Avusturya-Macaristan İmparatorluğu

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Orta Avrupa'da hüküm sürmüş ve I. Dünya Savaşı'ndan sonra yıkılmış bir imparatorluktur. Bu imparatorluğu Avrupa'nın birçok ülkesinde hüküm süren Habsburg Hanedanı yönetmiştir. Avusturya ve Macaristan aslında içişlerinde bağımsız olan iki ayrı ülkeydiler. Fakat dışişleri açısından tek bir Habsburg İmparatoru tarafından yönetilmekteydiler. Resmî para birimi Kron'du.

Avusturya-Macaristan Österreichisch-Ungarische Monarchie (Österreich-Ungarn) (Almanca) Osztrák–Magyar Monarchia (Macarca) Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
1867-1918
Bayrak^c Arma
Slogan Indivisibiliter ac Inseparabiliter "Bölünmez ve Ayrılmaz"
Millî marş Gott erhalte Franz den Kaiser "Tanrı Kayzer Franz'ı Korusun"
1913 yılında Avusturya-Macaristan
Başkent	Viyana^a, Budapeşte^b[1]
Yaygın diller	Resmi diller: Almanca^a, Macarca^b[2] Resmi olmayan azınlık dilleri: Çekçe, Lehçe, Sırp-Hırvatça, Ukraynaca, Rumence, Slovakça, Slovence, İtalyanca
Hükûmet	Anayasal monarşilerin hükümdar birliği
Hükümdar (İmparator^a, Kral^b)
• 1867–1916	I. Franz Joseph
• 1916–1918	I. Karl
Yasama organı	Reichsrat^a, Diet^b
Tarihçe
• Kuruluşu	1867
• Prusya ile savaş	14 Haziran - 23 Ağustos 1866
• 1867 Uzlaşması	1 Mart 1867
• Bosna Hersek'in ilhakı	6 Ekim 1908
• I. Dünya Savaşı	28 Temmuz 1914 – 3 Kasım 1918
• Çözülme	29 Ekim 1918
• Dağılışı	1918
Yüzölçümü
• Toplam	676.615 km^2 (261.243 sq mi)
Nüfus
• Sayılan	52800.000
Para birimi	Gulden (1867–1892) Kron (1892-1918)
Öncüller Ardıllar Avusturya İmparatorluğu Avusturya Macaristan Krallığı (1920-1946) Birinci Çekoslovak Cumhuriyeti
1) St. Germain Antlaşması 10 Eylül 1919'da imzalandı, Triyanon Antlaşması 4 Haziran 1920'de imzalandı.^cSadece ticari bayrak. Devletin ortak bir millî bayrağı yerine Avusturya ve Macaristan'ın kendi ayrı millî bayrakları vardı. ^a a. Avusturya kanadı. ^b b. Macaristan kanadı.

Devletin tarihi

İmparatorluktan önce

Habsburgların Avusturya'daki egemenliği 1282 yılına kadar uzanır. 1806 yılına kadar Avusturya bölgesi Kutsal Roma Cermen İmparatorluğunun bir parçasıydı ve Arşidüklük olarak kabul ediliyordu. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun etkinliği azaldıkça Avusturya arşidükleri bağımsız olarak hareket etmeye başladılar. 1806 yılında, Arşidük Franz kendini imparator (kayzer) ilan etti (Avusturya İmparatorluğu).

Franz Joseph'in 1867 yılında Macaristan Kralı olarak taç giyişi

1866'da Prusya-Avusturya Savaşı yenilgisi ve Alman Konfederasyonunun dağılmasından sonra prestijini kaybeden Avusturya İmparatorluğu kesin olarak mutlakiyetçiliği terketti ve anayasal parlamenter bir hükûmet kuruldu. Bununla birlikte, yıkılan monarşinin bütününü kapsayacak, içinde tüm ulusların eşitlik ve özerkliğe sahip olacağı gerçek bir federasyon kurulacağı yerde; Macarlar'ın baskısı sonucunda, bir uzlaşma olarak 1867'de bir ikili monarşi kuruldu. Yeni devletin resmi adı Avusturya-Macaristan İmparatorluğu idi. İkili monarşi, her iki kanadını ayrı parlamentoları olan anayasal monarşiler olarak örgütledi. Hükümdar, ordu ve dış politika her ikisi için ortaktı. Diğer konularda her biri bağımsızdı. Monarşinin batıdaki parçası Avusturya'da çeşitli uluslar daha geniş özgürlüklerden yararlandılar Oy hakkı giderek yaygınlaştı.

