Hasan Ferit Alnar
Hasan Ferit Alnar (11 Mart 1906 - 26 Temmuz 1978), Türk Beşleri arasında yer alan çağdaş Türk müziği bestecisidir.
Hasan Ferit Alnar | |
|---|---|
| Doğum |
11 Mart 1906 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm |
26 Temmuz 1978 İstanbul, Türkiye |
| Eğitim | Viyana Devlet Müzik Akademisi |
| Meslek | Besteci, orkestra şefi |
| İşveren | Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, Ankara Devlet Konsevatuvarı, Ankara Devlet Operası |
| Tanınma nedeni | Klasik Türk müziği öğeleriyle Batı müziği tekniklerini bağdaştıran besteleri. |
Çok Sesli Türk müziği girişiminin ürünü öncü beş Türk bestecisinden birisidir. Klasik Türk müziği öğeleriyle Batı müziği tekniklerini bağdaştırma çalışmalarıyla tanınır. Kanun ve Yaylı Sazlar Orkestrası İçin Konçerto, Viyolonsel Konçertosu en önemli eserlerindendir.
1946- 1952 yıllarında Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası şefi, 1955-1960 yılları arasında Devlet Tiyatroları bünuyesindeki Ankara Operası'nın Genel Müzik Müdürü olarak görev yaptı. 1961 yılında emekli olduktan sonra bir süre Viyana'da yaşayan ve Orta Avrupa kentlerinde konserler yöneten Alnar, 1964’te Ankara'ya dönerek 1978'deki ölümüne kadar Ankara Devlet Konservatuvarı'nda armoni, form bilgisi ve orkestralama dersleri vermiştir.
Yaşamı
- Ailesi ve gençlik yılları
1906 yılında İstanbul'un Saraçhane semtinde doğdu.[1] Babası PTT Genel Müdürü Hüseyin Bey, annesi Saime Hanım’dır. Ailenin ilk çocuğudur; kardeşi Orhan Alnar kendisinden altı yaş küçüktür.
Annesi Saime Hanım kanun ve ud çalmakta; ailenin koruyucusu ve en yakını durumundaki amcası Galip Alnar da ud çalmakta; Türk musikisi çevresinde tanınmakta idi. Ferid Alnar'ın üstün müzik ve matematik yeteneği erken yaşta ortaya çıktı. Çok genç yaşta evde gördüğü geleneksel sanat müziği terbiyesinin yanında 8 yaşında iken ailesinin yabancı bir dil öğrenmesi için kendisini gönderdiği Alman okulu'nda çok sesli müzikle tanıştı. Ancak çocukluk ve ilk gençlik yılları önce kanun, sonra hem kanun hem klasik kemençe çalan bir sanatçı olarak şekillendi.[1] İlk beste denemelerini erken yaşlarında yaptı. On üç yaşında ilk eseri Tahirbuselik makamındaki "longa"yı; on altı yaşında iken "Kelebek Zabit" adlı tek sesli opereti besteledi.[2]
Fahri Kopuz'un kurduğu Darüttalim-i Musiki adlı müzik topluluğuna lise yıllarında iken katıldı; bu toplulukta beş yıl kanun ve kemençe çaldı. Kanuni Ferit Efendi olarak tanınan Ferit Alnar, Beyazıd-Şehzadebaşı'ndaki kıraathanelerde programlı konserler verdi. Daha sonraki yıllarda bu toplulukla düğünlerde, davetlerde, gazinolardaki fasıl ve eğlencelerde sahneye çıktı; İzmir ve diğer batı Anadolu kentlerine, Kahire, Berlin gibi dış merkezlere seyahat etti ve konserler verdi.[1] Berlin'de Alman Polydor firması için birkaç plak doldurdu. Bu dönemde bestecilik yeteneğini de geliştirerek 10 Saz Semaisi'ni besteledi ve 1923 yılında bastırdı. Bu, onun basılan ilk eseri oldu.
