Kongo Bağımsız Devleti
Kongo Bağımsız Devleti (Fransızca: État indépendant du Congo; Flemenkce: Kongo-Vrijstaat), Bugün Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin bulunduğu topraklarda yer alan ve Kongo Nehri havzasının tamamına yakın bölümünü kapsayan eski Afrika devleti. 1 Temmuz 1885'te Belçika Kralı II. Léopold önderliğindeki bir grup Avrupalı yatırımcının özel mülkü olarak kurulmuştur.
Kongo Bağımsız Devleti | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 Temmuz 1885-15 Kasım 1908 | |||||||||
 Bayrak
 Arma
| |||||||||
|
Millî marş Vers l'avenir | |||||||||
 Kongo Bağımsız Devleti'nin Dünya haritası üzerindeki yeri | |||||||||
| Başkent |
Vivi (1885-1886) Boma (1886-1908) | ||||||||
| Hükûmet | Mutlak Monarşi | ||||||||
| Kral ve Sahibi | |||||||||
• 1 Temmuz 1885 - 15 Kasım 1908 | II. Léopold | ||||||||
| Genel Vali | |||||||||
• 1885-1886 | Francis Walter de Winton (ilk) | ||||||||
• 1900-1908 | Théophile Wahis (son) | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
• Kuruluşu | 1 Temmuz 1885 | ||||||||
• Dağılışı | 15 Kasım 1908 | ||||||||
| Para birimi | Kongo Özgür Devleti Frangı (1887-1908) | ||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu |
 Kongo Demokratik Cumhuriyeti | ||||||||
Kuruluşu
Galler asıllı ABD'li gazeteci ve kâşif Henry Morton Stanley'nin Kongo Nehrini keşfettiği 1874-77 arasında bölgeyle ilgilenmeye başlayan Belçika kralı II. Léopold, Eylül 1876'da başkent Brüksel'de, Afrika'yı "uygarlığa" açmak için bir uluslararası coğrafya konferansı topladı. Resmi amacı Afrika'nın taranmasını teşvik ve köleliğe karşı mücadele etmek olan Uluslararası Afrika Derneği burada kuruldu. Kongo'nun, siyah kıtanın iç kesimlerine geçiş yolu olarak önemini kavrayan kral, Henry Morton Stanley ve Pierre Savorgnan de Brazza'ya kendi çalışmalarına katılma önerisinde bulundu. Stanley bu öneriyi kabul etti. II. Léopold, Kasım 1877'de, Afrika'nın Kongo Nehri boyunca uzanan iç kesimlerini Avrupa'yla ticarete açmak amaçlı bir keşfi de öngören Yukarı Kongo İnceleme Komitesi'nin (sonradan Uluslararası Kongo Derneği) kurulmasını sağladı. Seferin amaçı arasında, Afrika yerlilerini Hristiyanlaştırmak için misyonerlik faaliyetleri gerçekleştirmek de bulunuyordu.
Stanley 1879-82 arasında Kongo Nehrinin yukarı kesiminde komite adına birçok ticaret merkezi kurarak kabile reisleriyle görüşmeler başlattı; Ağustos 1879'da Stanley, Kongo Nehri'nin ağzına ulaştı ve Vivi yerleşimini kurdu. Bu arada aynı dönemde Fransa adına hareket eden ve Afrika'ya dönen Brazzà, 10 Eylül 1880'de Makoko'yla bir antlaşma imzaladı. Bu antlaşma, Kasım 1882'de Fransız Parlamentosu tarafından onaylandı. II. Léopold böylece dizginleri kaptırma tehlikesiyle karşılaştı; öbür devletler de telaşa kapıldılar.
H. M. StanleY'nin Vivi seferi 1881 yılının sonunda tamamlanmış ve bir süre Avrupa'ya dönmüştür. 1882 senesi sonunda yeniden Kongo Nehri'nden Kisangani’ye doğru yelken açmış, yolculuk sırasında II. Leopold adına bölgedeki kabile reisleriyle 250’den fazla anlaşma imzalamıştır. H.M. Stanley’in Orta Afrika’daki kabile reisleriyle gerçekleştirdiği anlaşmalar II. Leopold’un Kongo Irmağı havzasının büyük bir kısmını kontrol altına almasına ve burada kendi kontrolünde bir devlet kurmasına temel teşkil etmiştir.
Uluslararası Afrika Derneği'nin yerini alan Uluslararası Kongo Derneği kendini, Kongo Havzasında ticaret ve seyir özgürlüğü verilmesi karşılığında Amerika Birleşik Devletleri (1884) ve Fransa (bu ülkeye, Dernek topraklarını satışa çıkardığı takdirde bir önalım hakkı tanındı) tarafından dost devlet olarak kabul edilmesini sağladı. Bu arada Britanya, el altından Portekiz'i nehir havzasının bir bölümü üstündeki "tarihi hakları" istemesi yönünde kışkırtıyordu. 1884'e gelindiğinde Uluslararası Kongo Derneği bölgede yaşayan 450 bağımsız kabile reisiyle antlaşma imzalamış ve buna dayanarak, bağımsız bir devlet kimliği kazanmış olan bölgenin yönetimi üzerinde hak iddia etmeye başlamıştı.
