Kuzey Vey
Kuzey Vey (Çince: 北魏, pinyin: běi wèi; 386-534), Yuan Vey) ya da Türkçe kaynaklarda geçen diğer bir adıyla Tabgaç Devleti (元魏), Dey Vey (代魏) ve Toba Vey (拓跋魏) olarak da bilinen; Siyenpilerin Toba boyunun önderi Tuoba Gui (拓跋珪 tuò bá guī: imparator olarak Dao Vu Di (道武帝 daò wǔ dì) tarafından Kuzey Çin’de kurulan Çin kültürünü benimsemiş Türk[2] devleti.
北魏 Kuzey Vey Hanedanı | |
|---|---|
| 386-535 | |
 464 yılında Çin ve Kuzey Vey Hanedanı sınırları. | |
| Başkent |
Şanghay (386–398,) Pingcheng (398–493) Luoyang (493–534) Çangan (534-535) |
| Yaygın diller | Türk dilleri.[1] |
| Hükûmet | Monarşi |
| Tarihçe | |
• Kuruluşu | 386 |
• Dağılışı | 535 |
| Yüzölçümü | |
• Toplam | |
| Çin tarihi | |||
 Çin Tarihi
İlk Çağ
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
| |||
439’da üçüncü imparatoru Tai Vu Di (太武帝 tài wǔdì, aslı adı: 仏狸 fólí)'nin Hiung-nu Helian boyu (赫連部 hèlián bù)'nun kurduğu Xia ve Hiung-nu Juqu boyu (沮渠部 jùqú bù)'nun kurduğu Kuzey Lyang'ı yıkıp Kuzey Çin'i birleştirmesiyle Çin tarihinde Güney Kuzey Hanedanları dönemi başlamıştır.
Tai Wu Di, Taoist Kou Qianzhi (寇謙之 Kòu Qiānzhī)'nin tavsiyesiyle Budizm'i bastırmış ve daha sonra Konfüçyüsçülüğe önem vermeye başlamıştı. Ancak diğer hükümdarlar Budizme önem verdiği için Budizm kültürü gelişmişti.
Hanlaştırma siyasetini izleyerek mevcut boylar sisteminin yerine aristokrat sistemi getirmiştir. Fakat Tuoba boyu başta olmak üzere Sien-pi’ler bu siyasetlere karşı çıkmış ve 524’te Altı Garnizon’un İsyanı (六镇之亂 liùzhèn zhī luàn) meydana gelmiştir.
İsyanı bastıran askerlerin söz hakkı büyümüş ve Doğu Vey (東魏 dōng wèi: Doğu Wei; 534 - 550) ile Batı Vey (西魏 xī wèi: Batı Wei; 535 - 556) olmak üzere ikiye bölünmüştü.
Tai Wu Di öldüğünde ardılı olan hükümdarlar Ven Çeng Di (文成帝 wén chéng dì; taht 452 - 465) ve Hyan Ven Di (獻文帝 xiàn wén dì; taht465 - 471) zamanlarında Güney Çin'deki hanedanları Liu Sung Hanedanı ve kuzeydeki Rouranlara mücadele etmişti.
Ciddi önlemler alınmaması sonucunda Budistleşme ve onunla özdeş gözüken Hanlaşma süreci de başlamış oluyordu. Nihayet kendisi de Budist olan Xiao Wen Di (孝文帝 xiào wén dì; taht 471 - 499) başkentini kuzeydeki bozkır bölgesinden alarak Çinli nüfusun ağırlıkta olduğu Lo-Yang'a taşımış, böylece asimilasyon süreci tamamlanmıştır.
495 yılında Sien-pi kıyafetleri, gelenekleri ve dili yasaklandı. Buna karşı çeyrek yüzyıl süren tepkiler bastırıldı. Xuan Wu Di (宣武帝 xuān wǔ dì; taht 499-515)'dan sonra tahta çıkan imparatoriçe Xiao Ming Di (孝明帝 xiào míng dì; taht 515-528) Ak Hun ülkesine rahip gönderip onları hidayete davet edecek kadar inançlı bir Budist'ti.
Artık Çinlilerden ayrılmayan Tobalar 534'e doğru, Doğu ve Batı Vey'leri olmak üzere ikiye ayrıldı. Önce 550'de Bei Qi (北齊 běi qí; 550 - 577) Doğu Wei'nin, 557'de Kuzey Çov (北周 běi zhōu; 557 - 581) Batı Wei'nin yerlerini almıştır. 577'de Bei Zhou, Bei Qi'yi yıkarak Kuzey Çin'i birleştiyse de 581'de Sien-pi Puliuru boyu (普六茹 pǔliùrú)'na mensup olan Yang Jian (楊堅 yáng jiān), Bei Zhou'yu yıkıp Suy Hanedanı (隋 suí; 581 - 619) kurmuştur.
