Paleo-Kızılderililer

Paleo-Kızılderililer, Paleokızılderililer veya Paleoamerikalılar Geç Ploistosen’de Buzul çağlar’ının son bölümü sırasında Amerikaya göç eden, daha sonra yerleşen Amerikanın yerli halklarına verilen sınıflandırıcı bir terimdir. Ön ek "paleo-" Yunanca “eski” veya “antik” anlamına gelen palaios (παλαιός) sıfatından gelmektedir. Paleo-Kızılderililer terimi Batı yarıkürede özellikle litik dönemi ifade eder ve Paleolitik teriminden farklıdır.[1]

Litik insanlar veya Paleo-Kızılderililer Amerika'nın bilinen ilk yerleşik insanlarıdır. Aşamanın adı taştan yapılma araçların balık sırtı şeklinden gelmektedir.

Kanıtlar, günümüzden 47.000 ve 14.000 yıl önceki bir aralıkta (MÖ 45.000-12.000) varolan (Beringia) adındaki kara ve buz köprüsü üzerinden büyük baş hayvan avcılarının Avrasya'dan Kuzey Amerikaya Bering Boğazını kullanarak geçtiğini düşündürmektedir.[2] Küçük gruplara ayrılmış olarak Avcı ve toplayıcıların çok büyük otobur sürüleri ile Alaskanın içlerine göç etmişlerdir. Günümüzden 18.500 ile 15.500 önceki yıllar arasında (MÖ 16.500-13.500) Pasifik okyanusu kıyısı ve Kuzey Amerika vadileri arasında buz içermeyen koridorlar oluştu.[3] Bu durum insanlar tarafından takip edilen hayvanların bu aralıktan güneye göç etmelerine izin verdi. İnsanlar yayan olarak veya kıyı boyunca ilkel sallarla yolculuklarını gerçekleştirdi. Bu konu ile ilgili olarak Yeni Dünyanın insanlarının yerleşimlerinin kesin tarihlendirmeleri ve rotaları konusunda tartışmalar halen devam etmektedir.[4]

Taş aletler, özellikle sivri uçlu aletler ve kazıyıcılar, Amerika kıtasında ilk insani etkinliklerin temel kanıtlarıdır. İşlenmiş litik pulcuklu aletler kültürel aşamaları sınıflandırmak için arkeologlar ve antropologlar tarafından kullanılan aletlerdir.[5] Bilimsel kanıtlar Kızılderilileri Asyalı etnik gruplara; özellikle doğu Sibiryalı yerli halklara bağlamaktadır. Amerikanın yerli halkları Amerikanın yerel dilleri, kan gruplarının dağılımı ve DNA gibi moleküler veriler tarafından yansıtılan genetik kompozisyonu ile Sibiryalı halklara bağlanmaktadır.[6] En az iki ayrı göçün olduğuna dair kanıtlar mevcuttur.[7] MÖ 8000-7000 arasında (Günümüzden 10.000-9.000 yıl önce) iklim bir düzene girdi; bu durum nüfus artışına, litik teknolojide gelişmelere ve yerleşik hayata daha yoğun bir geçişe yol açtı.

Amerikaya Göç
Modern İnsanın Afrika Kökenli Olduğu iddiasındaki teoriye göre çizilen İnsanların İlk Göç Yolları Haritası.[8]

Paleo-Kızılderililer’in Amerika’ya yerleşmeleri -kesin tarihlendirmeler ve göç rotaları da dahil olmak üzere- hakkında araştırma ve tartışmalar devam etmektedir. [9] Geleneksel teoriye göre, son buzul çağında deniz seviyesinin ciddi biçimde düşmesi sonucu[10] ilk göç edenler Beringia kara köprüsü üzerinden doğu Sibirya’dan günümüzdeki Alaska bölgesine 40.000 ile 17.000 yıl önceki bir aralıkta göç etmişlerdir.[11][12] Bu insanların buzullar arasındaki geçitler boyunca günümüzde nesli tükenmiş Buzul çağı megafaunası peşinde ilerlediklerine inanılıyor..[13] İddia edilen başka bir rotaya göre ise ya yayan olarak ya da bir sal ile Pasifik kıyısı boyunca Güney Amerika’ya kadar ulaştıklarıdır.[14] Son buzul çağında deniz seviyesinin metrelerce çekilmesi sonucu bu ikinci tez ile ilgili iddialarına ait kanıtların denizin altında kaldığı düşünülmektedir.[15]

