Diaohi

Diaohi veya Dayaeni muhtemelen MÖ 12. yüzyıl'da, Bronz Çağı Çöküşü (Hitit) sonrası dönemde oluşmuş kuzeydoğu Anadolu bölgesinde bulunan bir kabileler birliğiydi.[1] (Gürcüce: ტაო; Tao, Urartuca - Diauekhi, Asurca - Diaeni, Grekçe - Taochoi, Ermenice - Տայք; Tayk)

Diaohi Krallığı – MÖ 12. Yüzyıl

Etnografya

Çok sayıdaki bilimsel çalışmalara rağmen, Diaohi ülkesindeki nüfus yapısının etno-linguistik sorusu, günümüze kadar gelmiş olup ucu açık bir şekilde kalmıştır.[2] Genel çerçevede önerilen ve ileri sürülen Proto-Ermeni,[3][4] Proto-Kartvelian[5][6][7][8][9][10] veya Hurri[11][2][12][13][14] topluluklarının oluşturduğudur, bununla beraber Proto-Kartvelian nüfus için olası bir ev yeri olarak da önerilir, Ermeni tarihçi Ronald Grigor Suny (1994) tarafından "Proto-Gürcülerin önemli bir kabile oluşumu" olarak tanımlanır.[15]

Tarih ve coğrafya
Gürcistan tarihi
  • Kategori
Ermenistan tarihi
Zvartnots Katedrali harabeleri

Diaohi krallığın'dan Urartu yazıtlarında bahsedilmektedir.[10] Genelde (her zaman olmasada) Asur kralı I. Tiglat-Pileser'in üçüncü yılına (MÖ 1118) ait Yonjalu yazıtıyla özdeşleştirlir. Genel coğrafi kapsamı tam olarak bilinmemekle beraber birçok bilim insanı, bugünkü kuzeydoğu Türkiye'deki Pasinler Ovası'na yerleştirir, diğerleri ise Kura Nehri'ni izleyen hat boyunca modern Türk-Gürcü sınır alanlarına yerleştirmektedir. Büyük olasılıkla, Diaohi topraklarının merkezi alansal bölgeleri, Fırat nehrinin kaynağından Çoruh nehir vadilerine ve Oltu ya kadar uzanmış olabilir.

Urartu kaynakları Diaohi'nin üç önemli şehrinden bahseder – Zua, Utu ve Sasilu) "Zua"[lower-alpha 1] sıkça Zivin Kale ile tanımlanır, "Ultu" ise muhtemelen modern Oltu dur ve "Sasilu" ise bazen Tortomi (bugünkü Tortum yakınlarındaki erken ortaçağ Gürcü Toponimisi "Sasire" ile bağlantılıdır.[16] Tarihsel coğrafi tanım ve anlatımlar doğrultusunda, Diaohi birliği, öncesindeki Hayasa-Azzi - MÖ 1500-1290) federasyonu'na benziyordu ve bölgesi kabaca Hayasa-Azzi topraklarına karşılık gelmekteydi. Asurolog - Archibald Sayce Diaohi/Diaeni adını, kurucu kralı diaus' dan aldığını öne sürdü.[17]

Bu federasyon, Asur baskınlarına karşı koyacak kadar güçlü bir durumdaydı, ancak MÖ 1112'de Dayaeni kralı olan Sien" (krallığı Nairi'nin en kuzey noktası olarak listeleyen –[18]Asur kralı I. Tiglat-Pileser' tarafından yenilgiye uğratıldı ve esir alındı, sonrasın da vasallık karşılığı serbest bırakıldı. Sonraki dönemler de MÖ 845' yılında ise benzeri bir şekilde, Diaohi kralı "Asia" Urartu'yu istila edip, Diaohi' topraklarına hücum ettikten sonra Asur krallığına boyun eğmek zorunda kaldı, Asur kralı III. Şalmanezer, Diaohi birliğini itaat etmeye zorladı ve kralı Asia' yı, Asura ve kendisine bağımlı bir ülke hükümdarına dönüştürdü.

Dayaeni, MÖ 8. yüzyılda yeni ortaya çıkmış olan Urartu bölgesel gücünün hedefi haline geldi. Hem Menua (MÖ 810–785) hem de I. Argişti (MÖ 785–763) Diaohi krallığına karşı seferber oldular. I. Argişti, Kral Utupursini'yi yendi ve mal varlığını ilhak etti ve de hayatı karşılığında Kral Utupursini, çeşitli metaller ve çiftlik hayvanları da dahil olmak üzere Urartuya haraç ödemek zorunda kaldı.

Diaohi krallığı, adına yapılan son referans ve de kayıtların tarihi olan MÖ 760' yıllarında Kolhis krallığının akınları sonrası tarih sahnesinden silindi.[19][20]

(Dünyanın Dört Köşesinin Kralı" ünvanına sahip Asur kralı III. Şalmanezer kendi yıllıklarında şöyle yazar;

“ Krallığımın 15. yılında Nairi topraklarına yürüdüm. Dicle'nin kaynağında, sularının çıktığı bir dağ yamacında kraliyet heykelimi yarattım. Orada gücümün (ve) kahramanca işlerimin övgülerini yazdım. (Sonra) Tunibunu Dağı geçidine girdim (ve) Fırat'ın kaynağına kadar Urartunun, Aramu şehirlerini yerle bir ettim, yıktım (ve) yaktım. (Böylece) Fırat'ın kaynağına kadar yürüdüm, tanrılarıma kurbanlar verdim (ve) orada Asur'un silahlarını yıkadım. Asia, Daiēnu topraklarının Kralı bana teslim oldu (ve) ondan vergi ve at haracı aldım. Kraliyet heykelimi yaptım (ve) onun şehrinin içine diktim. (47'b-51)[21] „

Ayrıca bakınız

Notlar
  1. Zuğa Lazcada, zğvis ise Gürcücede deniz demektir.

