayan nefret uyandıran ve canavarları çağrıştıran şeyse ,dünyadaki iyilik ve kötülüğün karışımı olan diğer normal insanların aksine Hyde'ın sadece kötülükten oluşmasıdır.İki yıl önce Dr.Jekyll'ın geliştirdiği bir fikre göre insanın en büyük sorunu insanın içindeki iyi ve kötü yanlarının sürekli çatışmasıdır ve Doktor yeni ilaçların yardımıyla iyinin ve kötünün birbirinden ayrılabileceğini ve bu sayede kötü insanların vicdanlarının uyarması olmadan kendi yollarına gidebileceğini ve iyi insanlarında içlerinde hiç kötülük ve ayartıcı hisler olmadan istedikleri gibi iyiliklerini yapabileceklerini savunmaktadır.Hatta bu sayede insanın içinden kötülüğün çıkarılabileceğini düşünmektedir.Bu fikri kendini gözlemleyip hayatı boyunca içinde var olan dürtü,hırs ve arzularını inceleyerek oluşturmuştur Maddeci Dr.Lanyon ise bu fikirleri saçmalık olarak nitelendirmiştir.(Utterson'a anlatılan fikir ayrılığı budur.) Bu teorisini kanıtlamak amacıyla bir gece aldığı çeşitli malzemelerden bir ilaç hazırlayıp içmiştir.O anda birkaç dakika süren sancıların ardından içinde hayatı boyunca hissetmediği bir öz güven duygusu ve başkalarını hor görme hissi algılamış ve giysilerinin kendisine artık bedenine büyük geldiğini fark etmiş ve hemen aynaya bakmıştır. Aynaya bakınnc ilk kez Hyde'ı görmüş ve ilacın ters etki yapıp içinden iyi ve normal tarafını çıkarıp hayatı boyunca pek kullanmadığı kötü yanını ortaya çıkardığını anlamıştır.Hemen aynı ilacı hazırlayıp yine kendisi olan Jekyll , Hyde'dan kendisinin bir parçası olduğu için iğrenmemiş ve onu kullanmaya karar vermiştir.Bu ikinci ve genç kimlikle Jekyll olarak yapamadığı arzu ve hırslarını hayata geçirmeyi dener.Vasiyetiyse Jekyll olarak başına bir şey gelirse Hyde olarak servetine yeniden sahip olabilmek için yazmıştır.Ama sadece kötülükten oluştuğu için Hyde sonunda kontrolden çıkmış ve Jekyll'ın hayatı boyunca düşünmediği kötülükler yapmaya hatta zevk içi cinayet işlemeye başlamıştır.Sir Danvers'ı Jekyll kendisini kontrol etmeye çalştığı için duydğu öfkeyi çıkarmak için öldürmüştür.Üstelik güçlendiği için Jekyll'ın ilaç içmediği zamanlarda da ortaya çıkarak, yavaş yavaş Jekyll'ın bedenini ve ruhunu da ele geçirmeye başlamıştır. Sir Danvers cinayetinden sonra bir daha Hyde'a dönüşmemeye yemin eden Jekyll bir gün Regents 'park dolaşırken aniden Hyde'a dönüşür.Bu halde evine gidemez, yüzünü saklayıp izbe bir pansiyona gider ve Lanyon'a ilaçlarını getirmesini isteyen mektubu yazar.(Lanyon'ın notunda anlatılan olay.) Jekyll artık ilacı kendisi olarak kalabilmek için içmeye başlamış,ama ilk deneyden beri yenilemediği malzemeleri iyice azalmıştır.Malzemeleri aldırıp ilacı hazırlamış ama karışım etkili olmayınca ilk deneyde kullanılan malzemelerin saf olmadığını,içlerine karışan gizemli,başka bir maddenin etkili olduğunu anlamıştır. Malzeme aldığı ecza deposuna yazdığı notla aldığı yeni ilaçların daha önce aldıklarıyla aynı olmadığını,araştırılıp eski kalitedeki ilaçların bulunmasını istemiştir.Ama ilaçlar bulunamamıştır ve dolayısıyla Jekyll itirafnameyi elinde kalan son ilaçla yazmış ve mühürlemiştir,Yarım saat sonra sonsuza dek Hyde'a dönüşmüş ve Mr.Utterson ile Poole Laboratuvar'a girerken zehir içerek intihar etmiştir.
Karakterler
Gabriel John Utterson
Jekyll'ın eski arkadaşı ve avukatıdır.Anlatıcı hikâyeyi onun perspektifinden anlatır.Edward Hyde'ın ardındaki gizemi çözmeye ve Jekyll'ı korumaya çalışır.
Dr.Henry Jekyll/Edward Hyde
Romana adını veren karakterlerdir.İyi ve kötü yönlerini ayırmak için bir karışım hazırlar,ama sadece kötü yanına bir kişilik kazandırarak ortaya çıkarır ve ona Edward Hyde adını verir.