Arkeologlar Paleo-Kızılderililerin Beringia üzerinden günümüzden 40.000 ile 16.500 yılları arasında göç ettikleri üzerinde tartışmaktadır.[16][17][18]

Bu tarih dönemi bir tartışma kaynağıdır ve bu konuda tartışmalar yıllarca sürecek gibi gözükmektedir. Son buzul çağının son dönemlerinde; günümüzden yaklaşık olarak 16.000 -13.000 önceki yıllar arasında, Amerika’nın insanlar tarafından yerleşime açılmasının kökeninin Orta Asya’dan gelen insanlara dayandığına dair iddialarda bir fikirbirliği oluşmuştur.[12][19] Ancak Paleo-Kızılderililerin kökenleri konusunda; Avrupa'dan gelmelerini de içeren farklı teoriler mevcuttur.[20]

Paleo-Kızılderililerin Dönemleri
Mammut americanum (Amerikan mastodonu) insan faaliyetleri veya iklim değişikliklerine bağlı olarak günümüzden 12.000 ile 9.000 yıl öncesinde nesli tükendi. Son yıllarda insan ve iklim kaynaklı etkilerin bir karışımının buna neden olduğu düşünülmektedir. Bakınız Kuaterner'de yok olma olayları veya Holosen yok oluşu

Alaska’daki bölgelerde Paleo-Kızılderililere ait ilk bulgular bulunmuştur,[21][22][23] ve akabinde kuzey Britanya Kolumbiyası, batı Alberta ve Yukonda Old Crow Düzlükleri bölgesindeki alanlarda bu bulgulara rastlanmaya devam edilmiştir.[24] Paleo-Kızılderililer zaman içinde tüm Amerikaya dağıldılar.[25] Bu insanlar geniş bir coğrafyaya dağıldılar; böylece yaşam biçimlerinde bölgesel farklılıklar meydana geldi. Ne var ki, tüm gruplar ortak bir taş alet üretim, yongalama stili ve tanımlanabilir bir gelişimi paylaşmıştır.[23] Bu erken dönem Paleo-Kızılderililer yaklaşık olarak 20 ile 60 kişi arasında oluşan aileler tarafından yapılmış litik aşındırma alet çalışmaları tüm Amerika boyunca bulunmuştur.[26][27] Yılın ılık aylarında yiyecek boldu. Göller ve nehirler çeşitli balık, kuş ve suda yaşayan memeliler ile doluydu. Ormanlar ve sulak alanlar yemiş, üzüm ve yenilebilir köklerle doluydu. Sonbaharda kış için yiyecek depolamak ve kışlık giyecek hazırlamak ile uğraşıyorlardı. Kış süresince kıyıda balıkçılık yapan gruplar iç bölgelere avlanmaya ve yiyecek bulmaya geliyordu.[28]

Son buzul çağında iklim değişiklikleri hem bitki hem de hayvan topluluklarında değişikliklere neden oldu.[29] Gruplar kaynakların azalması veya yeni kaynakların keşfiyle sürekli olarak yer değiştiriyordu.[25] Small bands utilized hunting and gathering during the spring and summer months, then broke into smaller direct family groups for the fall and winter. Family groups moved every 3–6 days, possibly covering up to 360 km (220 mi) a year.[30][31] Beslenme genellikle yeterli ve eğer avlanma başarılı olursa protein açısından zengindi. Giyinme aynı zamanda barınma içinde kullanılan farklı av hayvanı derileriydi.[32] Erken ve Orta dönem Paleo-Kızılderililer dönemleri sırasında, bu insanların, günümüzde nesli tükenmiş megafauna hayvanlarını avlayarak yaşamlarını sürdürdü.[25] Büyük buzul çağı memelileri dev kunduzlar, step bizonu, Misk sığırı, mastodon, yünlü mamut ve Kuzey Amerika ren geyiğiydi.[33]

Folsom sivri uçlu aleti.

