Zhou Hanedanı
Chou Hanedanı veya Zhou Hanedanı (okunuşu: Coğ/v[1]; Çince: 周朝; pinyin: Zhōu Cháo); Çin Tarihinde MÖ 1122'den MÖ 256 yılına kadar hüküm süren kraliyet hanedanı. Çin tarihindeki Chou Hanedanı diğer tüm hanedanlardan daha uzun süre hüküm sürmüştur. Bu hanedandan önce Çin'in yonetici hanedanı, Shang Hanedanı idi ve Qin Hanedanı'nı bu hanedan takip etmistir.
Zhou Hanedanı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MÖ 1122-MÖ 256 | |||||||||
 MÖ 1050 - MÖ 771 arasında Çin'de Batı Chou Hanedanı devleti sınırları ve keşif nüfus alanları | |||||||||
| Başkent |
Fengha MÖ 1046-MÖ 771 Wangcheng MÖ 771-MÖ 510 ve MÖ 314-MÖ 256 Chengzhou MÖ 510-MÖ 314 | ||||||||
| Yaygın diller | Antik Çince | ||||||||
| Hükûmet | Krallık | ||||||||
| Kral ("Wang") | |||||||||
• yak. MÕ1046–MÖ1043 | Zhou Krali Wu | ||||||||
• yak. MÕ781–MÖ771 | Zhou Krali You | ||||||||
• yak. MÕ770–MÖ720 | Zhou Krali Ping | ||||||||
• yak. MÕ314–MÖ256 | Zhou Krali Nan | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
• Kuruluşu | MÖ 1122 | ||||||||
• Muye Muharebesi | yak. MÖ 1046 | ||||||||
• Gongke naipligi | MÖ 841-MO 828 | ||||||||
• Baskentin Wangcheng'e'e nakli | MÖ 771 | ||||||||
• Zhou Krali Nan'in Qin tarafından halledilmesi | MÖ 256 | ||||||||
• En son Zhou devleti yönetimini sona erdirilmesi | MÖ 249 | ||||||||
• Dağılışı | MÖ 256 | ||||||||
| Para birimi | Antik Çin metalik para - sntik "kurek sekilli" veya "bicak sekilli" sikkeler | ||||||||
| |||||||||
| Çin tarihi | |||
 Çin Tarihi
İlk Çağ
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
| |||
Chou Hanedanı'nın Çin'i siyasi ve askeri kontrolü önce MÖ 1046'dan MÖ 771'e kadar Ji (Çince: 姬; pinyin: Jī), soyadı ile anılan hükümdarlar ile yönetilen, Batı Chou devleti döneminde yaşanmıştır. Chou Hanedanı liderileri göstermelik yönetici olan kral ("Wang") olarak hüküm sürmekte iken merkezi, politik ve siyasi kontrol İlkbahar ve Sonbahar Dönemi adı ile anılan MÖ 722-MÖ 481 arası dönemde kaybolması süreci devam etmiştir. Savaşan Devletler Çağı adıyla anılan bu dönemde Çin 170 küçük devlete parçalanmış; bu küçük devletler arasında meydana gelen savaş ve istilalar ortaya çıkmıştır. Bu "Savaşan Devletler Çağı" döneminde bile, MÖ 771'den MÖ 256'ya kadar Chou hanedanına bağlı Ji (Çince: 姬; pinyin: Jī), soyadı ile anılan hükümdarlar tarafından yönetilen Dogu Chou devletini 500 yıl daha yönetmişlerdir. "Savaşan Devletler Çağı" bu küçük devletlerden olan ilk Çin İmparatoru olduğu kabul edilen Çin Şi Huang'nin yönettiği Qin Devleti'nin gücünü artırıp, diğer savaşan devletleri kendi yönetimi altına alıp MÖ 221'de Qin Hanedanı altında Qin İmparatorluğu'nu kurması ile son bulmuştur. Fakat bu tarihten 31 yıl önce Zhiu Hanedani'nın zaten ismen Zhou Hanedanı kralı olan "Kral Nan"'in hükmetme gücünün resmen son bulduğu kabul edilmektedir.
Alman dil bilimcisi ve ırk bilimcisi olan Wolfram Eberhard'a göre, Chou hanedanı Türk kökenlidir.[2][3][4][5]
Chou hanedani döneminde Çin'de demirin kullanımı başlamış[6], ayrıca birçoklarına göre Çin tunç eşya yapımı bu dönemde doruk noktasına ulaşmıştır. Hanedanı aynı zamanda, yazının antik hâlinden, ki bunun örnekleri Batı Chou tunç kitabelerinde bulunabilir, çağdaş yazım şeklinin başlangıcına, geç Muharip Devletler Dönemi'deki arkaik klerik yazı formuna doğru evrim geçirdiği dönemi de kapsamaktadır.
