Kadri Cemilpaşa
Kadri Cemilpaşa ya da Kadri Cemil Paşa (Burc), Cemilpaşazade Kadri, Zınar Silopi (Kürtçe: قادری جهمیل پاشا Qedrî Cemîl Paşa ya da Zinar Sîlopî; d. 1891 Diyarbekir - ö. 26 Kasım 1973 Şam), Kürt siyaset adamı.
1891'de Diyarbekir'in önde gelen ailelerinden Cemilpaşazade Fuad Bey'in oğlu olarak doğmuştur. Diyarbekir Askerî Rüştiyesi'nden mezun olduktan sonra İstanbul'a gidip İstanbul Sultanisi'ni bitirmiştir.
Kürt Talebe Hêvî Cemiyeti
1911'de Ziraat Âli Mektebi (Halkalı Ziraat Yüksek Okulu)'na kaydolmuştur. Bu dönemde amcası Ömer Cemilpaşa ve iki arkadaşları ile birlikte Kürt Talebe Hêvî Cemiyeti'ni kurmuştur. Daha sonra öğrenim için Lozan'a gönderilmiş ve 1913'te amcazadesi Ekrem Cemilpaşa ve arkadaşlarıyla Hêvî Cemiyeti'nin şubesini açmıştır.
Ancak I. Dünya Savaşı'ndan dolayı İsviçre'yle olan posta hizmetlerinin aksatıldığı için aileden gelen parası da ulaşmaz olmuştur. O yüzden İstanbul'a dönmek zorunda kalmıştır. Aslerlik Şubesine başvurup süvari yedek subay okuluna kabul edilmiştir. Dört aylık eğitimden sorna Üçüncü Ordu'ya verilip Şark Cephesi'nde savaşmıştır. Ardı köyünde İkinci Süvari Fırkası kumandanı Mürsel tarafından Hesenan ve Cibran aşiretlerinden oluşturulan İhtiyat livası'na gönderilmiştir. O birliği dağıtılınca Ahla'taki 23. Nizamiye Süvari Alayı'na gönderilmiştir. Karadeniz Bölgesinde faaliyetini sürdüren Pontosçu çeteleriyle mücadele ettikten sonra Filistin Cephesi'nde görevlendirilmiştir. Ancak Amman'da İngilzlere esir düşerek bir buçuk yıl Mısır'da İskenderiye Seydbeşir esir kampında kalmıştır.
Sürgün
1925'te Genç Hâdisesi (Şeyh Said İsyanı) esnasında diğer Cemilpaşazadeler ile birlikte tutuklanıp İstiklal Mahkemesi'nde yargılanmıştır. Daha önce tartıştığı Revanduz'lu Kürt Ali Saip mahkemenin yargıcı olarak karşısına dikilmiştir. Bu mahkemede beraat edildiyse de bir süre sonra Burdur'a sürgün edilmiştir.
Hoybun
1929'de Diyarbekir'e döndükten sorna Hoybun örgütüyle ilişiki kurmuş ve aynı yıl Suriye'ye iltica etmiştir. Suriye'ye geçince Hoybun'a katılmış ve merkez yönetimine seçilmiştir. Bu dönemde Hoybun örgütü "Şimali Kürdistan'a bir taarruz harekâtı" planlamış ve Kadri Cemilpaşa "Dêrik-Mêrdîn" cephesinde görev almışsa da Fransız yönetimi Hoybun yöneticilerini Suriye'nin Kürt bölgelerınden Şam'da topladıkları için harekâta katılamamıştır.
1932'de Suriye'de kurulan Civata Arîkariyê Jibo Belengazên Kurd Li Cizîrê (Cezire Yoksul Kürtlere Yardım Derneği)'nin üyesi olmuştur. 1933'te Türkiye vatandaşlığından çıkarılmıştır. 1937'de Fransız yönetiminin Hıristiyanlar ve Kürtleri Araplara'a karşı kullanmak istediğinde buna yanaşmadığı için diğer Cemilpaşazadelerle birlikte Tüdmür'e sürülmüştür. 1934 ile 1939 yılları arasından Hoybun'un siyasi temsilciliğini yapmıştır. 1937'de Hoybun'un kurduğu "Civata Azadî û Yekîtiya Kurdan" (Kürtlerin Özgürlüğü ve Birliği Örgütü)'ın sorumlusu olmuştur.
Mahabad
Mahabad Cumhuriyeti'nin kurulması üzerine "Numayendê Hîzbê DKS [Hîzba Demokrata Kurdî ya Suriyê]" (Suriye Kürt Demokrat Partisi temsilcisi) sıfatıyla Mahabad'a gönderilmiştir. Süleymaniye yolundan İran'a giren Kadri Cemilpaşa Bukan'da Kürt kökenli Irak ordusu subaylarından Mustafa Hoşnav'la karşılamış ve onunla birlikte Mahabad'a gitmiştir.
Mahabad'da İran Kürdistan Demokrat Partisi (KDP-İ)'ne katılmış ve Kadı Muhammed'in emriyle Tebriz'deki Sovyet Genel Konsolosuluğunu ziyaret ederek Mahabad Cumhuriyeti'nin isteklerini Stalin'e bildirmek için yazılan metni teslim etmiştir. Ancak Mahabad Cumhuriyeti'nde herhangi görev verilmediği için kısa sürede Mahabad'ı terketmiştir.
26 Kasım 1973'te Şam'da ölmüş ve Şam'da Heyy'ul Ekrad (Rukneddin) mahhalesinin mezarlığına defnedilmiştir.
Cemilpaşazade Kasım Bey'in kızı Cavide Hanım ile evli olup çocuğu yoktu.
Eserler
- Zınar Silopi, Doza Kürdüstan, Stewr, Beyrut, 1969.
- Kadri Cemil Paşa (Haz.: Mehmet Bayrak), Doza Kurdistan: Kürt Milletinin 60 Yıllık Esaretten Kurtuluş Savaşı Hatıraları, İkinci basım, Öz-Ge Yayınları, Ankara, 1991.
Kaynakça
- Mehmet Kemal Işık (Torî), 'Kadri Cemil Paşa (Zinar Silopî)', Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, s. 157-159.
- Malmîsanij, Kürt Talabe-Hêvî Cemiyeti (1912-1922): İlk Legal Kürt Öğrenci Derneği, Avesta, İstanbul, 2002, ISBN 975-8637-24-X.
- Malmîsanij, Diyarberkirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği, Avesta, İstanbul, 2004, ISBN 975-8637-79-7, s. 345-370.