Abhazca
Abhazca (Abhazca: Аҧсуа бызшәа, aphsua bızşwa veya аҧҫшәа, aph[ɕ]şwa [2]), Kuzeybatı Kafkas dillerinden biridir. Esas olarak Abhazya , Türkiye’de , Suriye , Almanya, Hollanda, Rusya ve Acaristan 'da konuşulur. Abhazya Cumhuriyeti’nin Rusça ile birlikte resmi dilidir. Abhazca, Abhazya’da yaklaşık 150 bin kişi tarafından konuşulur.
| Abhazca | |
|---|---|
| Аҧсуа бызшәа | |
| Telaffuz | Abxaz |
| Etnisite | Abhazlar |
| Konuşan sayısı | 112,740 (1993)[1] |
| Dil ailesi |
Kuzeybatı Kafkas dilleri
|
| Diyalektler | Sadzlar |
| Yazı sistemi | Abhaz alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |
 Abhazya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | ab |
| ISO 639-2 | abk |
| ISO 639-3 | abk |
 | |
Sınıflandırma
Abhazca, Kuzey Kafkasya kökenli Kuzeybatı Kafkas Dilleri öbeğine bağlıdır. Kuzeybatı Kafkas Dilleri, Kuzeydoğu Kafkas Dilleriyle ilişkili sayılır ve bu iki öbek Kuzey Kafkas dillerini oluşturur. Abhazca, Abazaca ile çok yakın bir dildi. Bu iki dili aynı dilin diyalektleri olarak değerlendiren görüşler de vardır.
Coğrafi dağılımı
Abhazca asıl olarak, resmi dil olarak da kullanılan Abhazya’da konuşulur. 1995 tarihli Gürcistan Anayasası, Abhazya’da ikinci resmi dil statüsü tanımıştır. Abhazca, 19. yüzyılda Abhazya’dan sürülen muhacirlerin de dilidir ve bu muhacirlerin göç etmiş olduğu Türkiye ve Suriye gündelik dil olarak konuşulurdu. Almanya, Hollanda ve ABD’ye göç eden nüfus arasında bu dili konuşanlar mevcuttur.
Diyalektleri
Abhazca, başlıca üç diyalekte ayrılır:
- Abjua, Kafkasya’da ve tarihsel Abjıva bölgesinde konuşulur. Bu ad, bölgenin "orta" anlamına gelen adından (Абжуа) gelir.
- Bzıb veya Bzıp, Kafkasya’da ve Türkiye’de konuşulur. Adı Bzıp (Abhazca бзыҧ) bölgesinden gelir.
- Sadz, Türkiye’de konuşulur. Adını, Bzyp ve Hosta ırmakları arasındaki aynı adlı bölgeden alır.
Abhazca yazı dili, Abjua diyalektine dayanır.
Abhaz Kiril alfabesi
| Harf (Kiril) | Transliterasyon | IPA Karşılığı | Harf (Kiril) | Transliterasyon | IPA Karşılığı |
|---|---|---|---|---|---|
| Аа | a | /a/ | Мм | m | /m/ |
| Бб | b | /b/ | Нн | n | /n/ |
| Вв | v | /v/ | Оо | o | /o/ |
| Гг | g | /g/ | Ҩҩ | o̩ | /ɥ/ |
| Гьгь | g' | /gʲ/ | Пп | p | /pʼ/ |
| Ҕҕ | g̍ | /ɣ/ | Ҧҧ | ṗ | /p/ |
| Ҕьҕь | g̍' | /ɣʲ/ | Рр | r | /r/ |
| Дд | d | /d/ | Сс | s | /s/ |
| Дəдə | do | /dʷ/ | Тт | t | /tʼ/ |
| Џџ | ǰ | /dʐ/ | Тəтə | to | /tʷʼ/ |
| Џьџь | ǰ' | /ʥ/ | Ҭҭ | t̢ | /t/ |
| Ее | e | /e/ | Ҭəҭə | t̢o | /tʷ/ |
| Ҽҽ | c̍ | /ʦ̢/ | Уу | u | /w, u/ |
| Ҿҿ | c̨̍ | /ʦ̢ʼ/ | Фф | f | /f/ |
| Жж | ž | /ʐ/ | Хх | x | /x/ |
| Жьжь | ž' | /ʑ/ | Хьхь | x' | /xʲ/ |