1898'den piyadeler, Bosna-Hersekliler kırmızı fesli

Ancak uluslar sorunu sürüyordu. 1875 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli yerlerinde ve Bosna-Hersek'te ayaklanmalar oldu. Buna bağlı olarak Rusya Osmanlılara savaş açtı ve Osmanlıları yenerek onların Avrupa'daki güçlerine son verecek olan barış antlaşmasını kabul ettirdi. 1878 Berlin Kongresi Bosna-Hersek'i Avusturya-Macaristan'ın işgal etmesine ve yönetmesine karar verdi. Bundan sonra Avusturya-Macaristan'ın Balkanlar'daki istekleri Rusya ve Sırbistan'ın istekleri ile çelişkili bir durum aldı. Otuz yıl sonra 1908'de Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek'i resmen topraklarına kattı. Bu arada 1879'da Avusturya-Macaristan, Almanya ile bağlaşıklık antlaşması imzaladı. 1882'de İtalya'nın da katılması ile genişleyen bu antlaşma Rusya'ya karşı idi. Bu bağlaşıklık Avusturya-Macaristan monarşisindeki çeşitli uluslar üzerinde farklı bir etki yaptı. Almanlar ve Macarlar ittifakı desteklerken; Slav uluslar, özellikle Çekler ve Güney Slavlar 1908'de Bosna-Hersek'in ülkeye katılmasından da rahatsız oldular. O sıralarda Sırbistan Krallığı oldukça güçlü bir duruma gelmişti ve Avusturya-Macaristan'daki Güney Slavların üzerinde etkili oluyordu.[3]

I. Dünya Savaşı

28 Haziran 1914'te Avusturya veliahtı Franz Ferdinand, Bosna'nın başkenti Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından suikasta uğrayarak öldürüldü. Beş hafta sonra Avrupa kendisini I. Dünya Savaşı'nın içinde buldu.[3]

Doğu Cephesi

Savaşın hemen başında Ruslar, devletin Galiçya bölgesini ele geçirdi. Ama 1915 ve 1916 yıllarında, Alman, Osmanlı ve Bulgar desteğiyle bu bölge geri alındı.

İtalya Cephesi

1914-1917 yılları arasında, iki devlet karşılıklı olarak birbirine saldırdı. Ancak, iki devletin de hiçbir kazancı olmadı. Üstüne üstlük, fazla miktarda asker kaybı yaşadılar. 1917 yılında Alman desteğinin gelmesi, Avusturyalıların cephede üstün gelmesini sağladı. Ancak 1918 yılında, İtalyanların sert saldırıları nedeniyle, Avusturya kazandığı toprakları iade etmesine neden oldu.

Dağılış

İtilaf Devletleri ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasında, 3 Kasım 1918 tarihinde Villa Giusti Antlaşması ile ateşkes sağlanmıştı. İmzalayanlar: Pietro Badoglio ve Viktor Weber Edler von Webenau. 11 Kasım 1918 tarihinde de Almanya ile yapılan Rethondes Antlaşması ile Batı Cephesi'nde silahlar susmuştur. Aynı sıralarda Habsburg Hanedanı tahttan çekilmiş ve 12 Kasım 1918 tarihinde Viyana'da oluşturulan Geçici Ulusal Meclis, Avusturya'da cumhuriyet ilan etmiştir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu böylece Avusturya ve Macaristan olmak üzere bağımsız cumhuriyetler haline gelmiştir.

Villa Giusti Antlaşması, bir ateşkes antlaşmasıdır. I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Avusturya ile İtilaf Devletleri arasındaki antlaşma ise St. Germain Antlaşması'dır. Antlaşma 10 Eylül 1919 tarihinde imzalanmıştır.

Nüfustaki Din ve Dil Oranları (1910)

Diller

Dil	Salt	Yüzde
Almanca	12.006.521	%23,36
Macarca	10.056.315	%19,57
Çekçe	6.442.133	%12,54
Lehçe	4.976.804	%9,68
Sırp-Hırvatça	4.380.891	%8,52
Ukraynaca	3.997.831	%7,78
Rumence	3.224.147	%6,27
Slovakça	1.967.970	%3,83
Slovence	1.255.620	%2,44
İtalyanca	768.422	%1,50
diğer	2.313.569	%4,51
Toplam	51.390.223	%100,00