1923'te geleneksel Türk sanat müziğinin ünlü bestecisi Hüseyin Sadettin Arel'i tanıması ve ondan armoni dersleri almaya başlaması, yaşamında bir dönüm noktası oldu.[2] Fasıl konserleri dışındaki zamanını çok sesli müziği öğrenmeye, beste yapmaya ayırdı. Arel bir yıl sonra İzmir'e gidince çok sesli müzik yazı tekniğini öğrenmeye devam etmek için çok sesli müzik alanında dönemin tanınmış isimlerinden olan Edgar Manas'tan üç yıl armoni, kontrpuan, füg ve piyano dersleri aldı.[1]
- Öğrenim yılları
Müzik yaşamı devam ederken bir yandan da İstanbul Sultanisi'nde öğrenim gördü; onuncu sınıfta sınavla Güzel Sanatlar Akademisi'nde mimarlık bölümüne geçti. Berlin seyahatlerinin birinde Berlin Yüksek Okul müdürü ve besteci Franz Schreker ile tanışan sanatçı; çok sesli bestelerinin Schreker'in ilgisini çektiğini görünce, bitirmek üzere olduğu mimarlık eğitimini bıraktı ve 1927'de annesi ve kardeşi ile birlikte Viyana'ya yerleşti. Viyana Devlet Müzik Akademisi'nin bestecilik bölümünde Joseph Marx'ın öğrencisi oldu, ardından Oswald Kabas ile orkestra şefliği çalıştı. Viyana yıllarında tamamen çok sesli müziğe yönelen sanatçı, ilk çok sesli eselrlerini öğrenimi sırasında yazdı. Öğrenim yıllarında yaptığı Türk Suiti (1928), Trio Fantezi (1928), Keman ve Piyao için Sut (1930) gibi besteler Viyana'da ve İstanbul'da seslendirildi.[1]
Viyana'daki öğrenim yıllarında Paris'e giderek film müziği alanına girdi.[1] Muhsin Ertuğrul ile tanışarak 1931 yapımı İstanbul Sokakları'nda filminin müziğini yaptı. Muhsin Ertuğrul'un bir operet bestelemesini istemesi üzerine, İstanbul'da geçirdiği 1931-1932 kış tatili sırasında Galip Arcan'ın Yalova Türküsü adıyla uyarladığı bir Fransız komedisinin müziğini besteledi; böylece müzikli komedi yazan ilk Türk bestecisi oldu. Darülbedayi tarafından sahnelenen eserin orkestrasyonunu ve provalarını yaptı.
- Müzik yaşamı
Alnar, 1932'de Türkiye’ye döndü ve dört yıl boyunca hem İstanbul Şehir Tiyatrosu'nda orkestra şefliği, hem de Belediye Konservatuvarı’nda müzik tarihi hocalığı yaptı. Bu yıllarının en önemli yaratısı "Prelüd ve Dans" adlı eseridir. Eser, 3 Nisan 1935'te Viyana Senfoni Orkestrası tarafından Alnar'ın hocası Oswald Kobasto tarafından seslendirildi. Aynı yıl yazdığı "Sekiz Piyano Parçası" adlı eserini, eski öğretmeni Hüseyin Saadettin Arel'e ithaf etti.[1]
1936'da Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’na (Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrası) şef olarak atandı ve Ankara’da ilk opera temsilerini hazırladı. 1940'ta Carl Ebert'in sahneye koyduğu Tosca operasının ikinci sahnesini yöneterek opera şefliğine başladı. 1941'de Madam Butterfly operasını ilk Türkçe sözlü büyük opera temsili olarak yönetti. 1940'larda sahnelenen operaların büyük bölümünü ya tek başına ya da ikinci bir kişiyle birlikte Türkçeye uyarladı. Bu şekilde 13 yılda Türkçeye altı büyük opera kazandırdı.[1]
Çellist David Zirkin'in isteği üzerine 1942'de Viyolensel Konçertosu'nu besteledi. Bestecilik yaşamında önemli yeri olan bu eser, ilk defa 1943 yılında Ankara'da Zirkin tarafından seslendirildi.
Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası’nın şefi Dr. Praetorius’un ani ölümü üzerine, orkestranın şefliğini 1946 yılında üstlenen Alnar, altı yıl boyunca sürdürdüğü bu görevi, sağlığının bozulması dolayısıyla bıraktı. 1944 yılında yazmaya başladığı "Kanun ve Yaylı Çalgılar için Konçertosunu 1951 yılında tamamladı. Eser, 1951'de Viyana'da, 1958'de Ankara'da seslendirildi. Besteci konçertosunu 1970 yılında kendisi seslendirmiştir.[1]
1949 yılında film müziği alanına dönerek Cahide Sonku'nun Vatan ve Namık Kemal filminin, 1953 yılında Muhsin Ertuğrul'un Halıcı Kız filminin müziklerini yaptı.[3]
1940'lı yıllarda evlendiği ve hazırladığı hemen tüm operalarda soprano başrollerini üstlenen eşi Ayhan Aydan ile evliliği 1952'de sonlandı. 1957'de Avusturyalı Hilde Hussl (daha sonra Sevin Alnar adını aldı) ile evlendi.[1]
Alnar, 1955-1960 yılları arasında Opera'nın Genel Müzik Müdürü olarak görev yaptı. 1961'de emekli oldu ve eşiyle Viyana'ya yerleşti. Bu tarihten sonra Münih Filarmoni, Viyana Senfoni, Sttugart Radyo, Atina Senfoni, Sofya Senfoni gibi orkestraları konuk şef olarak yönetti.[4]
Aydan Aydan ile evliliğinden olan 1947 doğumlu oğlu Aydın'ın 1964'te Londra'da intiharı onu derinden sarstı. 1964'te yurda döndü ve yaşamını başkentte sürdürdü. 1968'de bir bankanın siparişi üzerine Yunus Emre seminerinde seslendirilmek üzere 10 Yunus Emre İlahisi Koro Suiti adlı yapıtını besteledi. 40. yıl jübilesini 17 Nisan 1970 günü Ankara'da Devlet Konser Salonu'nda yaptı.
Son eseri, 1973 yılında yazdığı konuşma ve orkestra için: "Senfonik Parça"' adlı bestesidir. Eser, 16 Kasım 1973'te seslendirildi.[1]
Belirsiz bir rahatsızlık nedeninden dolayı 27 Temmuz 1978 günü Ankara'da hayatını kaybetti.
Besteciliği
Türk Beşleri'nin içinde yer alan Alnar, teksesli Türk Müziğinden yetişmiş olmasıyla ayrı bir yere sahiptir.
Yapıtlarında Klasik Türk müziği bilgisinden büyük ölçüde yararlanan Alnar’ın bu açıdan en çok dikkati çeken yapıtı, 1944-1951 yılları arasında bestelediği Kanun ve Yaylı Sazlar Orkestrası İçin Konçerto’dur. İlk kez 1958’de yaylı sazlar dörtlüsü eşliğinde Ferit Alnar tarafından Ankara’da seslendirilen yapıt, daha sonra Cem Mansur yönetimindeki orkestra eşliğinde Ruhi Ayangil tarafından uzunçalara kaydedildi. Bu konçertoyla, Türkiye’de ilk kez geleneksel bir çalgıyı “solo” olarak değerlendirmiştir.
Türk halk müziğine de ilgi gösteren Hasan Ferit Alnar, halk müziği gereçlerini örneğin “Prelüd ve iki Dans” adlı orkestra yapıtında kullanmıştır. Bestecinin en çok seslendirilen yapıtlarından bir başkası da "Viyolonsel Konçertosu"dur. Sanatçı, Türkiye’de çekilen tümüyle renkli ilk film olan Halıcı Kız’ın müziğini de bestelemiş ve kanunu kendisi seslendirmiştir. Klasik Türk müziği alanındaki besteleri ise son dönemde sık sık seslendirilmeye başlamış ve kayıtları yayınlanmıştır.
