Friedrich List
Friedrich List (6 Ağustos 1789, Reutlingen - 30 Ekim 1846, Kufstein) 19. yüzyılın en tanınmış Alman ekonomistlerinden biridir. Aynı zamanda işletmeci, diplomat ve demir yolu öncüsü olarak da tanınır. Avrupa Birliği'nin fikir babası olduğu düşünülür, zira Avrupa Ekonomik Topluluğu onun fikirlerinden doğmuştur.
Friedrich List | |
|---|---|
 Joseph Kriehuber'in çizimi, 1845 | |
| Doğum |
6 Haziran 1789 Reutlingen |
| Ölüm |
30 Ekim 1846 (57 yaşında) Kufstein |
| Ölüm sebebi | İntihar |
| Milliyet | Almanya, ABD |
| Meslek | Ekonomist, gazeteci, siyasetçi, diplomat |
| Evlilik | Karoline Neidhart |
| Çocuk(lar) |
Emilie Oskar Elise Karoline "Line" |
Hayatı
Doğumu ve Eğitimi (1789-1816)
Tanınmış deri ustası Johannes List ile Maria Magdelena oğludur. Özgür imparatorluk şehri Reutlingen'de dünyaya geldi. Doğum günü tam olarak bilinmediği için vaftiz edildiği gün olan 6 Ağustos 1789 doğum günü olarak kabul edilir. Doğduğu şehirdeki Latince okulunu bitirince 14 yaşında babasının yanında çırak olarak çalışmaya başladı. Dericilik ilgisini çekmeyince 1805 yılında devlet memurluğuna girdi. Çeşitli şehirlerde maliye defterdarlığı yaptı. 1816 yılında Maliye Bakanı Yardımcısı oldu.
Profesörlük Yılları ve Almanya Gümrük Birliği Fikrinin Doğuşu(1817-1820)
Kilise ve Okul Eğitimi Bakan'ın tavsiyesi üzerine 17 Ekim 1817'de Tübingen Üniversitesi'nde Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni kurdu. Bu bölümün temel dersleri yönetim ve ekonomi bilimi, adalet ve maliyeydi. Herhangi bir okul veya üniversite bitirmemiş olmasına rağmen Friedrich List profesörlük aldı. Bu yüzden üniversitedeki pek çok çalışandan tepki gördü.
Tübingen'de profesörlük yaparken 19 Şubat 1818'de Wertheim'da dul Karoline Neidhart ile evlendi. 10 Aralık 1818'de ilk kızları Emilie doğdu. Ailenin çok sevdiği Emilie 1833'ten itibaren babasının sekreterliğini yaptı. 23 Şubat 1820'de oğulları Oskar, 1 Temmuz 1822'de kızları Elise ve son olarak 20 Ocak 1829 kızları Karoline dünyaya geldi. en küçük kızlarının annesi ile isim benzerliğinden dolayı ona "Line" diye hitap ediyorlardı.
Karoline ile evlendikten sonra Wüttemberg'in yönetim sisteminin değişmesi gerektiğine dair fikirlerini yayınladı. Ayrıca bir gazetede liberal bir anayasa yazılmasına dair fikirleri yayınlandı. Kral tarafından darbeci olarak fişlenen Friedrich üniversitedeki görevinden ayrılmak zorunda kaldı.
1819 yılında Frankfurt'a gittiğinde yerel tacirlerle bir araya geldi. Orada, Friedrich List'in de katılımıyla Alman Ticaret Birliği kuruldu. Sonradan Alman Tacirler ve Fabrikatörler Birliği olan bu birlik modern zamanların ilk Alman iş birliği grubu oldu. Bu ona Almanya'yı bir bütün haline getirme fikrini verdi. List Alman sanayisinin kalkınması için Almanya içinde gümrük birliğiyle bağlanmış bir iç pazar oluşması gerektiğine inanıyordu. Gümrüklerin sadece dış ticarette iç pazarı korumak için olması gerektiğini düşünüyordu. Federal Meclis, Ticaret Birliği'ni tanımadığını ilan etti. Bunun üstüne List üniversitedeki profesörlüğüne geri alabilmek için Maliye Bakanlığı'na döndü ancak hem üniversitedeki değişlikler hem de kendisinin bir muhalif olmasından dolayı bu neredeyse mümkün değildi.
