Gürcü mitolojisi

Gürcü mitolojisi, Hristiyanlık etkisinin görülmeye başladığı tarihten önceki Gürcülerin mitolojisini ifade eder. Gürcü mitleri ve efsaneleri esas olarak popüler masallarla günümüze ulaşmıştır. Bu efsanelerin çoğu, 3 ve 4. yüzyıllarda Gürcistan'ın Hristiyanlaşmasıyla dini efsanelerle kaynaşmıştır.

Diğer mitolojiler gibi, Gürcü mitolojisi de binlerce yıldır etkileşim içinde olduğu kültürlerden etkilenmiştir. Gürcü mitolojisi, Güney Kafkas halklarının yerli mitolojilerinden türemiştir. Bu halkların tarihöncesi dönemde ortaya çıkışı Diaohi, Kolhis ve İberya krallıklarının kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Bilimsel görüş birliğine göre, Ön Kartveliler (muhtemelen Muşkiler ile özdeş) Antik Anadolu kökenliydi ve dini görüşleri Hattiler, Hititler, Hurriler, Urartular ve Ermeniler'den etkilenmişti. Mitoloji, daha sonraki dönemde Antik Yunanlar,[1] Vaniahlar[1] ve İranlılardan etkilenmiştir. İranlılar ile kastedilen hem kuzeyde yaşayan Doğu İranî topluluk İskitler (hatta İskit mitolojisinden türeyen Oset mitolojisinde İskit mitolojisi kısmen korunmuştur), hem de Zerdüştlük inancına sahip Antik Pers İmparatorluğu'dur. Pers İmparatorlukları, Kafkasya'da halklar üzerinde kalıcı bir iz bırakmıştır.[2]

Gürcistan'ın her yeri aynı anda Hristiyanlaşmamıştır: ovadaki halk beşinci yüzyılda Hristiyanlığa geçerken, Kafkasya'daki dağlık vadilerde yaşayanlar 15 ve 16. yüzyıllarda Hristiyanlığa daha yüzeysel bir biçimde geçmiştir. Bu yüzden, ova bölgesindeki pagan efsaneleri, ulusal tarihler ve edebi klasiklerdeki kısa pasajlar yoluyla parça parça ve zayıf bir şekilde korunmuştur. Gürcü ovalarındaki pagan inanç ve uygulamaları kısmen günümüze ulaşmış olsa da, Hristiyanlıktan büyük ölçüde etkilenmiştir.[3][4]

