III. İngiliz Afgan Savaşı

III. İngiliz-Afgan Savaşı, 6 Mayıs-8 Ağustos 1919 tarihleri arasında Afganistan Emirliği ile Britanya İmparatorluğu arasında gerçekleşmiş olan üçüncü savaştır.[3]

III. İngiliz-Afgan Savaşı
İngiliz-Afgan Savaşları
Tarih 6 Mayıs 1919-8 Ağustos 1919 Bölge Afganistan ve Hindistan Sonuç Rawalpindi Antlaşması ve Afganistan'ın tam bağımsızlığını kazanması[1] Stratejik ve Politik Afgan Zaferi Taktik İngiliz Zaferi
Taraflar
Afganistan Emirliği	Britanya İmparatorluğu Britanya Hindistanı
Komutanlar ve liderler
Emanullah Han	Lieutenant-General Arthur Barrett Reginald Dyer Alexander Eustace
Kayıplar
yaklaşık 1.000 ölü [2]	yaklaşık 2.000 ölü ve yaralı [2]

Savaş öncesi durum

Afganistan ile Büyük Britanya savaşlarında İngilizler, Afganistan'ın herhangi bir yerini işgal edebiliyor ama hiçbir yere gerçek anlamda hâkim olamayıp, sonunda çekilmek zorunda kalıyorlardı. Afganistan’ın 19. yüzyılda yitirdiği toprakları geri almak için harekete geçmesi, savaşın ana nedenidir. Üçüncü Afgan Savaşı olarak anılan savaşta olaylar 1919 yılında, o sıradaki Emir Habibullah Han’ın av sırasında bir suikasta kurban giderek yerine oğullarından Emanullah Han’ın geçmesi üzerine başlamıştır. Reformcu bir kişiliğe sahip olan Amanullah Han, ordu ve kabile liderlerinin çoğunun desteğini aldıktan sonra, İngilizlerin Afganistan üzerindeki etkilerini kırmak ve 19. yüzyılın sonlarında İngiltere’ye (Britanya Hindistanı'na) bırakılan bazı toprakları geri almak üzere harekete geçti. Emanullah Han, İngiltere’nin etkisini Sovyetler Birliği ile dengelemek istiyordu. Bu nedenle Sovyetler Birliği ile bir antlaşma yaptı. Bu durum 1917 Ekim Devrimi’nden beri sürekli olarak Sovyetler Birliği’ni sıkıştırma peşinde koşmuş olan İngilizlerin hoşuna gitmedi. Ayrıca bazı Hint milliyetçilerinin de Afganistan’da sığınak bulması, İngilizlerin sınırdaki Peştun kabileleri arasında karışıklık çıkarmaları ve Hindistan üzerinden mal giriş çıkışını sınırlayarak Afganistan'a gözdağı vermelerine neden oldu. Ancak Afganistan’a doğrudan müdahalede bulunmadılar.[4]

Savaş

Savaş 3 Mayıs 1919'da Afgan birliklerinin Hayber Geçidi'ni aşarak İngiliz denetimindeki Britanya Hindistanı topraklarına girmeleri ve İngiliz garnizonunun bulunduğu stratejik önemi olan Bağ şehrini ele geçirmeleri ile başladı.[5] Başlangıçta bu İngiltere tarafında küçük bir sınır ihlali olarak algılandı ancak Afgan birliklerini Peşaver'e kadar ilerlemeleri üzerine 6 Mayıs 1919'da İngiliz hükûmeti Afganistan'a savaş ilan etti ve Hindistan'da seferberlik ilan edildi.[6] 9 Mayıs'ta İngiliz-Hint kuvvetleri İngiliz Hava Kuvvetleri'nin de desteği ile karşı taarruza geçtiler ve Peşaver'de kontrolü tekrar sağlayarak Bağ şehrini geri aldılar. 13 Mayıs'ta Afgan kuvvetleri geri çekilmiş,İngiliz-Hint kuvvetleri Hayber Geçidi'ni aşarak Hayber'in batısın ele geçirmişlerdi. 17 Mayısa kadar İngiliz askerleri iyice zayıflamış ve yıpranmıştı. Bunun üzerine Emanullah Han liderliğindeki Afgan kuvvetleri İngilizlere karşı taarruza geçti ve Hayber'in batısı tekrar ele geçirildi ancak ertesi gün İngilizler karşı saldırı başlatarak bölgeyi tekrar ele geçirdiler ve Kabil'i bombaladılar. 27 Mayıs günü İngilizler savaşın merkezi olan Kurram'a saldırı düzenlediler ancak başarız oldular. İngiltere'nin üstünlüğü ve İngiliz Hava kuvvetlerinin saldırıları sonucu Emanullah Han barış istedi.[7] Uzun görüşmeler sonucu 8 Ağustos 1919'da Rawalpindi Antlaşması kabul edildi.[8]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

1. "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2012.
2. "Arşivlenmiş kopya". 6 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2012.
3. http://books.google.com.tr/books?id=fqRFCkpTdUcC&lpg=PP1&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
4. "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2012.
5. "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2012.
6. http://www.garenewing.co.uk/angloafghanwar/
7. http://www.historyofwar.org/articles/wars_afghan3.html
8. http://www.zum.de/whkmla/military/betwwars/afghanwar3.html