Güney Kafkas dilleri

Güney Kafkas dilleri veya Kartveli dilleri, Kafkas dillerine bağlı ve Kafkas Dağları'nın güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svancadan oluşan dil ailesidir. Dünya çapında yaklaşık 5.2 milyon konuşanı vardır. Diğer hiçbir dil ailesi ile ilişkisi tespit edilemeyen Güney Kafkas dilleri, dünyanın birincil dil ailelerinden biridir.[1] Güney Kafkas dillerinde yazılmış en eski edebi kaynak, Asomtavruli harfleriyle yazılmış Eski Gürcüce Bir el Qutt yazıtlarıdır. MS 430 yılına tarihlenen yazıt, Beytüllahim yakınlarındaki bir Gürcü manastırında bulunmuştur.[2][3] Gürcücenin yanı sıra, yazı dili gelişmemiş olan diğer Güney Kafkas dilleri de Gürcü alfabesiyle yazılır. Bunun yanında Türkiye ve Avrupa'daki Lazlar için Latin alfabesinden geliştirilmiş Laz alfabesi kullanılır.

Güney Kafkas dilleri
Coğrafi dağılım Batı Güney Kafkasya
Kuzeydoğu Anadolu
Sınıflandırma Temel dil ailelerinden biri
Alt bölümler
ISO 639-5 ccs
Güney Kafkas dillerinin coğrafi dağılımı

Sınıflandırma
  • Gürcüce (Gürcücede Kartuli), 4,1 milyon kişinin anadilidir. 3.9 milyon kişi Gürcistan'da, kalanı Türkiye, İran ve Azerbaycan gibi ülkelerde yaşayan Gürcülerin anadili olarak konuştuğu tahmin edilir. Gürcücenin bir lehçesi sayılan Gruzinik (Yahudi Gürcücesi; Gürcücede Kivruli) yaklaşık olarak 80 bin kişi tarafından konuşulur. Bunların 60 bini İsrail’de, yaklaşık 20 bini ise Gürcistan’da yaşar.
  • Megrelce (Megrelcede Margaluri), 1989 verilerine göre yaklaşık 500 bin kişinin anadilidir, asıl olarak Batı Gürcistan’da Megrelya’da ve Abhazya’nın doğu kesimindeki Gali bölgesinde konuşulur. Abhazya'yı terk etmek zorunda kalan çok sayıda Megrel mülteci bugün Tiflis’te anadili olarak bu dili konuşmaktadır.
  • Lazca (Lazcada Lazuri), tahminî verilere göre çoğunluğu Karadeniz kıyısında yaşayan 250 bin kişinin anadilidir. Gürcistan’da yaklaşık 30 bin[4] kişinin anadili de Lazcadır.
  • Svanca (Svanca'da Luşnu), Gürcüstan'ın Svaneti bölgesinde yaklaşık 15 bin kişinin anadilidir.

Soyağacı


 
 
 
 
 
 
Proto Güney Kafkasya dili
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Karto-Zan
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Zan dili
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Svanca
 
Lazca
 
Megrelce
 
Gürcüce
 
 

Bu diller arasındaki bağlantı ilk kez 1773'te Johann Anton Güldenstädt'ın Kafkas dilleri sınıflandırmasında rapor edilmiş, daha sonra Georg Rosen, Marie-Félicité Brosset ve Franz Bopp gibi dilbilimciler tarafından kanıtlanmıştır.

Georgi Klimov, Glottokronolojik analiz sonuçlarına göre Proto Güney Kafkasya dilinin MÖ 19. yüzyılda Svanca ve Proto-Karto-Zan olarak ayrıldığını,[5][6] Proto-Karto-Zan dilinin ise MÖ 8. yüzyılda Zan dili ve Gürcüce olarak ayrıldığını iddia etmektedir.[5]

Adlandırma sorunu

Güney Kafkas dilleri için "Kartveli dilleri" de denilmektedir. Ancak buna başta Türk vatandaşı Lazlar olmak üzere çeşitli dilbilimciler de karşı çıkmaktadırlar. Söz gelimi Laz aydınlarına göre; Gürcü resmî tarih tezleri Lazları ve Megrelleri, Gürcülerin (Kartveli) bir kolu olarak saymaktadırlar. Lazca, Megrelce, Gürcüce ve Svanca'nın dâhil olduğu dil ailesi bu milliyetçi görüş tarafından Kartvelurî yani "Gürcü dilleri" grubu olarak adlandırılmaktadır.

Lazlara ve dilbilimcilere göre: Bir dil ailesi içindeki bir dilin o dil ailesinin adı olamayacağına ilişkin dilbilimsel görüşe karşın bu tez günümüzde de savunulmaya devam etmektedir ve bu asimilasyonist bir çerçeve ile Gürcistan aracılığıyla filolojiye sunulmaktadır. Gerçekte Gürcü resmi ideolojisine bağlı olmayan dilbilimciler adı geçen dilleri bağımsız ve kendi başına birer dil olduğu konusunda şüphe dahi etmemektedirler.