Bei Wei'de Budizm kültürü
Buda heykeli
Yungang taş mağarası (Dünya mirası)
Budist nakışları
Yungang teş mağarası
(Dünya mirası)
Budist heykelleri
Longmen taş mağarası (Dünya mirası)
Bei Wei Hanedanı hükümdarları
| Sonradan verilen ad | Çince soyadı ve adı | Taht süresi | Dönemin adı ve süresi |
|---|---|---|---|
| Bei Wei 386-535 | |||
| Dao Wu Di (道武帝 daò wǔ dì) | Tuoba Gui (拓跋珪 tuò bá guī) | 386-409 | Dengguo (登國 dēng guó) 386-396 Huangshi (皇始 huáng shǐ) 396-398 Tianxing (天興 tiān xīng) 398-404 Tianci (天賜 tiān cì) 404-409 |
| Ming Yuan Di (明元帝 míng yuán dì) | Tuoba Si (拓跋嗣 tuò bá sì) | 409-423 | Yongxing (永興 yǒng xīng) 409-413 Shenrui (神瑞 shén ruì) 414-416 Taichang (泰常 tài cháng) 416-423 |
| Tai Wu Di (太武帝 tài wǔ dì) | Tuoba Tao (拓跋燾 tuò bá táo) | 424-452 | Shiguang (始光 shǐ guāng) 424-428 Shenjia (神䴥 shén jiā) 428-431 Yanhe (延和 yán hé) 432-434 Taiyan (太延 tài yán) 435-440 Taipingzhenjun (太平真君 tài píng zhēn jūn) 440-451 Zhengping (正平 zhèng píng) 451-452 |
| Nan An Wang (南安王 nán ān wáng) | Tuoba Yu (拓跋余 tuò bá yú) | 452 | Chengping (承平 chéng píng) 452 |
| Wen Cheng Di (文成帝 wén chéng dì) | Tuoba Jun (拓跋濬 tuò bá jùn) | 452-465 | Xingan (興安 xīng ān) 452-454 Xingguang (興光 xīng guāng) 454-455 Tai'an (太安 tài ān) 455-459 Heping (和平 hé píng) 460-465 |
| Xian Wen Di (獻文帝 xiàn wén dì) | Tuoba Hong (拓跋弘 tuò bá hóng) | 466-471 | Tian'an (天安 tiān ān) 466-467 Huangxing (皇興 huáng xīng) 467-471 |
| Xiao Wen Di (孝文帝 xiào wén dì) | Yuan Hong (元宏 yuán hóng) | 471-499 | Yanxing (延興 yán xīng) 471-476 Chengming (承明 chéng míng) 476 Taihe (太和 tìi hé) 477-499 |
| Xuan Wu Di (宣武帝 xuān wǔ dì) | Yuan Ke (元恪 yuán kè) | 499-515 | Jingming (景明 jǐng míng) 500-503 Zhengshi (正始 zhèng shǐ) 504-508 Yongping (永平 yǒng píng) 508-512 Yanchang (延昌 yán chāng) 512-515 |
| Xiao Ming Di (孝明帝 xiào míng dì) | Yuan Xu (元詡 yuán xǔ) | 516-528 | Xiping (熙平 xī píng) 516-518 Shengui (神龜 shén guī) 518-520 Zhengguang (正光 zhèng guāng) 520-525 Xiaochang (孝昌 xiào chāng) 525-527 Wutai (武泰 wǔ tài) 528 |
| Youzhu (幼主 yòu zhǔ) | Yuan Zhao (元釗 yuán xhāo) | 528 | Yoktu |
| Xiao Zhuang Di (孝莊帝 xiào zhuāng dì) | Yuan Ziyou (元子攸 yuán zǐ yōu) | 528-530 | Jianyi (建義 jiàn yì) 528 Yongan (永安 yǒng ān) 528-530 |
| Chang Guang Wang (長廣王 cháng guǎng wáng) | Yuan Ye (元曄 yuán yè) | 530-531 | Jianming (建明 jiàn míng) 530-531 |
| Jie Min Di (節閔帝 jié mǐn dì) | Yuan Gong (元恭 yuán gōng) | 531-532 | Putai (普泰 pǔ tài) 531-532 |
| An Ding Wang (安定王 ān dìng wáng) | Yuan Lang (元朗 yuán lǎng) | 531-532 | Zhongxing (中興 zhōng xīng) 531-532 |
| Xiao Wu Di (孝武帝 xiào wǔ dì) veya Chu Di (出帝 chū dì) | Yuan Xiu (元脩 yuán xiū) | 532-535 | Taichang (太昌 tài chāng) 532 Yongxing (永興 yǒng xīng) 532 Yongxi (永熙 yǒng3 xī) 532-535 |
Kaynakça
Wei Shou, "Wei" Kitabı, 魏收, "魏書"
- PROF. DR. Ahmet Taşağıl , Kök Tengrinin Çocukları, s.120
- Rene Grousset - Bozkır İmparatorluğu s.76