Yaklaşık olarak MÖ 11.500 yıl önce ortaya çıkan Clovis kültürünün[34] hayatta kalmak için megafaunaya ihtiyaç duymadığı açıktı.[35] Daha küçük düzeyde bir bölgesel bir oyun, suda yaşayan memeliler ve çeşitliliği olan floradan oluşan karmaşık bir bölgesel baskın stratejisi uyguladılar.[36] Paleo-Kızılderili gruplar yetenekli avcılardı ve çok çeşitli aletler taşıyorlardı. Bunların içinde sivri uçlu ve kesme ve saklama için de aletler vardı.[37] Çok farklı kaynaklardan elde edilen sivri uçlu aletler ve çekiç taşlarının ticaretinin yapıldığı ve farklı yerlere taşındığı tespit edilmiştir.[38] Taş aletlerin Kuzey Dakota ve Kuzeybatı Toprakları’ndan Montana ve Wyoming’e ticaretinin yapıldığı ya da taşındığı bulgulanmıştır.[39] Britanya Kolumbiyasının iç kısımlarından Kaliforniya kıyısına giden ticaret rotaları bulunmuştur.[39]

Kıtanın kuzey yarısını kaplayan buzullar günümüzden 17.500 ile 14.500 yıl önce erimeye başlayarak ortaya yeni ülke çıkardı.[29] Aynı zaman diliminde dünyadaki büyük memelilerin çoğunun soyu tükenmeye başladı. Kuzey Amerika’da develer ve atlar yok oldu; atlar İspanyol askerler tarafından getirilene kadar; 15. yüzyılın sonu, Amerika’da görülmedi.[40] Kuaterner'de yok olma olayları meydana gelirken geç dönem Paleo-Kızılderililer hayatta kalmak için başka seçenekler üzerinde yoğunlaştı.[41]

MÖ 10.500-9.500 yılları arasında avcı gruplar bizon gibi küçük hayvanlara yöneldi.[42] Bizon avına dair bilinen en erken gelenek Folsom insanlarına aittir. Folsom insanları yılın büyük bölümünde küçük gruplar halinde hareket etmekteydi. her yıl aynı kaynakların bulunduğu yerlerde buluşuyorlardı.[43] O bölgede kamp kuruyor ve hazırlanıyorlardı.[42] Paleo-Kızılderililer çok kalabalık değildi.[44]

Arkaik dönemler

Ana Makale:Kolomb öncesi Amerika

Poverty Point'ten çıkarılan Atlatl ağırlıkları ve aletler.

Amerika'daki Arkaik Dönemler daha sıcak bir iklim değişikliği ve en son megafaunanın ortadan kayboluşunu gördü.[45] İnsan topluluklarının o dönemde büyük kısmı çok hareketli avcı-toplayıcılardı ancak tek tek bazı gruplar onlara yakın kaynaklara yakın yerlere yerleşmeye başladı. Bu şekilde geçen zaman içinde bu biçimde yerleşmeler Arkaik Güneybatı Sahası, Paleo-Artik Sahası, Poverty Point Sahası, Dalton Sahası,Plano kültürleri gibi örneklere yol açtı. Bu bölgesel adaptasyonlar, daha az avlama ve toplamaya bağımlılık ve daha karmaşık küçük bir ekonomi, balıkçılık, mevsimsel sebze üretimi ve hasatı yapılan ekili ürünlerle birer norm olacaktır.[31][46] Birçok grup avcılığa devam etti ancak avcılık gelenekleri hem çok çeşitlendi ve et üretimi teknikleri gelişti.[29] Arkaik kazı alanlarında bulunan malzemelerin yerleşimi bazı gruplarda statü ile bağlantılı sosyal farklılaşmayı işaret etmektedir.[47]