Kaynak
  1. Henri J. M. Claessen; Peter Skalnik; Walter de Gruyter (Jan 1, 1978). The Early State. Mouton Publishers. sid. 259.
  2. İgor M.Dyakonov (1968). "Глава II. История Армянского нагорья в эпоху бронзы и раннего железа". Предыстория армянского народа: История Арм. нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. Ер.: АН Арм. ССР. s. 120.
    « «Этническая принадлежность Дайаэни не вполне ясна; Г. А. Меликишвили считает их хурритским племенем, и это весьма вероятно. Но Дайаэни просуществовало до VIII в. до н.э., а следовательно, грузиноязычные халды-халибы, засвидетельствованные западнее, возможно, уже с IX в., должны были бы пройти здесь, скорее всего, раньше его образования, — по всей вероятности, в начале XII в. до н.э...» »
  3. Hrach Martirosyan (2014). "Origins and Historical Development of the Armenian Language". Leiden University: 9.
  4. A.V. Dumikyan (2016). "Taik in The Assyrian and Biainian Cuneiform Inscriptions, Ancient Greek and Early Medieval Armenian Sources (the Interpretations of the 19th Century French Armenologists)" Fundamental Armenology No. 2 4.
  5. Georgia. (2006). Encyclopædia Britannica.
  6. Phoenix: The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus by Charles Burney, David Marshall Lang, Phoenix Press; New Ed edition (December 31, 2001)
  7. Prince Mikasa no Miya Takahito: Essays on Ancient Anatolia in the Second Millennium B.C. p141
  8. C. Burney, Die Bergvölker Vorderasiens, Essen 1975, sid 274
  9. R. G. Suny. The Making of the Georgian Nation, sid. 6.
  10. A. G. Sagona. Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, sid. 30.
  11. Б. А. Арутюнян (1998). "К вопросу об этнической принадлежности населения бассейна реки Чорох в VII—IV вв. до н. э." (PDF). Историко-филологический журнал № 1–2 . С. 233–246. ISSN 0135-0536. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2012.
    « 233. «...К примеру, Г. Тиранян считал, что племена саспейров или эсперитов, фасианов и халдайев (халдеев) или халибов имели, вероятно, картвельское или грузинское происхождение, а таохи — хурритское происхождение.»
    246. «Подытоживая вышесказанное, мы приходим к выводу, что бассейн реки Чорох в VII—VII веках до н.э. был населён скифскими племенами, подчинившими местное армянское население, а в районе устья реки Чорох — грузинские племена. Во второй половине I тысячелетия до н.э. они, в основном, оказались в водовороте формирования армянского народа и были арменезированы.» »
  12. М. С. Капица; Л. Б. Алаев; К. З. Ашрафян (1997). "Глава XXIX. Закавказье и сопредельные страны в период эллинизма". История Востока: Восток в древности. Восточная литература. 1. М. s. 530.
    «  «Западное протогрузинское объединение Колхида существовало самостоятельно давно; уже в VIII в. до х.э. оно предположительно унаследовало северные земли уничтоженного урартами хурритского государства таохов, расположенные в долине р. Чорох.» »
  13. М. А. Агларов. Дагестан в эпоху великого переселения народов: этногенетические исследования. Институт истории, археологии и этнографии Дагестанского научного центра РАН. s. 191.
    « 31. «Среди специалистов существует мнение, что диаухи-таохи являлись хурритским племенем.» »
  14. А. В. Седов (2004). История древнего Востока. М: Восточная литература. s. 872. ISBN 5020183881.
  15. Ronald Grigor Suny (1 Ocak 1994). The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press. s. 6. ISBN 978-0-253-20915-3.
  16. G. L. Kavtaradze. An Attempt to Interpret Some Anatolian and Caucasian Ethnonyms of the Classical Sources, p. 80f.
  17. A.H. Sayce. Cambridge Ancient History, vol. XX. (1925). pp. 169–186.
  18. "Translation of the Phrygian language". maravot.com. 21 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020.
  19. M. S. Kapitsa; L.B. Alaev; K. Z. Ashrafyan. Bölüm XXIX. Hellenistik dönemde Transkafkasya ve komşu ülkeler // Doğu Tarihi: Antik dönemde Doğu. - M: "Doğu Edebiyatı", 1997. - T. 1. - S. 530.
  20. Vachnadze M., Guruli V., Bakhtadze MA Gürcistan Tarihi (eski çağlardan günümüze) Tiflis: Tiflis Devlet Üniversitesi, 1993. - 172 s. / MÖ 9.-8. Yüzyıllarda Urartu Menua ve I. Argishti kralları, Diaohi devletini defalarca vurdu. Diaokh kralı Utupursi sürekli bir ayaklanma başlattı: MÖ VIII.Yüzyılın 60'larından itibaren Diaohi'den artık Urartu krallarının yazıtlarında bahsedilmiyor. Urartu kralları diğer Gürcü kabileleriyle de savaştı ..
  21. "Twin Monumental Bulls of Shalmaneser III: 840 BC". 12 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Literatür
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.