Felemenk Atasözleri

Felemenk Atasözleri[1] (Felemenkçe Nederlandse Spreekwoorden, diğer adları Mavi Pelerin ya da Alt Üst Dünya), Hollandalı ressam Pieter Brueghel tarafından 1559'da meşe pano üzerine yağlı boya ile çizilmiş olan, dönemin Felemenkçe atasözlerini tasvir eden görüntülerden meydana gelen tablodur. Resim, birçok atasözüne yapılmış olan atıflarla doludur. Bunların büyük bölümü halen kullanılmakta olan ya da o dönemde kullanıldığı bilinen atasözleridir. Bir kısmı ise unutulmuştur.

Felemenk Atasözleri
Nederlandse Spreekwoorden

Sanatçı	Pieter Brueghel
Yıl	1559
Tür	Ahşap pano üzerine yağlı boya
Boyutlar	117 cm × 163 cm (46 in × 64 in)
Konum	Berlin Şehir Müzeleri, Berlin

Brueghel'in zamanında atasözleri oldukça popülerdi. Erasmus'un ünlü bir eseri de dahil olmak üzere birçok atasözü derlemesi yayınlanmıştı. Frans Hogenberg 1558'de, 40 atasözünü resimleyen bir gravür üretmişti. Brueghel de aynı yıl farklı panolar üzerine çizdiği On İki Felemenk Atasözü serisini, 1556'da ise Büyük Balık Küçük Balığı Yer isimli tabloyu çizmişti. Ancak Felemenk Atasözleri, bu temayı içeren büyük boyutlu ilk tabloydu. 1564'te ise Rabelais, Gargantua ve Pantagruel isimli romanında bir atasözleri diyarını tasvir etti.

Brueghel'in tablolarındaki genel temalar insanlığın absürdlüğü, günahkârlığı ve ahmaklığıdır. Bunlar Felemenk Atasözleri'nde de görülür. Tablonun ilk adı Mavi Pelerin ya da Dünyanın Ahmaklığı'dır. Buna göre ressam, sadece atasözlerini bir araya getirmeyi amaçlamamış, aynı zamanda insanların akılsızlığını da vurgulamıştır. Resimdeki pek çok insan figürü, Brueghel'in tablolarında akılsızlığı ifade etmek için karakteristik şekilde kullandığı bir özellik olan boş yüz ifadesine sahiptir.

Ressamın, babasının eserlerinin kopyalarını yapmak konusunda uzmanlaşan oğlu Pieter Brueghel, bu tablonun yirmi kadar kopyasını yaptı. Ancak, babanın ya da oğlunun yaptığı kopyalar birbirlerinin tamamen aynısı değildi. Tablolar arasında bazı atasözleri ve başka bazı ayrıntılar farklıydı.

Ayrıntılar

Tablonun ilk ismi Kocasına mavi pelerin giydirmek deyiminden gelir.

Tabloda yaklaşık yüz atasözü tespit edilebilmektedir; ancak Brueghel daha fazlasını dahil etmiş olabilir. Bugün halen kullanılmakta olan "dalgaya karşı yüzmek", "büyük balık küçük balığı yer", "kafasını tuğla duvara vurmak", "dişine kadar silahlanmak" gibi atasözleri bulunur. "Çatısını turtalarla kaplatmak" gibi bazı deyimler ise günlük kullanımdan çıkmıştır. Her şeyde aşırıya kaçmak anlamındaki bu deyimi Brueghel, daha sonra çizdiği Luilekkerland (Tembellik Diyarı) isimli tabloda da kullanmıştır.

Tablonun özgün ismi olan Mavi Pelerin, tablonun ortasında karısı tarafından mavi bir pelerin giydirilen adamdan kaynaklanır. Burada, eşini aldatan kadınlar için kullanılan kocasına mavi pelerin giydirmek deyimi betimlenmektedir. Tablodaki diğer atasözleri ve deyimlerde ise insanlığın ahmaklığı gösterilir: Bir adam danasının içine düşüp öldüğü çukuru, iş işten geçtikten sonra doldurmaya çalışır; mavi pelerinli adamın hemen üstündeki bir başkası günlerini sepette taşır (zamanını boşuna harcar). Bazı figürler iki farklı deyimi çağrıştırır. Örneğin tablonun alt sol kısmında yan yana oturan iki adamdan biri koyun, diğeri domuz kırkar. Bu figür, bir kişinin diğerine göre daha avantajlı durumda olduğunu anlatan "biri koyun kırkar, diğeri domuz" deyimini betimlediği gibi, "elindeki imkânları gereğinden fazla zorlama" anlamındaki "hayvanları kırkın ama derilerini yüzmeyin" deyimini de anlatıyor olabilir.