Wüttemberg Eyalet Meclisi Üyeliği ve Tutuklanması (1820-1824)
Friedrich List 1819 yılında Wüttemberg Eyalet Meclisi seçimlerinde milletvekili olarak seçildi fakat 30 yaşını doldurmadığı için seçim sonucu geçersiz sayıldı. 1820 yapılan seçimde Reutlingen'den milletvekili olarak çıktı. Wüttemberg Eyalet Meclisi'nde demokrasi ve serbest ticareti savundu. 1821'de yazdığı "Reutlingen Dilekçesi"nde Alman bürokrasisini ve ticaret politikalarını eleştirdi. Yerel yönetimlerin özerkleştirilmesini ve güçlendirilmesini istiyordu. Belediyelerde serbest seçimlerin yapılmasını ve yerel bağımsız adalet sisteminin kurulmasını savunuyordu. Dilekçe yayımlanamadan tutuklandı. Kralın da baskısıyla 24 Şubat 1821'de meclise istifasını sundu ve diplomatik dokunulmazlığı kaldırdı.
Nisan 1822'de on aylık hapis cezasına çarptırıldı. Başlangıçta Baden, Fransa ve İsviçre'ye kaçtı ama hiçbir yerden sığınma alamayınca 1824'te cezasını çekmek için geri döndü.
Birleşik Devletlere Sığınması (1825-1834)
1825'te Birleşik Devletler'e göç edeceğini bildirdiğinde hapis süresi beş ay kısaltıldı. Amerika'da çiftçilikte başarılı olamadı. Bir yıl sonra çiftliğini sattı. Reading, Pennsylvania'ya taşındı ve 1826 ile 1830 arasında Almanca "Reading Adler" gazetesini redaktörlüğünü yaptı.
1827'de bir kömür yatağı keşfedince çeşitli şirketlerle birleşerek bir kömür madeni kurdu. 1831'de kömürü demir yoluyla taşımak için bir şirket kurdu. Bu şirket ile Amerika'da da demir yolu öncülerinden biri oldu. Şirket büyümeye başladığı sırada patlak veren 1837 ekonomik krizi yüzünden bütün trenlerini kaybetti.
Amerikalı şirketler İngiltere'ye karşı 1827 gümrük koruma kampanyası başlattı. Bu kapsamda İngiltere'den ürün ithalatı zorlaştırılacaktı. List o yıllarda Alexander Hamilton'ın görüşlerini tanımaya başladı. Bunun üstüne 1827 yılında gümrük korumasını ekonomik açıdan destekleyen bir makale yazdı. Böyle bu hareketin önemli temsilcilerinden biri oldu. Düşünceleri Amerikan ekonomi düşününü etkiledi. Adam Smith'in aksine serbest ticaret yerine ithalatın engellenmesi gerektiğini savundu. 1828'deki Başkanlık Seçimleri'nde Andrew Jackson'a destek verdi. Başarılı geçen seçimlerden sonra 1830 yılında Amerikan vatandaşlığına kabul edildi. 1834 yılında Saksonya Krallığı'ndaki Amerikan Elçiliği'ne atandı. Böylece diplomatik dokunulmazlık kazanan List, Alman tren ağının kurulmasına yardım etmeyi umuyordu.
Demir Yolları Öncüsü (1835-1837)
List'e göre Almanya içindeki tarife engellerinin kaldırılması ve ulusal demir yolu ağının kurulması Alman ekonomisi için "siyam ikizleri" gibi önemli iki konuydu. Öncelikle ulusal demir yolu ağının kurulmasına odaklandı. Böyle bir ağın daha hızlı, ucuz ve düzenli bir toplu taşıma sistemi kuracağını düşünüyordu. Yenilikçi reklamlarla geniş halk kitlelerine ulaştı. Ardından bu işin maliyet ve gelirlerini analiz etmesi için bir hazırlık komitesi kurdu. Daha sonra bu komite devletle hangi tavizlerin verileceğini ve işin nasıl finanse edileceğini görüştü. 1939 yılında Leipzig-Dresden hattı Almanya'da açılan ilk uzun mesafeli demir yolu hattı oldu. Bu hattan sonra List'in kurduğu komite çeşitli başka demir yolu
hattının kuruluşuna destek oldu.