Avusturya'daki Diller

Eyâlet	En çok konuşulan dil	diğer diller
Bohemya	Çekçe (%63,2)	Almanca (%36,8)
Dalmaçya	Hırvatça (%96,2)	İtalyanca (%2,8)
Galiçya	Lehçe (%58,6)	Ukraynaca (%40,2)
Aşağı Avusturya	Almanca (%95,9)	Çekçe (%3,80)
Yukarı Avusturya	Almanca (%99,7)
Bukovina	Ukraynaca (%38,4)	Rumence (%34,4), Almanca (%21,2), Lehçe (%4,6)
Karintiya	Almanca (%78,6)	Slovence (%21,2)
Krayn	Slovence (%94,4)	Almanca (%5,4)
Salzburg	Almanca (%99,7)
Silezya	Almanca (%43,9)	Lehçe (%31,7), Çekçe (%24,3)
Steiermark	Almanca (%70,5)	Slovence (%29,4)
Moravya	Çekçe (%71,8)	Almanca (%27,6)
Tirol	Almanca (%57,3)	İtalyanca (%42,1)
Küstenland	Slovence (%37,3)	İtalyanca (%34,5), Hırvatça (%24,4), Almanca (%2,5)
Vorarlberg	Almanca (%95,4)	İtalyanca (%4,4)

Din haritası (Andrees Allgemeiner Handatlas)

Dinler

Din/Mezhep	Avusturya-Macaristan	Avusturya	Macaristan	Bosna-Hersek
Katolikler	%76,6	%90,9	%61,8	%22,9
Protestanlık	%8,9	%2,1	%19	%0
Sırp Ortodoksları	%8,7	%2,3	%14,3	%43,5
Yahudilik	%4,4	%4,7	%4,9	%0,6
İslam	%1,3	%0	%0	%32,7

Eyâletler

Avusturya-Macaristan

1. Bohemya, 2. Bukovina, 3. Karintiya, 4. Krayn, 5. Dalmaçya, 6. Galiçya, 7. Küstenland, 8. Aşağı Avusturya, 9. Moravya, 10. Salzburg, 11. Silezya, 12. Steiermark, 13. Tirol, 14. Yukarı Avusturya, 15. Vorarlberg; 16. Macaristan Krallığı, 17. Hırvatistan ve Slovenya Krallığı; 18. Bosna-Hersek

Avusturya-Macaristan 1914

Cisleytanya 1910 Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km^2) Nüfus Bohemya Kraliyeti Prag (224.000) 51.948 6.769.000 Dalmaçya Kraliyeti Zara/Zadar (14.000) 12.833 646.000 Galiçya ve Lodomerya Kraliyeti Lemberg (206.000) 78.493 8.025.000 Aşağı Avusturya Arşidukalığı Viyana (2.031.000) 19.822 3.532.000 Yukarı Avusturya Arşidukalığı Linz (71.000) 11.981 853.000 Bukovina Dukalığı Czernowitz (87.000) 10.442 800.000 Karintiya Dukalığı Klagenfurt (29.000) 10.327 396.000 Krayn Dukalığı Laibach (47.000) 9.955 526.000 Salzburg Dukalığı Salzburg (36.000) 7.153 215.000 Yukarı ve Aşağı Silezya Dukalığı Troppau (31.000) 5.147 757.000 Steiermark Dukalığı Graz (152.000) 22.426 1.444.000 Moravya Margravyası Brünn (126.000) 22.222 2.622.000 Tirol Prens Kontluğu Innsbruck (53.000) 26.683 946.000 Küstenland Trieste (161.000) 7.969 895.000 Vorarlberg Bregenz (9.000) 2.601 145.000

Transleytanya 1910 Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km^2) Nüfus Macaristan Krallığı Budapeşte (882.000) 282.297 18.265.000 Hırvatistan ve Slovenya Krallığı Zagreb (80.000) 42.534 2.622.000 Fiume Fiume (39.000) 21 48.800

Birlikte Yönetim 1910 Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km^2) Nüfus Bosna-Hersek Saraybosna (52.000) 51.082 1.932.000

Kaynakça

1. Citype – Internet – Portal Betriebsges.m.b.H. "Austro-Hungarian Empire k.u.k. Monarchy dual-monarchic Habsburg Emperors of Austria". Wien-vienna.com. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2011.
2. Fisher, Gilman. The Essentials of Geography for School Year 1888–1889, p. 47. New England Publishing Company (Boston), 1888. Accessed 20 August 2014.
3. Büyük Ansiklopedi, Milliyet, 1990. Cilt 2. Sayfa 512.