Tablodaki atasözleri ve deyimler

Tabloda tespit edilmiş olan atasözü ve deyimlerin şunlardır:[2]

Atasözü/Deyim	Anlamı	Tablodaki yeri
Şeytanı bile yastığa bağlayabilmek	İnatçılıkla her güçlüğü aşmak
Direk ısıran	Din konusunda ikiyüzlü davranan kimse
Bir elinde ateş, diğerinde su taşımak	İkiyüzlü davranıp huzursuzlukları körüklemek
Kafasını tuğla duvara vurmak	İmkânsızı başarmaya çalışmak
Bir ayağı yalın diğeri giyinik olmak	Denge önemlidir
Domuz tıpayı çıkarır	Umursamazlık felaketle sonuçlanır
Kediyle çıngırak çalmak	Gizli kalması gereken planları açığa vurmak
Dişine kadar silahlanmak	En ağır silahları kuşanmak
Demir ısıran	Kendiyle övünen / boşboğazlık eden kimse
Biri koyun kırkar, diğer domuz	Bir kişinin diğerine göre daha avantajlı durumda olması
Hayvanları kırkın ama derilerini yüzmeyin	Elindeki imkânları gereğinden fazla zorlama
Burada herring[3] pişmez	İşler plana uygun gitmiyor
Yumurtası için tüm balığı pişirmek	Ufak bir kazanç için çok fazla uğraşmak
Kapağı kafasına geçirmek	Sorumluluğu üstlenmek
Ringa kendi çenesinden asılır	Herkes kendi davranışlarından sorumludur
Burada içi boşaltılmış ringadan fazlası var	İlk bakışta görülenden daha fazlası var
Duman demire ne yapabilir ki?	Değiştirilemeyecek bir şeyi değiştirmeye uğraşmak yararsızdır
Köpeği teknede bulmak	Sorunu engellemek için geç kalmak	[4]
İki sandalye arasında küllere oturmak	Kararsız kalmak
Tavuk yoklamak (Daha yumurtadan çıkmadan tavukları saymak)	Henüz elde etmediği şeyleri var saymak
Makas orada asılı	Oradakilerin seni kandırmaya çalışmaları olası
Hep aynı kemiği kemirmek	Hep aynı konudan bahsetmek
Kartların düşüşüne bağlı	Şansa kalmış
Tersine dünya	Her şeyin olması gerektiğinin aksine gerçekleşmesi
En az bir yumurtayı kümeste bırakmak	Her zaman yedekte bir şeyler bulundurmak
Dünyanın üstüne pislemek	Her şeyi hor görmek
Birbirini burnuyla yönlendirmek	İki kişinin birbirini kandırması
Zarlar atıldı	Karar verildi
En iyi kartlar ahmaklara gelir	Şans zekâyı yenebilir
Birinin parmakları arasından bakmak	Hoşgörülü olmak
Bıçağı asmak	Meydan okumak
Tahta ayakkabılar orada duruyor	Birinin boş yere beklemesi
Süpürgeyi dışarı uzatmak	Efendisi uzaktayken eğlenmek
Süpürge altında evlenmek	Evlenmeden birlikte yaşamak
Çatısını turtalarla kaplatmak	Şatafat içinde yaşamak
Çatısında delik olmak	Gösterişsiz olmak
Eskimiş çatıya pek çok yama gerekir	Eski eşyanın tamirata daha fazla ihtiyacı olur
Çatıda çarklar var	Birileri dinliyor olabilir (Yerin kulağı vardır)
Kulağının arkasında diş ağrısı olmak	Hasta rolü yapmak
Aya karşı işemek	Nafile bir çabayla zamanını harcamak
Çömlek burada asılı	Olması gerekenin tam tersi oluyor
Birinciyi bulmak için ikinci oku fırlatmak	Ahmakça bir hareketi tekrarlamak
Ahmağı sabunsuz tıraş etmek	Birini kandırmak
Aynı çatı altında iki ahmak	Ahmaklar birbirini bulur
Pencereden dışarı doğru büyümek	Artık gizlenemeyecek hâle gelen bir olay
Boyundurukla oynatmak	Birinin utanç verici davranışlarına başkalarının dikkatini çekmek
Kapı nerde açıksa, domuz tarlaya oradan girer	Felaketler ihmallerden doğar
Mısırın azaldığı yerde domuz çoğalır	Bir kişinin kazanımı, diğerinin zararıdır
Arkası yanıyormuş gibi koşuşturmak	Büyük endişe içinde olmak
Ateş yiyen kıvılcım çıkarır	Tehlikeli bir işe girişen, ortaya çıkacak sonucu göze almalıdır
Pelerinini rüzgara göre asmak	Kabul gören mevcut fikirlere göre bakış açısını değiştirmek
Rüzgarda tüy savurmak	Sonuç almadan çalışmak
Leyleği seyretmek	Zamanını boşa harcamak
Bir vuruşta iki sineği öldürmeye çalışmak	Verimli olmaya çalışmak (Bir taşla iki kuş vurmak)
Öküzün üstünden kıç üstü düşmek	Zor zamanlara girmek, başı sıkışmak
Kapının kulbunu öpmek	Samimiyetsiz davranmak
Ardını kapıya silmek	Bir konuyu önemsememek
Omzunda yükle dolaşmak	Bir şeyin olduğundan daha kötü durumda olduğunu sanmak
Ağın gerisinde balık tutmak	Bir fırsatı kaçırmak
Büyük balık küçük balığı yutar	Büyük balık küçük balığı yutar
Suda yansıyan güneş ışığını görememek	Başkasının başarısını kıskanmak
Hendek üstünde tuvalet gibi durmak	Apaçık ortada olmak
Duvarda delik varsa, herkes ardını görür	Açık olandan bahsetmenin gereği yoktur
Aynı delikten pislemek	Anlaşma içinde olmak, beraber hareket etmek