Dr.Hastie Lanyon
Jekyll ve Utterson'ın eski arkadaşıdır.Maddi bilimi savunmakta olan Lanyon Jekyll'ın iyilik ve kötülüğü ayırmak gibi fikirlerine şiddetle karşı çıkmaktadır.Ama Jekyll Hyde olarak evine gelip karşısında ilacı içip dönüşüm geçirince bütün inancı altüst olur.Bu şahit olduğu dönüşüm karşısında şok geçirir ve hastalanıp ölür.
Poole
Jekyll'ın kahyasıdır.Efendisini başının dertte olduğunu düşünüp Utterson'da yardım ister.
Richard Enfield
Utterson'ın kuzeni.Hyde'ın vahşetlerine ilk tanık olan kişilerden birirdir ve bunları Utterson'a anlatandır.
Türkçe baskıları
Robert Louis Stevenson'in 1886 yılında yazdığı Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde (Türkçesi: Dr. Jekyll ve Mr. Hyde'ın Tuhaf Vakası) adlı kısa romanı Türkiye'de birkaç değişik adla yayımlandı. Bunlar:
| Yıl | Adı | Yayınevi | Çevirmen | ISBN |
|---|---|---|---|---|
| 1942 | İki Yüzlü Adam | Ahmet Halit Kitabevi | Hamdi Varoğlu | |
| 1944 | Dr. Jekyll ile Mr. Hyde | Maarif Vekâleti Basımevi | Zarife Laçinler | |
| 1963 | İki Yüzlü Adam | Varlık Yayınları | Bedriye Şanda | |
| 1998 | Dr. Jekyll ve Mr. Hyde | Cumhuriyet Gazetesi | Zarife Laçinler | |
| 2001 | Dr. Jekyll ve Mr. Hyde | Soyut Yayınları | Arzu Yazıcıoğlu | |
| 2002 | Dr. Jekyll ve Mr. Hyde | Bilge Kültür Sanat | Yasemin Erdin | (ISBN 975-8509-42-X) |
| 2002 | Dr. Jekyll ve Mr. Hyde | Bordo Siyah Yayınları | Osman Çakmakçı | (ISBN 978-975-8688-19-7) |
| 2002 | Dr. Jekyll ve Mr. Hyde | İthaki Yayınları | Ebru Kılıç | (ISBN 975-8607-33-2) |
| 2002 | Dr. Jekyll ve Mr. Hyde | Arion Yayınevi | Gülümser Ağırer Çuhadar | (ISBN 975-571-067-1) |
| 2004 | Dr. Jekyll ve Mr Hyde | Sosyal Yayınlar | Deniz Canefe | (ISBN 975-7384-76-3) |
| 2005 | Dr. Jekyll ve Mr Hyde | Oğlak Yayınları | Esen Türay | |
| 2006 | Dr. Jekyll ve Bay Hyde | İletişim Yayınları | Kaya Genç | EAN 9789750504303 |
| 2015 | Dr. Jekyll ile Bay Hyde | Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları | Celâl Üster | (ISBN 978-605-332-554-3) |
| 2019 | Dr. Jekyll ile Bay Hyde | İthaki Yayınları | Ebru Kılıç | (ISBN 6053759294) |
Sinema uyarlamaları
Robert Louis Stevenson'in 1886 yılında yazdığı Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde romanı sessiz sinema döneminden başlayarak 123 defa filme aktarılmıştır. İlk kez 1908 yılında ABD'de yapılan sinema uyarlaması kısa ve sessiz bir filmdi. En ünlü uyarlamalar Rouben Mamoulian'ın 1931'de yönettiği Dr. Jekyll ve Bay Hyde (film, 1931) ile Victor Fleming'in yönettiği 1941 tarihli film Dr. Jekyll ve Bay Hyde (film, 1941)'dir. İlk sesli uyarlama olan ilkinin başrol oyuncusu Fredric March 1932'de En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü'nü almıştı. Sonraki film de romanın ikinci sesli uyarlamasıdır ve o da siyah beyaz çekilmiştir. Onun başrollerinde ise Spencer Tracy, Ingrid Bergman ve Lana Turner oynuyorlardı.
Ayrıca bakınız
Dr. Jekyll ve Bay Hyde (film, 1941) Diğer sinema uyarlamalarının bir listesi için Filmin diğer versiyonları alt bölümüne bakınız.
Dış bağlantılar
- bilimkurgu2000.com sitesinde kitap hakkında ayrıntılı bilgi
- archive.org kitabın İnternet arşivinden indirip okuyabileceğiniz sürümleri.
- Yapıtın, Cumhuriyet Gazetesi Dünya Klasikleri Dizisi'nde yayımlanan baskısının çevrim içi okunabileceği bağlantı.