Gürcü mitolojisindeki doğaüstü varlıkların listesi

Tanrılar

• Adgilis Deda (ადგილის დედა) : Kuzeydoğu Gürcistan'ın dağlık bölgelerinde (Hevsureti gibi), belirli yerlerin ve gezginlerin efendisi olarak görülen bereket ve çiftlik hayvanlarının tanrıçası. Gümüş takılar takan güzel bir kadın olarak tasvir edilir.
• Ainina ve Danina (აინინა და დანინა) : Kartlis Tshovreba'da bahsedilen bir çift tanrıça.
• Apsat (აფსათი) : Svan mitolojisinde kuş ve hayvanların tanrısı.[5]
• Armazi (არმაზი) : Baş tanrı.[6]
• Barbale (ბარბალე) : Sığır, kümes hayvanları ve kadınların doğurganlığı, güneş, ve şifa tanrıçası.[7]
• Batonebi (ბატონები) : hastalığın ruhları. Batonebi'den enfekte olan biri varsa, kişinin ailesi hazırladıkları özel yiyecek ve şekerleri ağacın altına yerleştirerek Batonebi'yi yatıştırmaya çalışır. Gürcistan'ın kırsal bölgelerinde "Batonebi" bulaşıcı hastalıkları tanımlayan terim olarak kullanılmaktadır.[7]
• Beri-Bera (ბერი ბერა) : Gürcistan'ın doğusunda ibadet edilen doğurganlık, hasat ve hayvan tanrısı. Her yılın sonunda adına festival yapılır.[7]
• Boçi (ბოჩი) : Sığırların koruyucu azizi.
• Dali (დალი), Svanca: 'Dæl'[1] : avcılık tanrıçası.[7][8][9]
• Gatsi ve Gaim (გაცი და გაიმი) : Orta Çağ yıllıklarına göre İber panteonundaki tanrılar.
• Ghmerti (ღმერთი) : Yüce tanrı ve tanrıların panteonunun başı. Evrenin yaratıcısı ve güçlü efendisidir. Evreni altın bir tahttan yönettiği dokuzuncu gökyüzünde yaşar.[7]
• Kamar (ყამარი) Gökyüzü tanrısının kızı. İlahi ateşin sembolüdür. Güzel görünüşüne âşık olan Amirani onu gökyüzünden kaçırmıştır.[7]
• Lamaria veya Lamara (ლამარია) : doğurganlık, sığır ve kalp tanrıçası.
• Mamber (მამბერი) : Svaneti ve diğer dağlık bölgelerde ibadet edilen kurtların efendisi.[7]
• Miçpa (მიჭპა) : Kış aylarında Svaneti'de ibadet edilen sığır ve diğer evcil hayvanların koruyucu tanrısı.[7]
• Mindort-batoni (მინდორთ ბატონი) : Vadilerin, tarlaların ve kır çiçeklerinin tanrısı. İnsanlar, kendi topraklarında bir şey yetiştirmeye başlamadan önce veya verimli toprakları keşfetmeden evvel ondan izin almalıdır. Kızı Mindort-brdzanebeli, çiçeklerin güzel tanrıçasıdır.[7]
• Mindort-brdzanebeli (მინდორთ ბრძანებელი) : Çiçek tanrıçası. Tanrı Mindort-batoni'nin kızıdır. Polenlerini besleyerek bitkilerin üzerine çırpınır.[7]
• Oçopintre (ოჭოპინტრე) : Orman ruhu ve vahşi hayvanların koruyucusu. Adının ilk kısmı olan (oço, ოჭო) antik Pagan tanrısı Boçi ile ilişkilidir. Adının ikinci kısmı ise (pintre, პინტრე) Yunan tanrısı Pan ile bağlantılıdır. Bir keçinin bacakları ve boynuzlarıyla doğan Oçopintre, tanrıça Dali'ye hayvanları gütmesinde yardımcı olur. Ormanına giren kişinin kaderinin tamamen onun elinde olduğuna inanılırdı.[7]
• Tamar (თამარი) : Sabah Yıldızı'nı köleleştiren ve hava durumunu kontrol eden tanrıça.
• Tetri Giorgi (თეთრი გიორგი, "Beyaz Giorgi"), Yorgi'nin Kaheti'de anıldığı adı.[10]
• Tevdore (თევდორე) : tarım ve atların tanrısı.[7]
• Tskarişdida (წკარიშდიდა) : Megrel folklorunda nehir, göl ve balıkların denizkızına benzeyen tanrıçası. İnsanlara karşı sihirli güçler kullanır.[7]
• Zaden (ზადენი) : I.Parnavaz tarafından kurulan panteondaki bereket tanrısı.[7]

Yarıtanrılar, kahramanlar, ve kayda değer insanlar

• Amiran (ამირანი) : Efsanevi kahraman ve yarı tanrı. Yunan Prometheus'un eşdeğeri.[7]
• Betkil : Svan mitolojisindeki efsanevi avcıdır. Dali ile olan aşkı ile meşhurdur. Dali'yi aldattıktan sonra uçurumdan düşerek ölmüştür.
• İahsar (იახსარი) : Şeytanları ve canavarları öldürmek için maceralarında Kopala'ya yardım eden efsanevi kahraman.[11]
• Ghvtis Şvilni (ღვთის შვილნი) : İnsanları koruyan, iyi ürünler ve süt verimi sağlayan, devis ve kudiani cadılarına karşı savaşan bir grup yarı tanrı.
• Kopala (კოპალა) : Efsanevi kahraman, güçlü savaşçı ve şeytan katili - aynı zamanda yıldırım tanrısı.[12]
• Kviria (კვირია) : Ghmerti ve insanlar arasındaki iletişimi sağlayan tanrıların oğlu ve kahraman.
• Natsiliani (ნაწილიანი) : Tanrılardan sihirli hediyeler veya ilahi işaretler alan insanlar.

Ruhlar, yaratıklar ve diğer varlıklar

"Tarielis shebma devebtan".