Kaynakça
  1. Paleolithic specifically refers to the period between approximately 2.5 million years ago and the end of the Pleistocene in the Eastern Hemisphere. It is not used in New World archaeology.
  2. Liz Sonneborn (Ocak 2007). Chronology of American Indian History. Infobase Publishing. s. 3. ISBN 978-0-8160-6770-1. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  3. "First Americans Endured 20,000-Year Layover - Jennifer Viegas, Discovery News". 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2009. Archaeological evidence, in fact, recognizes that people started to leave Beringia for the New World around 40,000 years ago, but rapid expansion into North America did not occur until about 15,000 years ago, when the ice had literally broken. page 2 13 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. H. Trawick Ward; R. P. Stephen Davis (1999). Time before history: the archaeology of North Carolina. UNC Press Books. s. 2. ISBN 978-0-8078-4780-0. 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  5. "Method and Theory in American Archaeology". Gordon Willey and Philip Phillips. University of Chicago. 1958. 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2009.
  6. Patricia J. Ash; David J. Robinson (2011). The Emergence of Humans: An Exploration of the Evolutionary Timeline. John Wiley & Sons. s. 289. ISBN 978-1-119-96424-7. 30 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2016.
  7. Pitblado, B. L. (12 Mart 2011). "A Tale of Two Migrations: Reconciling Recent Biological and Archaeological Evidence for the Pleistocene Peopling of the Americas". Journal of Archaeological Research. 19 (4). ss. 327-375. doi:10.1007/s10814-011-9049-y.
  8. Burenhult, Göran (2000). Die ersten Menschen. Weltbild Verlag. ISBN 3-8289-0741-5.
  9. Phillip M. White (2006). American Indian chronology: chronologies of the American mosaic. Greenwood Publishing Group. s. 1. ISBN 978-0-313-33820-5. 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  10. Fitzhugh, Drs. William; Goddard, Ives; Ousley, Steve; Owsley, Doug; Stanford, Dennis. "Paleoamerican". Smithsonian Institution Anthropology Outreach Office. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2009.
  11. "An mtDNA view of the peopling of the world by Homo sapiens". Cambridge DNA Services. 2007. 23 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011.
  12. Wells, Spencer; Read, Mark (2002). The Journey of Man - A Genetic Odyssey. Random House. ss. 138-140. ISBN 0-8129-7146-9. 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (Digitised online by Google books) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2009.
  13. "The peopling of the Americas: Genetic ancestry influences health". Scientific American. 14 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2009.
  14. Fladmark, K. R. (Jan 1979). "Alternate Migration Corridors for Early Man in North America". American Antiquity. 44 (1). ss. 55-69. doi:10.2307/279189. JSTOR 279189.
  15. "68 Responses to "Sea will rise 'to levels of last Ice Age'"". Center for Climate Systems Research, Columbia University. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2009.
  16. "Introduction". Government of Canada. Parks Canada. 2009. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2010. Canada's oldest known home is a cave in Yukon occupied not 12,000 years ago as at U.S. sites, but at least 20,000 years ago
  17. "Pleistocene Archaeology of the Old Crow Flats". Vuntut National Park of Canada. 2008. 24 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2010. However, despite the lack of this conclusive and widespread evidence, there are suggestions of human occupation in the northern Yukon about 24,000 years ago, and hints of the presence of humans in the Old Crow Basin as far back as about 40,000 years ago.
  18. "Journey of mankind". Brad Shaw Foundation. 11 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2009.
  19. Bonatto, SL; Salzano, FM (1997). "A single and early migration for the peopling of the Americas supported by mitochondrial DNA sequence data". PNAS. 94 (5). ss. 1866-71. Bibcode:1997PNAS...94.1866B. doi:10.1073/pnas.94.5.1866. PMC 20009 $2. PMID 9050871.
  20. Neves, W. A.; Powell, J. F.; Prous, A.; Ozolins, E. G.; Blum, M. (1999). "Lapa vermelha IV Hominid 1: morphological affinities of the earliest known American". Genetics and Molecular Biology. 22 (4). s. 461. doi:10.1590/S1415-47571999000400001.
  21. Bruce Elliott Johansen; Barry Pritzker (2008). Encyclopedia of American Indian history. ABC-CLIO. ss. 451-. ISBN 978-1-85109-817-0. 1 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  22. "Period 1 (10,000 to 8,000 years ago)". Learners Portal Breton University. 2006. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2010.