.jpg.webp)
Diğer eyaletlerin de benzer projeler geliştirmesi içini çalışmaya başladı. 1835 Mannheim'dan Basel'e, Magdeburg'dan Berlin'e oradan da Hamburg'a çeşitli hatların kurulması fikrini ortaya attı. Ekonomi konusundaki fikirlerinin propagandasını yapmak amacıyla 1835 yılında "Lokomotif Gazetesi ve Ulusal Ticari, Sanayi ve Tarımsal Gelişim Dergisi"ni (das Eisenbahnjournal und National-Magazin für die Fortschritte in Handel, Gewerbe und Ackerbau) yayınlamaya başladı. Bu dergi 1837 yılına kadar kırk sayı basıldı.
Bütün başarılarına rağmen hayalindeki Alman demir yollarındaki yöneticilik pozisyonuna bir türlü kavuşamadı. Yaratıcı bir müdür olmasına rağmen çalışmalarının sonucunda birkaç defa aldığı toplu para dışında herhangi bir maddi avantaj sağlayamadı. Bu durum Amerika'da ortağı olduğu şirketlerin karları düşünce daha büyük bir sorun haline geldi. Son birkaç yıldır gönüllü olarak yaptığı işleri bırak yeni bir gelir kaynağı bulmak zorunda kaldı. List yine yurt dışına gitmeye karar verdi. Bu defa Fransa'ya gidecekti.
Gazetecilik Yılları ve Ana Eseri (1837-1841)
Paris'te düzenli olarak "Allgemeine Zeitung"a Fransa iç politikası hakkında yazılar yazıyordu. Bunun dışında yine ulusal ekonomi hakkında yazılar yazmaya başladı. İlk siyasi ekonomik sisteminin metnini (Das natürliche System der Politischen Ökonomie[Politik Ekonominin Doğal Sistemi],1837) tamamladı ve Paris Akademi Ödülü için bu eseriyle başvuruda bulundu. Eserinde gümrük koruma politikasının serbest ticareti nasıl etkileyeceği sorusuna yanıt arıyordu. Bir ödül kazanamadı ancak bu eser Almanya'nın List'in ulusal ekonomi fikriyle ilgilenmesi sağladı. 1839/40 arasında çok sayıda deneme yazdı ve yayınlayabildi.
1840 yılında Almanya'ya geri döndü. Bunun altında kişisel nedenler de yatıyordu. Tek oğlu askerlik sırasında Yabancı Lejyon'a düşmüştü. Ayrıca politik gerginlikler ve fikirlerini Almanya'da uygulama isteğinin de önemli bir etkisi vardır. Augsburg'a dönüp gazetecilik yapmaya devam etti.
List, 1840'larda liberal Prusya gümrük tarifelerinin gümrük birliğinde benimsenmesinin yanlış olacağını savundu. Ona göre Almanya'nın eğitim seviyesini yükseltip İngiltere gibi sanayileşmiş bir devlet olması, üstün bir üretim gücüne sahip olması gerekiyordu. 1844 yılında Gümrük Birliği, koruyucu gümrük tarifesini düzenledi. Bu politika 1840'lı yıllar boyunca endüstriyel gelişim üstünde olumlu bir etki yarattı.
1841 yılında büyük eseri "Das nationale System der Politischen Ökonomie"yi (Ulusal Politik Ekonomi Sistemi) yazdı. List Amerika'daki yazılarında da bahsettiği gibi ekonomi üstünde sadece genel kuralların etkisinin olmadığını, aynı zamanda çeşitli sosyal ve siyasi faktörlerinde göz önünde bulundurulması gerektiğini savundu. Adam Smith ve klasik ekonomi üretime özellikle önem verirken, List üretici güçlerin üstünde durdu. Bu konuda tanıdığı Friedrich Wilhelm Joseph Schellings'in üretici güçler felsefesinden etkilenmişti. Ulusal sanayileşmeyi bir iç güçlenme olarak görüyordu ve uluslararası alanda rekabet gücü olan bir sanayi oluşana kadar iç piyasayı (bebek endüstriyi) koruyan gümrük tarifelerinden yanaydı. List, ekonomik nedenlerden dolayı ulus-devlet için çok çaba gösterdi.
