Hattice
Hattice veya Hatti dili, M.Ö. 3. ve 2. binyılda Küçük Asya'da Hattiler tarafından konuşulmuş, Hint-Avrupa kökenli olmayan eklemeli bir dildir.[1][2]
| Hattice | |
|---|---|
| Bölge | Anadolu |
| Etnisite | Hattiler |
| Dönem | M.Ö. 3. ve 2. binyıl |
| Dil ailesi |
İzole dil
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | xht |
Anadolu'un kaydedilmiş en eski dili olan Hatticenin merkezi, Hitit işgallerinden önce Hattuşa'dan (Hattus) kuzeye doğru Nerik'e kadar bir alanı kaplıyordu. Hattice kaydedilmiş diğer şehirler arasında Tuhumiyara ve Tissaruliya bulunmaktadır. Hititçe konuşan halkların, güneydeki Kaniş'ten gelerek M.Ö. 18. yüzyılda Hattus'u fethi sonucunda Hattiler asimile olmuş veya bu yeni halk yerlerine geçmiştir. Buna rağmen bölge adı olarak Hatti ismini Hitit devrinde de korumuştur.
Yerli Hattice konuşuru halk, kendi dillerinde yazılı eser bırakmamış olduğundan ötürü, akademisyenler komşuları ve ardılları olan Hititlerin ürettiği dolaylı eserleri inceleyerek Hattice hakkında bilgi edinirler. Bazı Hattice kelimeler, M.Ö. 14. ve 13. yüzyıllardan kalma Hitit rahiplerinin dini tabletlerinde bulunabilir. Bu metinlerdeki Hattice kısımlar özel olarak belirtilmiştir.[3]
Hattice kelimelerin kökleri dağlar, nehirler, şehirler ve tanrıların adlarında da bulunabilir. Ayrıca bâzı mitolojik metinlerde bu kelimeleri içerir. Bunlardan en önemlisi, Hattice ve Hititçe yazılmış "Gökten Düşen Ay Tanrısı" efsanesidir.
Muhafazakâr görüş, Hatticenin komşu Hint-Avrupa ve Sâmî dillerinden farklı bir yalıtık dil olduğudur. Ancak toponim ve kişisel isimlere dayanarak Kaşkaların konuştuğu diğer bir sınıflandırılmamış dil olan Kaşka dili ile ilgili olabilir. Hattice ve hem Kuzeybatı Kafkas (Abhazca gibi) hem de Güney Kafkas (Kartvel) dilleri arasındaki bâzı benzerlikler, bâzı bilim insanlarının Orta Anadolu'dan Kafkasya'ya bir dil bloğu ihtimali hakkında önerilerilerine yol açmıştır.
Söz varlığı
Bilinen bâzı Hattice kelimeler şunlardır:
| Başlık metni | Başlık metni |
|---|---|
| alef | dil |
| ashaf | tanrı |
| fa-zari | insanlık, nüfus |
| fel | ev |
| findu | şarap |
| findu-qqaram | şarap kepçesi |
| fur | kara |
| Furun-Katte | Toprağın Kralı, Hatti savaş tanrısı |
| Furu-Semu | Hatti güneş tanrıçası |
| Hanfasuit | Hatti tahta tanrıçası |
| hilamar | tapınak |
| Kasku | Hatti ay tanrısı |
| katte | kral |
| -nifas | oturmak |
| pinu | çocuk |
| zari | ölümlü |
| -zi | koymak |
Kaynakça
- Kevin James, A Mystery in Clay: Codes, Languages, and a Journey Through Time to the Last Ice Age, p. 148, AuthorHouse, 2009: "They called themselves Hattie, and spoke a non-Indo-European language called Hattic."
- The New Encyclopædia Britannica, Vol. 22, p. 593: "The non-Indo-European Hattic is an agglutinative language ..."
- Akurgal, Ekrem – The Hattian and Hittite Civilizations (p. 4 and p. 5)
Dış bağlantılar
- Igor Diakonov'un ayrıntılı açıklaması (Rusça)
- A. S. Kassian'dan Hattice dilbilgisi (Rusça)