| Жəжə | žo | /ʐʷ/ | Ҳҳ | x̢ | /ћ/ |
| Зз | z | /z/ | Ҳəҳə | x̢o | /ћʷ/ |
| Ʒʒ | ʒ | /ʣ/ | Цц | c | /ʦ/ |
| Ʒəʒə | ʒo | /ʣʷ/ | Цəцə | co | /ʦʷ/ |
| Ии | i | /i, j/ | Ҵҵ | c̅ | /ʦʼ/ |
| Кк | k | /kʼ/ | Ҵəҵə | c̅o | /ʦʷʼ/ |
| Кькь | k' | /kʲʼ/ | Чч | č | /tɕ/ |
| Ққ | k̢ | /k/ | Ҷҷ | č̢ | /tɕʼ/ |
| Қьқь | k̢' | /kʲ/ | Шш | š | /ʂ/ |
| Ҟҟ | k̄ | /qʼ/ | Шьшь | š' | /ɕ/ |
| Ҟьҟь | k̄' | /qʲʼ/ | Шəшə | šo | /ʂʷ/ |
| Лл | l | /l/ | Ыы | y | /ə/ |
Türkçeden Abhazca'ya geçen alıntılar
- абаира́м < Türk. bayram
- абаклау́а < Türk. baklava
- абақьма́з < Türk. pekmez
- абе́иа ? < Türk. bey
- адау́л < Türk. davul
- адамы́ӷ(а) < Türk. damga
- ада́ҧа < Türk. defne
- адәқьа́н < Türk. dükkân
- адәқьанџьы́ < Türk. dükkâncı
- а́ешьыл ~ а́иашьыл < Türk. yeşil
- азанда́л < Türk. sandal
- азанџьы́р ~ азынџьы́р < Türk. zincir
- азеиҭы́н < Türk. zeytin
- акадифа́ < Türk. kadife
- аказма́ < Türk. kazma
- акаиыф < Türk. kayık
- акаҧдан < Türk. kaptan
- акарпы́жә ~ акырпы́жә < Türk. karpuz
- акаҭра́н < Türk. katran
- акәарма́ < Türk. kavurma
- аҟа́б (Abjuy) ~ аҟаба́қ (Bzıb) < Türk. kabak
- аҟазау́ҭ < Türk. gazavat
- аҟа́ма < Türk. kama
- аҟамчы́ ~ аҟанчы́ < Türk. kamçı
- аҟару́л < Türk. karakol
- амаде́н < Türk. maden
- амажьди́а < Türk. mecidiye
- амалҳа́м (Abjuy) < Türk. melhem, merhem
- амаҭа́р < Türk. matara
- амҳаџьы́р < Türk. muhacir
- анама́з < Türk. namaz
- апапы́ч < Türk. pabuç
- аҧа́ра < Türk. para
- араҳа́ҭ < Türk. rahat
- асаа́ҭ < Türk. saat
- асааҭџьы́ < Türk. saatçi
- а́саби < Türk. sabi [< Arap.]
- асаӷла́м (Bzıb) < Türk. sağlam
- а́саҟаҭ < Türk. sakat
- асамсу́н 'сорт абхазского табака' < Türk. Samsun
- асара́қь < Türk. sarık
- асы́рма < Türk. sırma
- аҭулаӷь < Türk. tülek
- афырҭын < Türk. fırtına
- афлыка < Türk filika
- афырџьа́н < Türk. fincan
- аҳала́л < Türk. helal
- аҳалуа́ < Türk. helva
- аҳама́м < Türk. hamam
- аҳанџьа́р < Türk. hançer
- а́ҳара́м < Türk. haram
- аҳасы́р < Türk. hasır
- аҳа́ҭыр < Türk. hatır
- ачақы́ < Türk. çakı
- ачана́х < Türk. çanak
- ача́нҭа < Türk. çanta
- ашаиҭа́н < Türk. şeytan
- аџьиха́д < Türk. cihat
Türkiye'deki Abhazca araştırmaları
Bu konuda en dikkati çeken Ömer Büyüka'nın (1901-2001) çalışmalarıdır. Türkiye'deki Abhaz-Abaza kökenli Türk vatandaşları arasında "Ömer Amca" olarak tanınan ve sevilen Büyüka'nın yayımlanmış çalışmalarının yanında henüz yayımlanmamış çalışmaları da bulunuyor.
Not
- "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2013.
- "bağlantı g.: "Амрах'әага" (Güneş ışını)". 16 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2009.
- В. А. Касландзия etc., Абхазско-русский словарь, Сухум 2005