Son Yılları (1841-1846)
List yayınları sayesinde kişisel konumunun gelişmesini umuyordu. En azından Wüttemberg hükumeti vatandaşlık haklarını 1841'de geri vermişti. Güney Almanya eyaletlerinde yüksek bir yöneticilik pozisyonu umuyordu ama böyle bir pozisyona sahip olamadı. Çeşitli gazetelerde "bebek endüstri" kavramını inceledi. Bu ana konunun altında bazı alt konuları da inceledi. Tarım politikaları hakkında yazılar yazdı. Gümrük tarifelerinin dışında küçük işletmelerin büyük işletmeler için feda edilebileceğini savundu. 1843'ten itibaren "Zollvereinsblatt" adlı gazeteyi yayımlamaya başladı. Bu gelişmekte olan sanayilerde eğitimin önemi tezini destekleyen bir yayın oldu. Rheinische Zeitung'un editörlük teklifini sağlık sorunları nedeniyle reddetti. Rusya Finans Bakanı Kont Cancrin'in teklifini bile reddetti.
Gazetecilik List'i yeterince tatmin etmeyince 1844 yılında uzun bir gezi ve eğitim turuna başladı. Belçika'da neredeyse gümrük birliği ve hükûmet arasında bir anlaşma imzalattırıyordu. Münih'te bir çiftçi topluluğuna hitap etti. Sonrasında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nu dolaşmaya başladı. Viyana'da hükûmeti yaygın bir demir yolu ağı kurması ve ikili monarşi arasındaki gümrük tarifesini hafifletmesi için ikna etmeye çalıştı. Yetkililer ilgili gözükse de herhangi bir yönetici kadrosu teklif edilmedi. Bundan dolayı 1845'te Augsburg'a geri döndü. Gümrük Birliği Gazetesi'ndeki işine geri döndü ve pozisyonunu güçlendirdi. Ancak gümrük birliği politikasının zamanla serbest ticarete döndüğünü fark etti. Halk tezlerine olan ilgisini kaybetmeye başlamıştı. Bu Cotta kitabevinin 1846 yılında Gümrük Birliği makalesinin basımını durdurmasıyla daha belirgin hale geldi. Makalenin yayım maliyetlerini üstlenmeye çalıştı. Fikirleri Almanya'da değerlerini kaybedince İngiltere'den medet umdu. Ancak bu girişimi de başarısız olunca büyük bir hayal kırıklığıyla Augsburg'a döndü. 1846'da Tirol'e giderken Kufstein'da kendini vurarak intihar etti. Otopsi raporuna derin bir melankoli içinde olduğu ve özgür iradesinin dışında hareket ettiği yazıldığı için Hristiyan geleneklerine uygun bir şekilde defnedildi.
Çalışmaları
Gümrük Birliğinin Faydaları
Serbest pazarı klasik ekonomi açısından zenginlik yaratan bir prensip olarak görüyordu. Almanya veya Orta Avrupa için gümrüklerin kaldırıldığı birleşmiş bir pazarı daha uygun görüyordu. Endüstriyel gelişimin gerçekleşmesi için ticari bölgelerin geliştirilmesinin zorunlu olduğu görüşündeydi. Almanya'da eyaletler arasında gümrük uygulamasının Alman şirketlere büyük zarar verdiğini, bu şirketlerin uluslararası boyuta erişmesinin engellendiğini düşünüyordu. Bu yüzden Almanya'yı kapsayan iç gümrük sınırları olmayan birleşmiş pazarı destekledi. Aynı zamanda ulaşımın (demir yolu) gelişmesi ekonomik birleşmeyi destekleyecekti.