Chou Hanedanı döneminde, MÖ 6. yüzyıldaki ilk hâlinin ortaya çıkışıyla, Çin felsefesinin kökenleri kurulmuştur. Daha sonraki nesillere büyük etkisi olacak önemli Çin filozofları bu dönemde ortaya çıkmıştır: Kong Fuzi (Konfüçyüs, Konfüçyüscülüğün kurucusu) ve Laozi (Taoculuğun kurucusu). Bu dönemde ortaya çıkan diğer filozoflar, kuramcılar ve düşünce ekolleri şunlardır: Mozi (Mohizmin kurucusu), Mengzi (tanınmış bir Konfüçyüscü), (Qin Hanedanının temel felsefesi olan) Çin legalizminin gelişimine öncülük eden Shang Yang ve Han Feizi ve döneminin en önemli entelektüeli, Çin entelektüel yaşamının kendi dönemindeki merkezi olduğu ve hatta Mengzi gibi ikonik entelektüel figürlerden daha çok önem ve ün kazanmış olduğu iddia edilen Xunzi[7].
Chou Hanedanı kralları
| Şahsî ismi | Tahttaki ismi | Hükmettiği yıllar1 | En yaygın kullanılan ismi |
|---|---|---|---|
| Ji Fa 姬發 |
Wuwang 武王 |
MÖ 1046-MÖ 10431 | Chou Wuwang (Chou Kralı Vu) |
| Ji Song 姬誦 |
Chengwang 成王 |
MÖ 1042-MÖ 10211 | Chou Chengwang (Chou Kralı Çeng) |
| Ji Zhao 姬釗 |
Kangwang 康王 |
MÖ 1020-MÖ 9961 | Chou Kangwang (Chou Kralı Kang) |
| Ji Xia 姬瑕 |
Zhaowang 昭王 |
MÖ 995-MÖ 9771 | Chou Zhaowang (Chou Kralı Zhao) |
| Ji Man 姬滿 |
Muwang 穆王 |
MÖ 976-MÖ 9221 | Chou Muwang (Chou Kralı Mu) |
| Ji Yihu 姬繄扈 |
Gongwang 共王/龔王 |
MÖ 922-MÖ 9001 | Chou Gongwang (Chou Kralı Gong) |
| Ji Jian 姬囏 |
Yiwang 懿王 |
MÖ 899-MÖ 8921 | Chou Yiwang (Chou Kralı Yi) |
| Ji Pifang 姬辟方 |
Xiaowang 孝王 |
MÖ 891-MÖ 8861 | Chou Xiaowang (Chou Kralı Xiao) |
| Ji Xie 姬燮 |
Yiwang 夷王 |
MÖ 885-MÖ 8781 | Chou Yiwang (Chou Kralı Yi) |
| Ji Hu 姬胡 |
Liwang 厲王/剌王 |
MÖ 877-MÖ 8411 | Chou Liwang (Chou Kralı Li) |
| Gonghe (naiblik) 共和 |
MÖ 841-MÖ 828 | Gonghe | |
| Ji Jing 姬靜 |
Xuanwang 宣王 |
MÖ 827-MÖ 782 | Chou Xuanwang (Chou Kralı Xuan) |
| Ji Gongsheng 姬宮湦 |
Youwang 幽王 |
MÖ 781-MÖ 771 | Chou Youwang (Chou Kralı You) |
| Batı Chou'nun sonu / Doğu Chou'nun başlangıcı | |||
| Ji Yijiu 姬宜臼 |
Pingwang 平王 |
MÖ 770-MÖ 720 | Chou Pingwang (Chou Kralı Ping) |
| Ji Lin 姬林 |
Huanwang 桓王 |
MÖ 719-MÖ 697 | Chou Huanwang (Chou Kralı Huan) |
| Ji Tuo 姬佗 |
Zhuangwang 莊王 |
MÖ 696-MÖ 682 | Chou Zhuangwang (Chou Kralı Zhuang) |
| Ji Huqi 姬胡齊 |
Xiwang 釐王 |
MÖ 681-MÖ 677 | Chou Xiwang (Chou Kralı Xi) |
| Ji Lang 姬閬 |
Huiwang 惠王 |
MÖ 676-MÖ 652 | Chou Huiwang (Chou Kralı Hui) |
| Ji Zheng 姬鄭 |
Xiangwang 襄王 |
MÖ 651-MÖ 619 | Chou Xiangwang (Chou Kralı Xiang) |
| Ji Renchen 姬壬臣 |
Qingwang 頃王 |
MÖ 618-MÖ 613 | Chou Qingwang (Chou Kralı Qing) |
| Ji Ban 姬班 |
Kuangwang 匡王 |
MÖ 612-MÖ 607 | Chou Kuangwang (Chou Kralı Kuang) |
| Ji Yu 姬瑜 |
Dingwang 定王 |
MÖ 606-MÖ 586 | Chou Dingwang (Chou Kralı Ding) |
| Ji Yi 姬夷 |
Jianwang 簡王 |
MÖ 585-MÖ 572 | Chou Jianwang (Chou Kralı Jian) |
| Ji Xiexin 姬泄心 |
Lingwang 靈王 |
MÖ 571-MÖ 545 | Chou Lingwang (Chou Kralı Ling) |
| Ji Gui 姬貴 |
Jingwang 景王 |
MÖ 544-MÖ 521 | Chou Jingwang (Chou Kralı Jing) |
| Ji Meng 姬猛 |
Daowang 悼王 |
MÖ 520 | Chou Daowang (Chou Kralı Dao) |
| Ji Gai 姬丐 |
Jingwang 敬王 |
MÖ 519-MÖ 476 | Chou Jingwang (Chou Kralı Jing) |
