Sirenik Yupikleri

Sirenik Yupikleri ya da Sirenik Eskimoları (kendilerince Сиӷы́ныгмы̄́ӷа tekil , Сиӷы́ныгмы̄́ӷий çoğul), Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde yaşayan ve kültürleri büyük ölçüde özgünlüğünü yitirmiş olan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır. Dilleri diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlara göre Eskimo halklarının Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur.

Sireniki Yupikleri
(Сиӷы́ныгмы̄́ӷий )
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Sirenik Yupikçesi , Sibirya Yupikçesi , Çukçice , Rusça
Din
Hristiyanlık (Ortodoks) , Şamanizm

    Çukotka Özerk Okrugunda Yupik Eskimo coğrafyası
    6 = Çukçi Rayonu (Чукотский район) ve Lavrentiya (Лаврентия; Eskimoca Ӄышы) kasabası. Rayonun kuzeydoğusundaki uzantı Naukan köyüdür
    4 = Provideniya Rayonu (Провиденский район) ve Provideniya (Провидения ) kasabası. Bu rayonun doğu kıyılarında Sibirya Yupikleri (Çaplino) , güney kıyılarında ise Sirenik Yupikleri bulunur
    Provideniya Koyu (Бухта Провидения) ve çevresi; Doğu kısımları Çaplino Sibirya Yupiklerine, güney ve güneybatı kısmı ise Sirenik Yupiklerine aittir)

    Özgün kültürleri büyük ölçüde değişmiştir. Günümüzde Rusya'da ayrı bir halk olarak nitelendirilmez, Naukan ve Sibirya (Çaplino) Yupikleriyle birlikte "Asya Eskimoları" adı altında anılırlar.

    Eskimo halkları içindeki yeri

    Tarih

    20 yüzyıl başlarında Sirenik Yupikleri Çukçi Yarımadasının Provideniya (Провидения) ile Preobrajeniya (Преображения) koyları arasında bulunan Sirenik ya da Sığınık (Сиӷы́ныӽ), İmtuk (Имтух), Kınlığak (Кынлыӷаӽ), Asun (Асун) ve Nunalık (Нуналых) noktalarında yaşıyordu.

    1895 yılında Sireniki (Sirinek) köyünde 79, İmtuk köyünde de 43 konuşanı vardı.[1] 20 yüzyıl başlarında Sirenik Yupikçesini konuşanlar 1954 yılında 130 kişi iken 1980 li yılların başlarında yalnızca 30 kişi tarafından konuşuluyordu. 1988 yılında bu sayı 4 e inmiş, 1997 yılında da son kişi ölünce de yok olmuştur.

    Dil ve eğitim
    Ana madde: Sirenik Yupikçesi

    Dilleri (Uqeghllistun) Valentina Vıye (Валентина Выйе) adlı son konuşanının 1997 yılında ölmesiyle yok oldu. Anadillerini unutan Sirenik Yupikleri bugün Sibirya Yupikçesinin Ungazik şivesiyle ya da Rusça konuşmaktadır. Rusçayı günümüzde özellikle gençler tercih etmektedir.

    Avcılık ve toplayıcılık

    Bütün Eskimo halkları gibi Naukan Yupikleri de avcı ve toplayıcıdır. Eskiden kayıklarla balina, mors (айвыӽ), fok gibi deniz memelilerini zıpkın (ипӽыта) kullanarak avlıyorlardı.

    Geçmişte KGB tarafından yapılan çok sıkı kontroller günümüzde o kadar sıkı olmasa da Rus sınır muhafaza ekiplerince yapılmaktadır ve Rusya'daki Eskimoların balina ya da fok avlaması izne tabidir. Uluslararası Balinacılık Kurulunu 1998 yılında Grönland balinası avı için ikna edebildiler ve ilk yıl iki tane avladılar.[2]

    Sirenik köyündeki tek kürklük tilki yetiştirme çiftliği 1998 yılında kapatılmıştır. Fok derisini işleyen tabakhane de kapalıdır. Morslardan sabun yapan fabrika da kapalıdır. buradaki 200 kadar mors dişini işleyecek ekipman yoktur. Av malzemeleri kısıtlıdır. 1999 yılında avcılar hâlâ resmen kolhoz üyesi olarak kayıtlıdır ve ücretleri nakit olarak değil düzensiz biçimde balina eti ya da mors dişi olarak ödenmektedir. Bugün Sirenik ( ya da Sireniki) köyünde 600 kişi vardır. İşsizlik (gençlerde % 50), alkol ve buna bağlı olarak da suç bugünkü Sirenik Yupiklerinin toplumsal sorunlarındandır.[2]

    Din

    Şamanizm

    Son şaman 1989 yılında öldükten sonra şaman olarak ortaya çıkan kimse olmamıştır.[2]

    Dipnotlar
    1. "Nikolai Vakhtin, Endangered Languages in Northern Siberia: Siberian Yupik and other Languages of Chukotka" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010.
    2. "Geoffrey York (19 Jan 1999), They battle the bottle and work for walrus Siberia's beleaguered". 24 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010.

    Dış bağlantılar
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.