Musa Kunduh Paşa

Musa Kunduh (Kundukhov) veya Çerkes Musa Paşa veya Müşir Musa Paşa (d. 1818, Saniba, Kuzey Osetya - ö. 1889 Erzurum), Oset asker. Türkiye'nin ilk dışişleri bakanı olma unvanını taşıyan siyasetçi ve diplomat Bekir Sami Kunduh'un babası, İmam Şamil'in nâibi Hasbulat Bey'in küçük kardeşidir.

1818'de Kunduhatı Alhast’ın 5. oğlu olarak Kuzey Osetya'nın Tagaur bölgesindeki Saniba köyünde dünyaya geldi. On iki yaşındayken amanat[not 1] olarak Petersburg’a bir askerî okula gönderildi. Gittiği bu okuldan süvari asteğmeni olarak 1836 yılında mezun olan Kunduh, 1841’de de yüzbaşı rütbesine terfi etti. Kardeşleri Hacı Hamurza ve Hasbulat Bey, İmam Şamil'le beraber Ruslara karşı mücadele verirken kendisi Rus Ordusunda yükseliyordu. Kardeş ve akrabalarının haklı mücadelesinde onlara karşı silah kullanmamak maksadıyla olabildiğince Kafkasya'dan uzakta kalmayı ve askeri idari işlerle uğraşmayı tercih etti. Kafkasya Genel Valisi Mihail Vorontsov’un kendisine verdiği özel bir görevle 1848 yılında İmam Şamil’le sulh görüşmeleri yaptı. Lâkin, müsbet bir netice alamadı. Bu görüşmelerde aracı olmayı kabul etmesi Rus ordusu hakkındaki bilgi ve tecrübelerine dayanarak, askeri yönden çokça eleştirdiği Kafkas halklarının mücadele biçiminin er geç Rus zaferiyle sonuçlanacağını öngörebilmesinden ileri geliyordu. 1852'ye kadar binbaşı rütbesiyle Varşova’da Kafkas Süvari Dağlı Taburu’na kumanda eden Kundukhov, yarbay rütbesiyle sonraki yıllarda Güney Kafkasya Osmanlılara karşı harekâtlarda da yer aldı. Kırım Savaşı'ndan sonra albaylığa, İmam Şamil'in teslim olmasına ve Kafkasya'nın düşmesine rastlayan yıllarda ise (1860) tuğgeneralliğe terfi ettirildi. İstila edilen topraklarda huzurun temini için kendisinden yararlanmayı düşünen Rusların teklifini, Çeçenlerin mülkiyet ve özerklik haklarının korunması şartıyla kabul etti fakat bu konuda beklentileri istediği gibi gelişmedi, ilerleyen yıllarda Rus kolonizasyonu başladı. Musa Kundukhov haksız uygulamalara karşı diplomasi yoluyla mücadele etmeye çalıştı.

Kundukhov, İstanbul ziyaretinden hemen sonra 1865'de istifa ederek, 5 bin civarında Çeçen, Çerkes (Kabardey) ve Oset ailesinin Osmanlı İmparatorluğu’na göç etmesinin öncüsü oldu. Bu göç bir çok bakımdan Musa'nın kabilesini (Yahudileri) başka topraklara göç ettirmesine benzediği için Çeçen/Asetin Exodusu olarak adlandırılmıştır. 3500 kadar göçmen ailesi, Musa Paşa'nın ısrarla yerleşmek istediği Van Gölü'nün güneyi ve batısı yerine, iklim açısından kendileri için elverişsiz olan Diyarbakır ve Halep'e yerleşmeye zorlandı. Buna şüphesiz Rusya hükümetinin diplomatik baskısı sebep olmuştu. Yaklaşık 1500 aile ise Orta Anadolu’ya, çoğunlukla Sivas Vilayeti'ne gönderildi. Kunduhov ise ilk olarak Aziziye'ye (Uzunyayla) yerleşse de 1867 senesinde Batmantaş'a taşındı.

Padişahın emriyle 1867 yılının Mart ayında 4. Ordu’ya mirliva rütbesiyle atandı. Bu unvanla, 1877–1878 harekatı boyunca Musa Paşa, Doğu Anadolu (“Kafkas”) cephesindeki en önemli ve en aktif Osmanlı askeri kadrosu içinde yer aldı. Kafkas halklarından oluşan ve “Asakir-i Muavine-i Çerakise” olarak bilinen emrindeki kuvvet, karışık etnik yapısı, erzak kıtlığı, disiplinsizlik gibi sebeplerle 30 Mayıs 1877'de Benliahmet (Kars) köyünde ağır yenilgiye uğradı. İtibarını yeniden tesis etmek için ısrar ederek Anadolu’daki 1. Piyade Tümeni’nin başına getirilmiş ve bu görevde Osmanlı başkomutanlığının takdirlerini kazanmıştır. Savaştan sonraki yıllarda, 1878 Eylül'ünde Erzurum Vilayeti'nin askeri komutanı olarak ferikliğe getirilen Paşa, Kafkas göçmenlerinin sebep olduğu asayişsizlikleri gidermede, Hristiyan-Müslüman anlaşmazlıklarını çözmede önemli görevler üstlenmiş, 1880’lerin başlarında kendisine hükumet tarafından verilen Güneydoğu Anadolu’daki Kürt aşiretlerinin ayaklanmasını bastırma görevini de başarıyla yerine getirmiştir.

1880’lü yılların sonunda istifa edip ömrünün geri kalan günlerini inzivada geçiren Musa Paşa, 1889 yılında Erzurum'da vefat etmiş ve ağabeyi Hasbulat’ın da mezarının bulunduğu Narmanlı Camii haziresinde defnedilmiştir.

Kendi kaleme aldığı anıları, General Musa Kundukhov’un Anıları adı ile 1978 yılında Türkçe olarak basılmıştır.

Notlar
  1. Kafkas Savaşı'nda yenilen halkların Rus İmparatorluğu'na bağlılığını güvence altına almak için soylu ve ileri gelen ailelerin çocukları rehin alınıyordu. Amanat denilen bu çocuklar, genelde askerî eğitim için Petersburg, Moskova ve Stavropol'a gönderiliyordu.

Kaynakça
    • Çeviren: Murat Yağan, General Musa Kundukhov'un Anıları, Kafkas Kültür Dernekleri Yayını, İstanbul, 1978.
    • Osmanlı IV. Ordûy-ı Hümâyunu'nda Kafkaslı Komutan Musa Paşa, Enver Konukçu, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2, Kafkasya Özel Sayısı/ Special Issue on Caucasia ISSN: 2149-9535
    • https://islamansiklopedisi.org.tr/osetler
    • http://kuzeykafkasyacumhuriyeti.org/biyografi/bekir-sami-kunduk.html
    • General Musa Kunduhov’un Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hayatı ve Faaliyetlerine İlişkin Bazı Olgular ve Düşünceler, Georgy Chochiev, Kafkasya Calışmaları - Sosyal Bilimler Dergisi / Journal of Caucasian Studies (JOCAS) Eylül / September 2016
    • http://www.alanvakfi.org.tr/musa-kunduk-1818-1889-
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.