1884-85 yıllarında Berlin Batı Afrika Konferansı'nda bölgede Kongo Bağımsız Devleti adlı yeni bir devlet kurulması kabul edildi ve II. Léopold Avrupalı güçler tarafından yeni devletin hükümdarı olarak tanındı.[1] II. Léopold'un hükümdarı olduğu bu devletin Belçika'yla birleşmesi tamamen kişiseldi. Nisan 1885'te Belçika Parlamentosu krala yeni devletin başkanı olma yetkisini verdi.
II. Léopold'un Hükümdarlığı
II. Léopold 1890'ların başında bölgenin iç kesimlerini de askeri açıdan denetimi altına aldı. Öte yandan Lualaba Nehri bölgesinde yaşayan Arap köle tüccarlarının II. Léopold yönetimine karşı sürdürdükleri mücadele, önderleri Muhammed bin Hamid'in (Tippu Tib) 1890'da Zanzibar'a gitmesiyle son buldu. Bakır ve öteki madenler bakımından zengin bir bölge olan Katanga'nın hükümdarı Msiri'nin 1891'de II. Léopold'un birlikleri tarafından öldürülmesinin ardından, bu bölge de Kongo Bağımsız Devleti'nin egemenliği altına girdi. Bunu izleyen ayaklanmaların hepsi bastırıldı. Bu arada yukarı çığırı buharlı gemilerin ulaşımına elverişli olan Kongo Nehrinin aşağı çığırında, Malebo Gölcüğünün aşağısında yer alan çavlanları aşan bir demiryolu hattının inşa edilmesiyle (1890-98), iç kesimlerle ulaşım bağlantısı sağlandı.
Bağımsız devletin getirdiği ağır yükleri hafifletmek için kral, 1889 Brüksel Konferansı'nı topladı. Bu konferansta, kölelik aleyhtarı önlemler kararlaştırıldı ve anlaşmalı Kongo Havzasına sokulan mallar üstünden girmelik hakkı alınmasını yasaklayan Berlin Senedi'nin 4 maddesini değiştirdi. 1890'da kral, Belçika'dan 25 milyon franklık bir avans istemek zorunda kaldı ve buna karşılık Kongo'yu ülkesine devretti; Belçika, avansın geri ödenmemesi durumunda on yıl sonunda Kongo'yu ilhak etme hakkını aldı.
İnsani felaket
II. Léopold'un kişisel denetimi altındaki sömürge yönetimi, yerli halka karşı son derece baskıcı bir politika izledi. Yerliler yabani kauçuk, palmiye yağı ve fildişi toplamaları için angarya koşulurken, yönetime istenen miktarda kauçuk teslim etmeyen köylüler kırbaçlama ve rehin alma gibi yöntemlerle cezalandırıldılar. Çalışmak istemeyenler ölüme varan cezalarla karşı karşıya bırakıldı. Küçük suçlar işleyenleri bile sakatlayarak cezalandıran Belçikalılar, maden ocaklarında ve plantasyonlarda çalışanlara karşı da acımasız bir sertlikle davrandılar.
Kongo Bağımsız Devleti'nin kurulmasının ardından bölge nüfusunun 20-30 milyondan 8 milyona düştüğü sanılmaktadır. Bölgenin 1890 nüfusu 30 milyon iken 1920 nüfusu 10 milyondur.[3]
Ölümlerin büyük kısmının salgın hastalıklardan meydana geldiğini, bir ırkı yok etmeye yönelik olmadığını savunan bazı tarihçilere göre olayın soykırım olarak tanımlanamayacağı savunulmaktadır.[4][5] Ne devlet ne de hanedan tarafından herhangi bir özrün dilenmediği katliamlar, Hristiyan misyonerler tarafından gizlice çekilen, aralarında çok sayıda çocuğun da bulunduğu elleri kesilmiş köle fotoğraflarıyla sembolleşti.[6]
Bu zorba rejim, bir denizcilik şirketinde çalışan yarı Fransız yarı İngiliz olan Edmund Dene Morel sayesinde sona erdi.[7] Gazetelerde 1900′lü yılların başından itibaren çıkmaya başlayan yazıları Avrupa’nın dikkatini çekti.
Sonu
II. Léopold, başta Britanya olmak üzere Avrupa kamuoyunda yönetime karşı yükselen tepkiler karşısında 1904'te yetkilerini Belçika hükûmetine devretmek zorunda kaldı ve Kongo Bağımsız Devleti 15 Kasım 1908'de Belçika Kongosu adıyla Belçika Parlamentosu'nun denetiminde bir sömürge yönetimine dönüştü.
Kaynakça
- "İlk taş". Milliyet Gazetesi. 18 Kasım 2006.
- Twain, Mark (1905). King Leopold's Soliloquy: A Defense of His Congo Rule (Second Edition bas.). Boston: The P. R. Warren Co.
- Angıner, Halit (8 Kasım 2011). "Özgür Ülke". CanadaTürk. 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019.
- Hochschild, Adam (3 Eylül 1999). King Leopold's Ghost: A Story of Greed, Terror, and Heroism in Colonial Africa (İngilizce). Houghton Mifflin. s. 225. ISBN 978-0-61800-190-3. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019.
- Nzongola-Ntalaja, Georges (3 Mayıs 2002). The Congo: From Leopold to Kabila: A People's History (İngilizce). Zed Books. s. 22. ISBN 978-1-84277-053-5. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019.
- Renton, David; Seddon, David; Zeilig, Leo (4 Aralık 2006). The Congo: Plunder and Resistance (İngilizce). Zed Books. s. 31. ISBN 978-1-84277-485-4. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019.
- "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019.