Parasını suya atmak	Parasını boşa harcamak
Çatlak duvar sonunda çöker	Kötü yönetilen her şeyin sonu başarısızlıktır
Ateşte ısınabildiği sürece kimin evinin yandığını umursamamak	Başkalarının başına gelebilecekleri umursamadan fırsatları değerlendirmek
Kütüğü sürüklemek	Aşığı tarafından aldatılmak ya da Yararsız bir iş yapmak
Korku yaşlı kadını koşturur	Umulmadık bir olay, kişilerin bilinmeyen özelliklerini ortaya çıkarabilir
At pisliği incir değildir	Görünüşe aldanmamak gerekir
Kör körün kılavuzu olursa, ikisi birden çukura düşer	Kendisi kadar bilgisiz birinin fikrini soran, bir sonuç alamaz
Kiliseyle çan kulesini görmek, yolculuğun bittiği anlamına gelmez	Bir işi tam olarak bitirmeden bırakmamak gerekir
Bir şey ne kadar iyi örtülmüş olursa olsun, sonunda güneşe çıkar	Hiçbir şey sonsuza dek saklanamaz
Gözü yelkende olmak	Uyanık, tedbirli olmak
Darağacına pislemek	Hiçbir ceza karşısında yılmamak
Leş nerede ise, sinek orada vızıldar	Belirtiler o yöndeyse, bir şey muhtemelen doğrudur
Rüzgar önünde yelken açmak kolaydır	Şartlar elverişli ise, amaca ulaşmak kolaylaşır
Kazlar kim bilir neden yalın ayak dolaşır	Açıkça görülemese bile, her şeyin bir sebebi vardır
Çobanları sen değilsen, bırak kazlar kaz kalsın	Seni ilgilendirmeyen konulara burnunu sokma
Ayıları dans ederken görmek[5]	Açlıktan ölmek üzere olmak
Vahşi ayılar birbirini sever[5]	Arkadaşlar, yabancılarla olmaktansa birbirleriyle olmayı tercih eder
Cübbesini çite asmak	Daha sonra işe yarayıp yaramayacağını düşünmeden, bir şeyi atmak
Akıntıya karşı yüzmek zordur	Genel kanıların aksini savunmak zordur
Testi suya, kırılana kadar gidip gelir	Her şeyin sınırı vardır
En iyi kemer başkasının derisinden yapılır	Başkasının malından/çabasından faydalanmak kolaydır
Yılan balığını kuyruğundan tutmak	Zor bir işi üstlenmek
Küfeye düşmek	Reddedilmek
Yerle gök arasında asılı kalmak	Uygunsuz bir durumda kalmak
Tavuğun yumurtasını alıp kazınkini bırakmak	Kötü bir tercih yapmak
Fırına karşı esnemek	Başarabileceğinden fazlasını yapmaya kalkışmak
Bir somundan diğerine zor uzanmak	Gelirine uygun yaşamakta zorlanmak
Sapsız çapa	Muhtemelen "değersiz şey"[6]
Balta aramak	Bir bahane bulmaya çalışmak
Feneriyle birlikte gelmek	Yeteneklerini göstermek için sonunda fırsat bulmak
Saplı balta	Muhtemelen "eksiksiz şey"[6]
Lapasını yere döken, hepsini toplayamaz	Olmuş bir şey geri alınamaz
Tekerine çomak sokmak	Bir engel çıkararak birinin planlarına ket vurmak
Para kesesinin olduğu yerde aşk bir kenara itilir	Aşk para ile satın alınabilir
İpin uzun ucunu çekmeye çalışmak	Avantaj yakalamaya çalışmak
Kendi ışığında dikilmek	Kendiyle gurur duymak
Kendi fırına girmeyen, kimseyi fırında aramaz	Başkasının kötü olduğunu düşünmek, kendi kötülüğünün işaretidir
Dünyayı parmağının ucunda döndürmek	Her türlü avantaja sahip olmak
İsa'nın yüzüne sahte sakal takmak	Bir hileyi dindarlık kisvesiyle saklamak
Dünyaya girebilmek için eğilmek zorunda kalmak	Başarılı olmak için hilekâr olmak gerekebilir
Domuzun önüne gül atmak	Hak etmeyen kişi için çabalamak
Dana boğulduktan sonra kuyuyu kapatmak	Bir felaket gerçekleştikten sonra önlem almak
Kuzu gibi sabırlı olmak	Çok sabırlı olmak
Kocasına mavi pelerin giydirmek	Kocasını aldatmak
Dikkat et ki araya kara köpek girmesin	İki kadının olduğu yerde bela çıkması için bir de köpeğe gerek yoktur
Birinin eğirdiğini diğeri örekeye sarar	İkisi birlikte dedikodu yayar
Gününü sepette taşımak	Zamanını boşa harcamak
Şeytana mum tutmak	Her gördüğünü pohpohlayarak arkadaş edinmek
Şeytana günah çıkarmak	Birinin sırlarını düşmanına söylemek
Domuz karnından bıçaklandı	Yapılanlar geri alınamaz
Bir kemik peşindeki iki köpek nadir anlaşır	Bir konu üzerinde tartışmak
Kaymak kepçesi olmak	Asalak ya da otlakçı olmak
İçi boş oldukça, güzel bir tabağın faydası ne?	Güzellik tek başına işe yaramaz
Tilkiyle turna birbirini oyalar	İki hilebaz, kendi avantajlarını hep akılda tutar [7]
Kulağına üflemek	Dedikodu yaymak
Tebeşirle yazmak	Hatırlamak üzere gerekeni yapmak
Şişteki et sürekli yağlanmalı	Belli işler sürekli dikkat ister
Şişi onunla çevirmek imkânsız	İş birliğine yanaşmıyor
Sıcak kömüre oturmak	Sabırsız olmak
Ağ olmadan balık tutmak	Başkalarının emeğinden kazanç sağlamak