- Kanun Konçertosu hakkında
Ferid Alnar daha önce tasarladığı bu konçertoyu 1946 yılında Roma'da bulunduğu sıralarda yazmaya başlamış ve ertesi yıl Ankara'da tamamlamıştır. Kanun Konçertosu, ilk defa 1951 yılında Viyana Radyosu'nda Viyana Filarmoni Orkestrası eşliğinde icra edilmiş ve yayınlanmıştır. Alnar, daha sonraları konçertonun üçüncü bölümünü beğenmeyerek bu bölümü yeniden yazmıştır.
Eserin ilk bölümünün teması Giriftzen Asım Bey'in "Rast Peşrev"inden esintilidir. Kadansta kanun taksimi sergilendikten sonra, ana temanın tekrarlanmasıyla bu bölüm biter. İkinci bölüm, kanun ve orkestranın diyaloğunu saba makamının etkisinde mistik bir hava ile sürdürür. Hareketli üçüncü bölümde, ana tema kanun ve orkestra tarafından birlikte işlenerek Rast Peşrevi'ne ulaşan çizgilerle sona erer.
Eser bestecisinin dışında Ruhi Ayangil (1988, Ankara) ve Tahir Aydoğdu (1997, İstanbul, İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası veya 20-21 Kasım 1998, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası) tarafından seslendirilmiştir. 7 Aralık 1998'de, SCA Vakfı'nın düzenlediği ödül töreni ile 1998 yılının en değerli ödülü, Cumhurbaşkanımız tarafından Hasan Ferit Alnar'a verilmiş, bu ödül töreni sonrası konçerto, Anadolu Yaylı Çalgılar Dörtlüsü ve Tahir Aydoğdu tarafından tekrar seslendirilmiştir. Tahir Aydoğdu'nun solistliğinde, konçerto, diğerleri yanında, 26-27 Şubat 1999'da İzmir Devlet Senfoni Orkestrası ile ve 12 Haziran 2009'da Bilkent Senfoni Orkestrası ile yeniden icra edilmiştir. Kanun Konçertosu 8 Nisan 2015 University of Texas at Austin'deki Bates Konser Salonu'nda Tahir Aydoğdu tarafından Amerika'da ilk kez seslendirildi.
Eserleri
Oda ve sahne müzikleri
- Trio, “Fantezi”, 1920
- “Süit”, keman ve piyano için, 1930.
- Yaylılar Kuarteti, 1933.
- “Yalova Türküsü”, 1932.
- “Sarı Zeybek”, 1932.
- “Goethe’nin meso'Faust”u üzerine müzik, 1944.
Film ve geleneksel müzik eserleri
- “İstanbul Sokakları”, 1931. (Film Müziği)
- “Namık Kemal”, 1949. (Film Müziği)
- “Halıcı kız”, 1953. (Film Müziği)
- “Kelebek Zabit”, tek sesli operet, 1922.
- “On Saz Semaisi”, 1926.
- “Bayati Araban Peşrev”, 1927.
- “Bayati Araban Saz Semaisi”, 1927.
- “'Segah Peşrev”, 1927.
- “Sözsüz Romans”…
Kaynakça
- Altınköprü, Halil. "Cumhuriyet Döneminde Türk müziğinde çağdaşlaşma çalışmaları ve Hasan Ferit Alnar". Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2004. 18 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- Sınır, İsmail. "Hasan Ferit Alnar'ın makamlardaki armoni anlayışı (10 Yunus Emre ilahisi ve kanun konçertosunda H.F. Alnar'ın makamlar için uyguladığı armoninin araştırılması)". Bilgisi: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2006. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2018.
- Refiğ, Halit. "Ferit Alnar İlk Film Müzikçimizdi" (PDF). Taha Toros Arşivi Dosya no: 178, 3 Ağustos 1978. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2018.
- Avdan, Turgut Onur. "Hasan Ferit Alnar'ın Kanun Konçertosu ile Prelüd ve İki Dans adlı eserlerinin makam ve orkestra kullanımı açısından incelenmesi". Bilgisi: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2014. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2018.