• Alkarısı (ალი) : Gebe kadınlara, yaşlılara ve ormanda, mağaralarda veya harabelerde rastladığı bebeklere eziyet eden Lilith benzeri şeytan.
• Devi (დევი) : Herhangi bir kafası kesilirse kafasını yenileyebilen çok başlı devler.
• Dobilni - genellikle kadın, çocuk veya hayvan şeklinde ortaya çıkan hastalık yayıcı ruhlar.
• Gveleşapi (გველეშაპი) : Göl, nehir ve su kaynaklarında hüküm süren ve yaşayan kötü yılanlar. Folklorda, su ile ilgili felaketlerle ilişkilendirilirler ve kahramanlara karşı savaşırlar.
• Kaci (ქაჯი) : Genellikle sihir bozucu, şeytani metal işçileri olarak tasvir edilen ruh ırkı.
• Kudiani (კუდიანი) : Büyük dişleri ve kuyruğu olan, iğrenç kambur cadı (kudi, კუდი, "kuyruk").[7]
• Matsil (მაცილი) : Yeraltı dünyasından gelen, gezginleri ve avcıları rahatsız eden kötü ruhlar. Kopala, halk hikayelerinde bu ruhları yenmeye çalışır.[7]
• Oçokoçi (ოჩოკოჩი) : Megrel mitolojisinde avcılarla çatışan orman figürü
• Paskunci (ფასკუნჯი) : Kahraman ve insanlara yardım eden feniks benzeri figür. Yer altı dünyasında yaşar ve oradaki yılanlarla çatışır. Kahramanlar Paskunci'nin tüylerinden birini yakarak Paskunci'yi yardıma çağırırdı. Paskunci, onları başka yerlere taşıyabilir ve yaralarını veya hastalıklarını iyileştirebilirdi. Diğer bazı efsanelerde, paskunciler insanlara zulm ederken tasvir edilir.[7]
• Kurşa (ყურშა) : Dali ve Amirani gibi çeşitli mitolojik figürlerle ilişkilendirilen efsanevi av köpeği.[13]
• Raşi (რაში) : Sihirli kanatlı at.[7]
• Rokap (როკაპი) : Kötü ruh, Kudiani'lerin (cadılar) lideri.[7]

Ayrıca bakınız

• Antik Ermeni dini
• Yunan mitolojisi
• Pers mitolojisi

Kaynakça

1. Tuite, Kevin, The Meaning of Dæl, Symbolic and Spatial Associations of the South Caucasian Goddess of Game Animals, Université de Montréal
2. Medes and Persians in Transcaucasia: Archaeological Horizons in Northwestern-Iran and Transcaucasia by Stephan Kroll in Continuity of Empire. Assyria, Media, Persia ed. G.B. Lanfranchi, M. Roaf, R. Rollinger (Padova 2003).
3. Giorgi Şaraşidze, Le système religieux de la Géorgie païenne: analyse structurale d’une civilisation, pub. Paris: Maspero 1968.
4. Charachidzé, Georges : essay : Religion and Myths of the Georgians of the Mountains in Bonnefoy, Yves Mythologies, translated from the original French edition of 1981 (and restructured in more encyclopedic form) by various translators under the direction of Prof.Wendy Doniger, pub. The University of Chicago Press 1991, vol. 1 pps. 308-316 ( in part 3 Celts, Norse, Slavs, Caucasians and their Neighbors ).
5. Virsaladze, Elena Bagratovna, 1976 Gruzinskij okhotnichij Mif i Poeziia (translation : 'Georgian Myth and Poesy of the Hunt') pub. Nauka, Moscow.
6. Gvelesiani, Mariam. To Interrelations of Georgian Armazi, Armenian Aramazd and Iranian Ahuramazda.New Alliance Foundation.
8. "Protectress of the Ibex". Elk Circle - Wildlife Welfare and Writing - Humans Living in Harmony with Wild Animals - Protection, Understanding, Appreciation. 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2019.
9. Chaudhri, Anna, The Caucasian Hunting Divinity, Male and Female: Traces of the Hunting-Goddess in Ossetic Folklore, essay constituting Chapter 13 of The Concept of the Goddess, eds. Sandra Billington and Miranda Green, pub. Routledge 1996 0-415-14421-3, pps. 166-177.
10. Tuite (2004)
11. "Beer and blood sacrifices: Meet the Caucasus pagans who worship ancient deities". The Independent (İngilizce). 15 Ağustos 2015. 27 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2019.
12. Tuite, Kevin (2000). "Lightning, sacrifice and possession in the traditional religions of the Caucasus".
13. Bonnefoy, Yves (15 Mayıs 1993). American, African, and Old European Mythologies (İngilizce). University of Chicago Press. s. 260. ISBN 9780226064574. 16 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2020.