Karagümrük
Karagümrük İstanbul ili Fatih ilçesine bağlı tarihi bir mahalledir.
| Karagümrük | |
|---|---|
 | |
 Fatih | |
| Ülke |
 Türkiye |
| Bölge | Marmara |
| İl | İstanbul |
| İlçe | Fatih |
| Nüfus (2014) | |
| • Toplam | 11,230 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAZD) |
| Posta kodu |
34091 |
| Alan kodu | 212 |
| Plaka kodu | 34 |
Tarih
Karagümrük 29 Mayıs 1453 salı sabahı Osmanlı ordularının bugünkü Edirnekapı girişini açmaları sonucu Fatih Sultan Mehmed ve ordularının İstanbul'a girip ilk ayak bastığı bölgede yer alır. İstabul'un fethinin ardından Osmanlı İmparatorluğu'nun en ünlü külhanbeyi olan Kara Davud yönetiminde bölgeye giriş çıkışlar ve gümrük işlemlerinin kontrol edildiği bir geçiş bölgesi olarak kullanılan Karagümrük aynı zamanda İstanbul'daki ilk Türk semtidir.[1]
Karagümrük adının, Osmanlılar zamanında burada bulunan Gümrük Eminliği'nden geldiği tahmin edilmektedir. Bu eminlik Edirnekapı'dan şehre giriş ve çıkış yapanların kontrolü için kurulmuştu. Bölge, medreselere olan yakınlığı, Suriçi İstanbul'un ve ana geçiş yolunun yanı başında yer alması sebebiyle hem ekonomik hem de sosyal bakımdan gelişmiştir. Karagümrük aynı zamanda Fatih medreselerine yakın olduğundan alimlerin yaşadığı çoğunlukla medrese eğitimlerinin verildiği bir yer olarak dikkat çekmiştir. Bölge Yüksek bir tepede kurulu olmakla birlikte ulaşım bakımından çevresiyle entegre durumdadır. Karagümrük'te feth sonrası inşa edilen külliyeler çeşmeler, hamamları, cami, türbe, medrese ve tekkeler hala varlıklarını sürdürmektedir.
Günümüz
Edirnekapı tarafından Karagümrük'e girildiğinde ziyaretçileri Mihrimah Sultan Camii ve vakıfları karşılar. Bu caminin ardından birbirini izleyen Hacı Muhiddin Caddesi, Yusufağa Sokak ve Prof. Naci Şensoy Caddesi (Eski Lökümcüler Sokak) izlenerek Karagümrük Meydanı’na ulaşılır. İlk başta sıradan bir semt meydanı gibi duran bu çarşı, aslında eski İstanbul'un artık günümüzde eşine rastlanmayan karakteristik bir mahalle çarşısıdır. Meydanın güney kısmında, millî mimari devrinin eserlerinden olan ve İstanbul'da artık az görülen semt ilkokullarından biri olan Mihrimah Sultan ilkokulu bulunur. Meydana açılan sokaklar buradaki eski zanaat kollarının adını taşır; Yazmacı Hüsrev Sokağı, Tahtacılar Sokağı, Sütçü Murat Sokağı, İşkembeci Malik Sokağı, Lüleci Yekta Sokağı, Sahtiyancı Sokağı, Kepenekçi Numan Sokağı ve bir zamanlar varolan bir değirmene izafeten Harab Değirmen Sokağı Rendeciler Sokağı bunlardan sadece birkaçıdır. Karagümrük'ün daha da güneyinde Keçeciler Meydanı, Keçeci Çeşmesi Sokağı ve Keçeci Piri Camii'nden oluşan bir bölge yer alır. Bu iş kolu Osmanlı ordularının stratejik ihtiyaçlarını karşılamak üzere sanatını icra eden kişilerden oluşuyordu.
Karagümrük, camileri ,külliyeleri, medreseleri ve tekkeleri ile dikkat çeken bir semttir. Fatih Sultan Mehmed döneminin devri ihtisap ağalarından Muhtesip İskender'in yaptırdığı “Kabakulak Mescidi” burada bulunur. Cami 1730 yılında çıkan bir yangında yanmış ve 18. asır stili üzere yeniden tamir ettirilmiştir. Yine Fatih devri ulemalarından Esseyyid Mehmet Efendi'nin mezarı (H. 857, M. 1453) eski İstanbul mahallelerinde çokça rastlanan açık türbelerden biri olup, Eski Atik Ali Caddesi ve Kabakulak Sokağı köşesindedir. Karagümrük çarşısının bir tarafında yer alan “Mesih paşa Camii” 16. yüzyılda inşa edilmiştir (1588). Karagümrük semtinin hemen yanı başındaki bulunan Nişanca'da 1584 tarihli Nişancı Mehmet Paşa Camii ve “Mesih Mehmet Paşa Camii” de semtin bu devirdeki itibarını gösteren önemli yapılardır.