Üretici Güçler Teorisi
List, Adam Smith'in işgücü verimliğinin ulusal refahın temeli olduğu görüşünü doğru buluyordu. Ancak açıklama çok kısa bırakılmış, verimlilik yeterince açıklanmamıştı. Adam Smith'in değer teorisini şu sözlerle eleştirmiştir: "Biri bir domuzu eğitiyorsa [değer teorisine göre] üretkendir, insanları eğitiyorsa toplumun üretken olmayan bir üyesidir.". Bu sözlerle değer teorisinin sadece fiziksel işleri kapsadığını, hizmet sektörünün (tıp, eğitim gibi) üretken olmayan işgücü sınıfına koyduğunu göstermeye çalışmıştır. Adam Smith'in Değer Teorisi'ni eksikliğini kendi Üretken Güçler Teorisi ile giderir. "Üretken Güçler" ile sadece şirketler arası rekabeti değil ayrıca yenileşme(inovasyon), mühendislik performansı, girişimcilik ve halkın eğitim seviyesini de kastetmiştir. Bir ekonominin gelişmesi insanların entelektüel gelişimine (icatlar, var olan teknolojin geliştirilmesi) bağlıdır. Ekonomi tarihine bakarak edebi anlamda az gelişmiş toplumların sosyal alanda zayıf kaldığını ve daha az buluş ortaya koyduğunu görmüştü. Bundan böyle ülkelerde zeka potansiyelinin değerlendirilmediği sonucuna ulaşmıştı.
İnsanların eğitim için harcadığı çaba devlet politikalarına bağlıdır. Ekonomik yapı eğitim başarısını doğrudan etkiler. Tarım alanında çeşitli nedenlerden dolayı üretken eğitim sürecinin niteliği düşüktür. Endüstri alanında ise eğitimi teşvik eden bir yapı vardır. Müşterilerle başa çıkabilmek ve yeni yöntemler üretebilme pratikliği ekonomik başarının anahtarıdır. Bu yüzden sanayi entelektüel anlamda başarıya ihtiyaç duyar.
Sürekli Evrim ve Koruyucu Gümrük
Ekonomist olarak List temel olarak toplumların ekonomik gelişimiyle ilgilendi. Bu durumu bütün toplumların çeşitli gelişim aşamalarından geçmesiyle açıkladı. Büyük eseri Das nationale System der politichen Ökonomie(Politik Ekonominin Toplumsal Sistemi) ile toplumsal gelişim için beş aşama ortaya koydu:
- Avcılık ve toplayıcılık
- Gezici çiftçilik (mevsimine göre çeşitli bölgelerde tarlalar oluşturma ve hasat zamanında göre dolaşma)
- Yerleşik tarım
- Tarım ve el işçiliği
- Tarım, el işçiliği ve ticaret
Bu şema günümüzde değiştirilmiş halde kullanılmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler dördüncü, sanayileşmiş toplumlar ise beşinci aşamada kabul edilir. List 1842'de beşinci basamağa sadece İngiltere'yi yerleştiriyordu. ABD, Fransa ve Almanya dördüncü seviye, İspanya ve Portekiz ise üçün seviye ülke kategorisindeydi. List'e göre dördüncü seviyediki ülkelerin beşinci seviyeye gelişme potansiyelleri vardı.
Devletin görevi ülkeyi bu beş aşamadan en üstün konuma taşımaktır. Bunun için yasalar ve idari yaptırımlar uygulamalıdır. Devlet ulaşım altyapısını geliştirmeli ve eğitim kalitesini yükseltmelidir. Bütün milletler tarımla başlar. Bu dönemde serbest ticaret temel politikadır. Üretilen ham maddeler (tahıl, odun, demir cevheri gibi) yabancı ülkelere ihraç edilir. Böylece ülkede sermaye birikimi başlar. Sanayileşme ve nitelikli üretim başladığında daha koruyucu politikalar üstlenilmelidir. Yüksek gümrük vergileriyle ithalat zayıflatılırsa iç pazar yerli sanayiye kalır. Yerli sanayi ülke kaynaklarıyla geliştikten ve yabancı sanayiyle rekabet edebilecek konuma geldikten sonra yeniden serbest ticarete dönülmelidir. Yerli ve yabancı sanayi arasındaki rekabet gelişmeyi sağlayacaktır.