Kaynakça

• Rainer Hagen (2000). Rose-Marie Hagen (Ed.). Bruegel: The Complete Paintings. Taschen. s. 96. ISBN 3-8228-5991-5.
• Patrick De Rynck (1963). How to Read a Painting: Lessons from the Old Masters. New York: Abrams. s. 379. ISBN 0-8109-5576-8.
• ""The Netherlandish Proverbs" by Pieter Brueghel the Younger". Fleming Museum, University of Vermont. 2004. 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2007.
• The Netherlandish Proverbs: An International Symposium on the Pieter Brueg(h)els, ed. by Wolfgang Mieder. University of Vermont. 2004.

Kaynak notları

1. Dufour, Alessia Devitini (2002). "En büyük yorumcu: Yaşlı Bruegel". ArtBook Bosch. Dost Kitabevi. s. 131. ISBN 975-298-002-3..
   Kaynakta tablonun adı Flemenk Atasözleri olarak yazılmıştır.
2. Staatliche Museen zu Berlin tarafından hazırlanan ve Hagen s.36-7'de de yer alan, atasözlerini ve anlamlarını içeren liste
3. Herring: Hollanda'da çiğ yenen ve ringa balığından yapılan bir tür meze
4. Tablodaki kirlenme sebebiyle burada köpeği görmek çok güçleşmiştir.
5. Burada betimlenen deyimin ne olduğu tam olarak bilinmemektedir.
6. Bu deyimin tam anlamı bilinmemektedir.
7. Burada Ezop masallarına atıf vardır.