Gürcü dilbilimciler ise: "Uzun yıllar önce Megrelce, Lazca, Svanca ve Ana Gürcüce tek bir durumundaydı. Bu ortak dilin adı da 'Kartveli dilleri' yani 'Gürcü dili' idi. Zamanla dilden çeşitli ayrılmalar oldu. İlk olarak Svanca ayrıldı. Daha sonra da Lazca. Son olarak da Megrelce, Gürcüceden ayrılarak günümüzdeki duruma varıldı".

Uluslararası dilbilimciler Lazların görüş açısını baskın olarak benimsemekle birlikte, Güney Kafkas dilleri için Gürcü yani "Kartveli dilleri" adlandırılmasını da hâlâ hazırda kullanmaktadırlar. Çünkü Fince, Estonca, Laponca, Karelyaca için yine bu dil ailesi içinden birinin adıyla "Fin dilleri"; Almanca, İsveççe, İngilizce için dil grubu ailesi içinden birinin adıyla "Cermen dilleri"; Azerice, Kazakça, Türkçe gibi diller için aileden birinin adıyla "Türk dilleri" denilmektedir. Dolayısıyla, Gürcü, Megrel, Laz ve Svan dilleri için aileden birinin adı olan Gürcülerin (Kartvellerin) adını kullanmakta mahsur görmemektedirler.

Güney Kafkasçanın kökenleri

Aslında Güney Kafkas dilleri, öteki Kafkas dilleri gibi kesin olarak Kafkasya isminde kategorize edilememiştir. Bu dört dil için izole diller oldukları da söylenmektedir bazı dilbilimcilere göre. Ancak bu kesin olarak kanıtlanamamıştır. Bu dillerin, diğer kardeş ve akraba Kafkas dilleriyle ortaklıkları bulunması bu ihtimâli de güçlendirmektedir. Söz gelimi birkaç örnek vermek gerekirse:

Türkçe Gürcüce Megrelce ve Lazca Çerkezce Çeçençe-İnguşça Avarca-Lezgice
kedikatakatuchetuw-ketu
cuma günüparaskeviparaskebereskeshxoperaska-
şarapğvinoğvini--ğino
gelinnusaidanusanısenusnus
sabangutanigutanikuatanguotankutan
kirazbalibuli-balbagli

Ancak yine de Kafkas dilleri arasındaki benzerlik Türk dilleri düzeyindeki gibi değildir. Daha uzakçadır.Buna rağmen Laz - Megrel - Svan ve Gürcü dilleri arasındaki benzerlik kaçınılmaz düzeyde yakındır. Bu benzerlik ve yakınlık ortak sözcük dağarcığı karşılıklı anlaşmayı sağlamaya yetmemektedir. Yalnızca Zan dili'nin ya da Kolhis dilinin birbirinden ayrılmış iki lehçesi olarak kabul edilen Lazca ve Megrelce hâriç. Lazca ve Megrelce karşılıklı anlaşılır dillerdir.

Tablo üzerinden Güney Kafkas dillerinin benzerliklerini karşılaştırırsak:

Türkçe Lazca Megrelce Gürcüce Svanca
yedi şk(v)iti şkviti şvidi işgwid
"onu tarttım" p-ǯoni dov-ǯoni a-v-ǯone on-ǯon
üflemek bar- (m)bar- ber- bēl-
baston biga biga biga biq'
yazmak (n)ç'ar- (n)ç'ar- ç'er- ēr-
bacak ǩuçx-e ǩuçx- ǩurcx- ǩǩwaçx-

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Dalby (2002), p. 38
  2. Lang (1966), p. 154
  3. Hewitt (1995), p. 4.
  4. "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2009.
  5. Klimov (1998b), p. 14
  6. Klimov (1994), p. 91
  • Klimov, G. (1964). Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages (Rusça). Moskova.
  • Klimov, G. (1994). Einführung in die kaukasische Sprachwissenschaft. Hamburg: Buske.
  • Klimov, G. (1998). Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin: Mouton de Gruyter.
  • Klimov, G. (1998). Languages of the World: Caucasian languages (Rusça). Moskova: Academia.
  • Dalby, A. (2002). Language in Danger; The Loss of Linguistic Diversity and the Threat to Our Future. Columbia University Press.
  • Lang, D.M. (1966). The Georgians. New York: Praeger.
  • Hewitt, B.G. (1995). Georgian: A Structural Reference Grammar. John Benjamins Publishing. ISBN 978-90-272-3802-3.

Dış bağlantılar
  • Vanilişi, M./ Tandilava, A., Lazların Tarihi, Gürcüceden Çev. Hayri Hayrioğlu, S. 10, Baskı 3., Ant Yayınları, İstanbul 1992
  • BUCAKLİŞİ, A. İsmail: “Japon Dilbilimci Kojima Goişi ile Söyleşi”, Kafkasya Yazıları, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997, sayı 7.
  • Karşılaştırmalı Güney Kafkasça
  • Lazlar Üzerine Kartvelist Tezler
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.