Karagümrük Osmanlı dönemi boyunca tarikatlar açısından önemli bir merkez bölgesi olmuştur. EBuradaki önemli dergah Niyazi-i Mısri Sokağı'ndaki yeni restore edilen “Celvetiyye Dergâhı”dır. Merkezi Üsküdar'da olan bu tarikatın sur içi İstanbul'daki en önemli şubesi bu semtte yer almaktadır. 1851'de Sultan Abdülmecid'in yaptırdığı ve Osmanlı rokoko tarzının en önde gelen örneklerinden olan“Hırka-i Şerif Camii” de buradadır. Yakınında aynı isimdeki Hırka-i Şerif İlköğretim Okulu bulunur.
Karagümrük aynı zamanda yine Osmanlı mimarisinde karşımıza çıkan ahşap evleri ile dikkat çeker. Her ne kadar son zamanlarda sayıları git gide azalsa da en belirgin yapıdaki evler hâlen valıklarını sürdürebilmektedir. Bunlar aynı zamanda 19. yüzyıl İstanbul’unun ilginç ahşap konut örnekleridir. Karagümrük, Cumhuriyet dönemi edebiyatında Peyami Safa'nın (Server Bedi) “Cumbadan Rumbaya” adlı romanında çizdiği yoksul mahalle tipleriyle toplumumuzun dikkatini çekmiştir. Ancak eski Karagümrük, bu romanın cumba faslıyla çok uyum halinde değildi.
Karagümrük'teki tarihi yapılar
Cedid Ali Paşa Medresesi
Cedid Ali Paşa Medresesi Kanuni Sultan Süleyman (1520–1566) dönemi sadrazamlarından Semiz Ali Paşa tarafından yaptırılmıştır.[2]
Nurettin Cerrahî Tekkesi
Nurettin Cerrahî Tekkesi Derviş Ali Mahallesi’nde, Nureddin Tekkesi Sokağı’ndadır. Cerrahîliğin Piri Şeyh Seyyid Muhammed Cerrahî adına 1703 yılında III. Ahmet tarafından inşa ettirilmiştir.[3]
Canfeda Hatun Camii
Canfeda Hatun Camii Canfeda Camii Sokağı’nda, Nureddin Cerrahî tekkesinin hemen yanında yer alır. “Kâhya Kadın” veya “Kethüda Kadın” isimleri ile de tanınan caminin kurucusu harem kethüdası Canfeda Hatun’dur. Camii 1584’te yapılmış, günümüze kadar birçok restorasyon geçirmiş son onarımlarını 1982 ve 1985 yıllarında görmüştür.[4]
Karagümrük Medresesi
Karagümrük Medresesi Mesih Mehmet Paşa Camii'nin kuzeyinde Küçük Değirmen ve Sütçü Murat Sokakları arasında yer alır.[1]
Karagümrük Sarnıcı
Karagümrük Sarnıcı Edirnekapı yakınında Bizans su haznesi ile kuzeyde Kasım Ağa Mescidi arasında yer alır. Günümüzde yok olma aşamasına gelmiştir.[5]
Futbol takımı
Semtin futbol takımı olan Karagümrük Spor Kulübü tarihi boyunca büyük başarılara imza atmış ve Türk futbolu'na futbolcular yetiştirmiştir. Ayrıca 2019-20 sezonu itibarıyla 1. Lig'de bulunmaktadır.2019-20 1.Lig'de play-off'larda şampiyon olup 2020-21 sezonunda süperlig'de oynamaya hak kazanmıştır.
Coğrafi Konumu
Karagümrük semtini, Saraçhane’nden Edirnekapı’ya uzanan Fevzi Paşa caddesi, Aksaray’ı Topkapı-Edirnekapı Caddesi’ne bağlayan Vatan Caddesi (Adnan Menderes Bulvarı) ile yine Aksaray’ı Topkapı’ya bağlayan Millet Caddesi (Turgut Özal Caddesi) sınırlamaktadır.
Karagümrük, şehrin surlarının batı kesimine yakındır. Edirnekapı- Bayezid ana ekseninin güneyinde yer alır. Hırka-i Şerif Camii'nden başlayarak kuzeybatıda Mihrimah Sultan Camii arasından Fatih Nişancası tarafı ile güneyde Keçeciler Caddesi arasındaki bölge Karagümrük sayılmaktadır. Osmanlı İstanbul’unun en eski ve en ünlü semtlerindendir. Burası memur, medreseli ve esnaftan oluşan şehir ahalisiyle, İstanbul Türkçesi'nin en güzel şekilde konuşulduğu mahallelerdendi. Son otuz yılda kontrolsüz biçimde gelişen beton yapılaşma ile çehresi değişmiştir. Bu arada sakinlerinin önemlice kısmı başka semtlere göç etmişse de, her şeye rağmen çarşısı ve mahallenin atmosferiyle birçok semte nazaran eskiyi muhafaza edebilen yerlerdendir. Karagümrük İstanbul surlarının, batı kıyısına yakın bir yerleşme yeri olmasına rağmen İstanbul'un kenar mahallelerinin özelliklerini taşımaz. Bilakis Fatih, Çarşamba ve Aksaray ile aynı sınıf ahali kompozisyonu gösterir.[1]
Kaynakça
- "Karagümrük tarihçe". 24 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2011.
- "Cedid Ali Paşa Medresesi". 28 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2011.
- İslam tasavvufu
- "İstanbul müftülüğü". 16 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2011.
- "Karagümrük sarnıcı". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2011.