Tayvan

Tayvan ya da resmi adıyla Çin Cumhuriyeti (Basitleştirilmiş Çince: 中华民国; Geleneksel Çince: 中華民國; pinyin: Zhōnghuá Mínguó), Tayvan Adası ile Penghu, Kinmen, Matsu ve bazı diğer adacıklarda yerleşik, pek çok ülke tarafından tanınmayan Doğu Asya ülkesi. 1912'de bugünkü Çin topraklarında kurulan ülke Birleşmiş Milletler kurucu üyesiydi. Tayvan da dahil olmak üzere çevre adaları II. Dünya Savaşı sonrasında sınırları içerisine dâhil etmişti. 1949 yılındaki Çin İç Savaşı'nı Çin Milliyetçi Partisi'nin (Kuomintang) kaybetmesi üzerine ülke Çin Komünist Partisi yönetimine girdi ve komünist parti tarafından Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) kuruldu. Çin Milliyetçi Partisi lideri Çan Kay Şek Tayvan adasına kaçtı ve Çin Cumhuriyeti'nin burada devam ettiğini dünyaya ilan etti.

Çin Cumhuriyeti 中華民國 Zhōnghuá Mínguó
Bayrak Arma
Millî marş 《中華民國國歌》 "Çin Cumhuriyeti Ulusal Marşı"
Başkent ve	Taipei
Resmî diller	Standart Çince
Hükûmet	Yarı Başkanlık Sistemi
• Başkan	Tsai Ing-wen
• Başkan Yardımcısı	Lai Ching-te
• Başbakan	Su Tseng-chang
• Başbakan yardımcısı	Shen Jong-chin
• Hükümet sözcüsü	Su Chia-chyuan
•	10 Ekim 1911
• Bağımsızlık ilanı	7 Aralık 1949
• Su (%)	10.34
Nüfus
• 2007 tahminî	22.858.872 ({{{tahminî_nüfus_sırası}}})
GSYİH (SAGP)	2011 tahminî
• Toplam	876 milyar $ (16)
• Kişi başına	37.720 $ (19)
İGE (2004)	0.925 çok yüksek
Para birimi	Yeni Tayvan Doları (TWD)
Zaman dilimi	UTC+8 (CST)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	886
İnternet alan adı	.tw

1949 yılındaki bu yeniden kuruluş başta Batılı ülkeler olmak üzere dünya devletlerinin çoğunluğu tarafından kabul gördü. 1971 yılına gelindiğinde değişen dünya dengeleri nedeniyle Çin Cumhuriyeti (Tayvan) Birleşmiş Milletler'den çıkarıldı ve yerine ÇHC dahil edildi. Günümüzde Çin Cumhuriyeti, sadece 23 ülke tarafından tanınmaktadır; ancak birçok ülke gayriresmî olarak ekonomik ve kültürel ilişkilerde bulunur. Günümüzde Çin ifadesi genellikle Çin Halk Cumhuriyeti'ni ifade etmek için kullanılırken Çin Cumhuriyeti'ne ise Tayvan denmektedir. Bunun yanında Tayvan, uluslararası kuruluşlara Çin Taypesi (Chinese Taipei) adı ile üye olmuştur. Nüfusunun %90'ından fazlası Han Çinlisi olan bu ada Çin ile yoğun ticari ilişkilerde bulunmakla birlikte kıta devleti ile karşılıklı silahlanma durumu da söz konusudur. Tayvan'ın en fazla mal ihraç ettiği ülke ÇHC olmasına rağmen bağımsızlık ve tanınma çabaları ile BM üyeliği istekleri ÇHC'nin veto ve tehditleri ile karşılaşmaktadır.[1]

Tarihi

Boxer Ayaklanması'nı takiben 1911'de Qing Hanedanlığı'nın devrilmesiyle Milliyetçi Parti Kuomintang lideri Sun Yat-sen'in çalışmalarıyla kurulmuş ve Çin'in 2000 yıllık imparatorluk yönetimini sona erdirmiştir. İlk başkanı Sun Yat-sen kısa süre sonra görevden çekilince yerine General Yuan Shikai geçmiş ve bir süre sonra diktatörlük eğilimleriyle ülkeyi yeniden zor bir sürece sokmuştur. 1916'da Yuan'ın ölmesiyle iyice gerilen atmosferde yabancı karşıtlığı artmış ve 4 Mayıs 1919'da öğrencilerin yabancı malları boykot ettiği bir ayaklanma patlak vermiştir.[2]

Çin Komünist Partisi'nin kurulması

Rusya'daki Bolşevik devrimin başarısından cesaret alan bir grup aydın 1921'de Çin Komünist Partisi'ni kurmuştur. Üyeleri arasında Zhou En Lai ve Mao Zedong gibi daha sonradan büyük önem kazanacak olan isimler bulunmaktadır. ÇKP ile Sun Yat-sen'in Kuomingtang'ı arasında ilişkiler başlarda iyi olsa da 1925'te Yat-sen'in ölmesiyle bu ilişkiler bozulmuştur. Yat-sen'in yerine geçen Çan Kay Şek, ÇKP'nin aksine Batıya yaklaşmaktan yana olduğu için iki parti karşı karşıya gelmiştir. Bir komünist ihtilalinden korkan Çan Kay Şek önce davranmış olmak için 1927'de birçok komünisti öldürtmüştür. Bu gerilim ülkeyi milliyetçiler ve komünistler arasında uzun süren Çin İç Savaşı'na sürüklemiştir.[3]