| Ji Ren 姬仁 |
Yuanwang 元王 |
MÖ 475-MÖ 469 | Chou Yuanwang (Chou Kralı Yuan) |
| Ji Jie 姬介 |
Zhendingwang 貞定王 |
MÖ 468-MÖ 442 | Chou Zhendingwang (Chou Kralı Zhending) |
| Ji Quji 姬去疾 |
Aiwang 哀王 |
MÖ 441 | Chou Aiwang (Chou Kralı Ai) |
| Ji Shu 姬叔 |
Siwang 思王 |
MÖ 441 | Chou Siwang (Chou Kralı Si) |
| Ji Wei 姬嵬 |
Kaowang 考王 |
MÖ 440-MÖ 426 | Chou Kaowang (Chou Kralı Kao) |
| Ji Wu 姬午 |
Weiliewang 威烈王 |
MÖ 425-MÖ 402 | Chou Weiliewang (Chou Kralı Weilie) |
| Ji Jiao 姬驕 |
Anwang 安王 |
MÖ 401-MÖ 376 | Chou Anwang (Chou Kralı An) |
| Ji Xi 姬喜 |
Liewang 烈王 |
MÖ 375-MÖ 369 | Chou Liewang (Chou Kralı Lie) |
| Ji Bian 姬扁 |
Xianwang 顯王 |
MÖ 368-MÖ 321 | Chou Xianwang (Chou Kralı Xian) |
| Ji Ding 姬定 |
Shenjingwang 慎靚王 |
MÖ 320-MÖ 315 | Chou Shenjingwang (Chou Kralı Shenjing) |
| Ji Yan 姬延 |
Nanwang 赧王 |
MÖ 314-MÖ 256 | Chou Nanwang (Chou Kralı Nan) |
| Huiwang 惠王 |
MÖ 255-MÖ 249 | Chou Huiwang² (Doğu Chou Kralı Hui) | |
| 2 Ji ailesinden asilzadeler, başkentleri Luoyang'ın Kin güçlerine düşüşünden sonra, Kral Hui'yi Kral Nan'ın varisi, yeni kral olarak açıklamışlardır. Bununla birlikte Chou direnişi kısa sürmüştür ve dolayısıyla genelde Chou Hanedanının son kralının Kral Nan olduğu kabul edilir. | |||
Chou Hanedanı döneminden örnek sanat eserleri
Tunç ritüel kabı, Batı Chou Hanedanı
Tunç ritüel kabı, Batı Chou Hanedanı
You tunç ritüel kabı, Bazı Chou Hanedanı
Qizhong Hu tunç ritüel kabı, Batı Chou Hanedanı
Av sahnesi betimlemeli Dou kabı, Doğu Chou Hanedanı
Qin Dükünün bo kablarından biri, Doğu Chou Hanedanı
Ejderha desenli pu kabı, Doğu Chou Hanedanı
Ejerhalı yeşim bi, Doğu Chou Hanedanı
Doğu Chou Hanedanı'ndan tunç ding kabı
Doğu Chou Hanedanı'ndan tunç çan
Batı ve Doğu Chou Hanedanı tunç kapları
Doğu Chou Hanedanı'ndan tunç ve gümüşten matara
Doğu Chou Hanedanı'ndan tunç leğen
Doğu Chou Hanedanından kuş şekilli, tunçtan şarap servis takımı
Nakışla süslenmiş ipek gaze kumaşından örtü detayı; MÖ 4. yüzyıl tarihli, Hubei'deki Chou dönemi mezarlarından.
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Zhou Hanedanı ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.
Kaynakça
- "周朝 nasıl telaffuz edilir". forvo.com. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017.
- W. Eberhard, "Çin Tarihi", Ankara 1947, s.33. Yrd. Doç. Dr. Hasan Bahar: "Türkistan'ın coğrafi konumu ve ilkçağ kaynaklarına göre tarihi", s. 240. 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Şevket Koçsoy, "Türk Tarihi Kronojojisi", Türkler, C. I., Yeni Türkiye, Ankara, 2002, s. 73.
- Özkan Ezgi, Orta Asya'nın En Eski Kültürleri ve Çin Medeniyeti ile İlişkileri, C. I., Yeni Türkiye, Ankara, 2002, ss. 467 - 469.
- Emel Esin, İç Asya'da Milattan Önceki Bin Yılda Türklerin Atalarına Atfedilen Kültürler, C. I., Yeni Türkiye, Ankara, 2002, s. 498.
- "Arşivlenmiş kopya". 18 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2008.
- Schirokauer & Brown 2006. "A Brief history of Chinese civilization: second edition" Wadsworth, a division of Thomson Learning, pp.25-47