  23. Wm. Jack Hranicky; Wm Jack Hranicky Rpa (17 Haziran 2010). North American Projectile Points - Revised. AuthorHouse. s. 135. ISBN 978-1-4520-2632-9. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  24. Norman Herz; Ervan G. Garrison (1998). Geological methods for archaeology. Oxford University Press. s. 125. ISBN 978-0-19-509024-6. 21 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  25. Barry Lewis; Robert Jurmain; Lynn Kilgore (10 Aralık 2008). Understanding Humans: Introduction to Physical Anthropology and Archaeology. Cengage Learning. ss. 342-348. ISBN 978-0-495-60474-7. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  26. David J. Wishart (2004). Encyclopedia of the Great Plains. U of Nebraska Press. s. 589. ISBN 978-0-8032-4787-1. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  27. Rickey Butch Walker (Aralık 2008). Warrior Mountains Indian Heritage - Teacher's Edition. Heart of Dixie Publishing. s. 34. ISBN 978-1-934610-27-5. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  28. Dawn Elaine Bastian; Judy K. Mitchell (2004). Handbook of Native American mythology. ABC-CLIO. s. 6. ISBN 978-1-85109-533-9. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  29. Pielou, E.C. (1991). After the Ice Age : The Return of Life to Glaciated North America (Digitised online by Google books). University Of Chicago Press. ISBN 0-226-66812-6. Erişim tarihi: 18 Kasım 2009.
  30. David R. Starbuck (31 Mayıs 2006). The archeology of New Hampshire: exploring 10,000 years in the Granite State. UPNE. s. 27. ISBN 978-1-58465-562-6. 29 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  31. Fiedel, Stuart J (1992). Prehistory of the Americas (Digitised online by Google books). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42544-5. Erişim tarihi: 18 Kasım 2009.
  32. "Alabama Archaeology: Prehistoric Alabama". University of Alabama Press. 1999. 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2010.
  33. Breitburg, Emanual; John B. Broster; Arthur L. Reesman; Richard G. Strearns (1996). "Coats-Hines Site: Tennessee's First Paleoindian Mastodon Association". Current Research in the Pleistocene. Cilt 13. ss. 6-8. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2009.
  34. Catherine Anne Cavanaugh; Michael Payne; Donald Grant Wetherell (2006). Alberta formed, Alberta transformed. University of Alberta. s. 9. ISBN 978-1-55238-194-6. 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  35. McMenamin, M. A. S. (2011). "A recycled small Cumberland-Barnes Palaeoindian biface projectile point from southeastern Connecticut". Bulletin of the Massachusetts Archaeological Society. 72 (2). ss. 70-73.
  36. Scott C. Zeman (2002). Chronology of the American West: from 23,000 B.C.E. through the twentieth century. ABC-CLIO. s. 9. ISBN 978-1-57607-207-3. 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  37. William C. Sturtevant (21 Şubat 1985). Handbook of North American Indians. Government Printing Office. s. 87. ISBN 978-0-16-004580-6. 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  38. Emory Dean Keoke; Kay Marie Porterfield (Ocak 2005). Trade, Transportation, and Warfare. Infobase Publishing. ss. 1-. ISBN 978-0-8160-5395-7. 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
  39. Brantingham, P. Jeffrey; Kuhn, Steven L.; Kerry, Kristopher W. (2004). The Early Upper Paleolithic beyond Western Europe. University of California Press. ss. 41-66. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2009.
  40. "A brief history of the horse in America: Horse phylogeny and evolution". Ben Singer. Canadian Geographic. 2005. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2009.
  41. Anderson, David G; Sassaman, Kenneth E (1996). The Paleoindian and Early Archaic Southeast (Digitised online by Google books). University of Alabama Press. ISBN 0-8173-0835-0. Erişim tarihi: 15 Kasım 2009.
  42. Mann, Charles C. (10 Ekim 2006). 1491: New Revelations of the Americas before Columbus (Digitised online by Google books). Random House of Canada. ISBN 1-4000-3205-9. Erişim tarihi: 17 Kasım 2009.
  43. "Folsom Traditions". University of Manitoba, Archaeological Society. 1998. 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2010.
  44. "Beginnings to 1500 C.E". Encyclopedia of Canada's Peoples. 6 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2009.
  45. "Blame North America Megafauna Extinction On Climate Change, Not Human Ancestors". ScienceDaily. 2001. 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2010.
  46. Stuart B. Schwartz, Frank Salomon (28 Aralık 1999). The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas (Digitised online by Google books). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-63075-7. Erişim tarihi: 17 Kasım 2009.
  47. Imbrie, J; K.P.Imbrie (1979). Ice Ages: Solving the Mystery. Short Hills NJ: Enslow Publishers. ISBN 0-226-66811-8.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.