1931 yılında komünistler Jiangxi eyaletinin Ruijin kentinde bir Çin-Sovyet hükûmeti kurdular. Çan Kay Şek'in sürekli saldırılarına hedef olan eyalette eşit olmayan şartlarda gerçekleşen çatışmalarda 1934'te komünistler iyice zor duruma düşmüşlerdir. Bu yenilgi durumu Mao'nun Çin'e uygun olmayan Sovyet yöntemleri bırakıp kendilerine özgü yöntemler yaratmaları gerektiği fikriyle ön plana çıkmasını sağlamıştır. Mao çoğunluğun köylü olduğu Çin'de kentlerden vazgeçip hareketi kırsal kesime taşımıştır. Kırsal gerilla taktikleri uygulamaya başlayan Mao 1934'te, 90,000-100,000 askerle uzun sürecek bir harekât başlatmış, bir yandan milliyetçilerle bir yandan da yerel beylerle savaşarak 1936'da sadece birkaç bin askerle yenan'a ulaşmıştır.[4]

Japon İşgali

Bu arada, İmparator Hirohito yönetiminde gittikçe güçlenen ve emperyalist hedefleri doğrultusunda Çin'in kuzey bölgesi Mançurya'yı ele geçirmek isteyen Japonya, 1931 yılında[5] Çin'i işgale başlar. Kısa sürede Mançurya'yı ele geçen ve Mançukuo adıyla kendisine bağlı uydu bir devletçik kuran Japonlara karşı bir halk direnişi başlar. Bu bağımsızlık savaşını örgütleyen Mao Zedong önderliğindeki Çin Komünist Partisi halk içerisinde taraftar toplar. 1941 yılında İngiltere ve ABD savaşa Çin'in yanında girer. 1945 yılında Sovyetler Birliği'nin müdahalesi sonucunda Japonlar geri çekildi. Japonların çekilmesiyle komünistler ve milliyetçiler arasındaki gerilim yeniden ortaya çıkar.

Çin-Japon Savaşı özellikle ÇKP'nin işine yaramıştır. Japon askerlerden kalan silahlar sayesinde düzenli bir ordu haline gelen komünist kuvvetleri, Sovyetlerin de Mançurya'ya yardıma gelmesiyle daha zengin eyaletlerde de etkilerini arttırmaya başlamışlardır. 1948'den itibaren Mao taktik değiştirir ve hem askeri gücüyle hem de halkçı politikalarla kısa sürede ülkede kontrolü eline alır. 1949'da önce Pekin'i daha sonra diğer birçok önemli şehri eline geçiren Mao, 1 Ekim 1949'da Çin'i kurar.

Bağımsızlık savaşında ÇKP'yi cephe gerisinden vurarak ülke savunmasında zayıflık yaratan Kuomingtang yönetimi, daha sonra arkasına ABD'yi alarak halkın tepkisini çekmeye devam eder. Halk desteğinden yoksun kaldıkça otoritesini korumak için antipatik girişimlere yönelen Çan Kay Şek önderliğindeki parti yönetimi 1949 yılında kesin yenilgiye uğrar. Formoza adasına (Tayvan) kaçan Çan Kay Şek ise burada 1928 Çin Cumhuriyeti'nin devamı olduğu iddiasıyla ayrılıkçı bir hükûmet kurar.

Demografi

Uluslararası ilişkiler

Günümüz itibarıyla aşağıdaki 15 ülke Çin Cumhuriyetini tanımaktadır ve resmî diplomatik ilişkilerde bulunmaktadır. Tarihler ilişkilerin başladığı veya sürekli olduğu dönemleri, yıldız işareti (*) Taipei'de büyükelçiliği olan ülkeleri belirtir:

Afrika (1 devlet)  Esvatini* (1968) Avrupa (1 devlet)  Vatikan* (Kutsal Makam) (1942) Okyanusya (4 devlet)  Marshall Adaları* (1998)  Nauru (1980-2002, 2005)  Palau* (1999)  Tuvalu (1979)

Orta, Güney Amerika ve Karayipler (9 devlet)  Belize* (1989)  Guatemala* (1960)  Haiti* (1956)  Honduras* (1965)  Nikaragua* (1962-1985,1990)  Paraguay* (1957)  Saint Kitts ve Nevis* (1983)  Saint Lucia (1984-1997, 2007)  Saint Vincent ve Grenadinler (1981)

Bunların haricinde aralarında Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin çoğu ve 47 devlet Tayvan ile ekonomik ve kültürel ilişkiler kurmaya devam ederler. Bu ülkelerin pek çoğu Tayvan'da büyükelçilik benzeri, ekonomik ve kültürel ilişkilerin gerçekleştirildiği ofisler bulundururlar.

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Tayvan ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.

• Chinese Taipei
• Tayvan (Ada)

Kaynakça

1. Taiwan country profile 21 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC News. Erişim: 12 Temmuz 2007
2. Mark Almond, Revolution:500 Years of Struggle for Change, Londra: De Agostini Editions, 1996, s. 147
3. a.g.e., s. 147
4. a.g.e., s. 148
5. "The Manchurian Incident". ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA. BRITANNICA. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
6. "人口統計資料". 中華民國內政部戶政司 (Çince). 1 Mayıs 2018. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2020.